Noviembre

We rït ye kʼo koköj taq awalkʼwal, keʼatoʼ rchë nkiyaʼ kicomentarios. Chpan jojun qamoloj, nnukʼüx kij jojun naʼoj ri rkʼwan riʼ kikʼë ri kʼlan taq winäq chqä ntzjöx achkë rbʼanik nqakʼwaj jun chöj kʼaslemal. Ye kʼa, rkʼë jbʼaʼ kʼo jun o kaʼiʼ peraj ri akuchï ri akʼalaʼ ütz nkiyaʼ kicomentarios. Chqä ütz niʼij chkë iwalkʼwal achkë rma ma ronojel ta mul xtyaʼöx jun kicomentario. We naʼij ya riʼ chkë awalkʼwal, ma xkebʼison ta taq xtyaʼöx kicomentarios ri nkʼaj chik y ryeʼ manä (1Ti 6:18). Jontir nqkowin yeqayaʼ jaʼäl taq comentarios ri nkiyaʼ rqʼij Jehová chqä nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx qachʼalal (Pr 25:11). Tapeʼ kʼo mul ütz nqatzjoj ri qaqʼaxan röj o kiqʼaxan nkʼaj chik winäq, ma ütz ta nqtzjon más chqij röj (Pr 27:2; 2Co 10:18). Pa rkʼexel riʼ, tqatzjoj jun naʼoj ri nqatamaj qa chrij Jehová, chrij Rchʼaʼäl o chrij rtinamit (Ap 4:11). w23.04 24, 25 peraj 17, 18

Rchë nqkʼaseʼ apü chqä rchë nqaquʼ na ri yeqaʼän, nkʼatzin nqjowan (Mt 22:37-39). Jun tzʼetbʼäl, taq nqajoʼ Dios, röj nqatzjoj le Biblia tapeʼ kʼo kʼayewal yeqïl (2Ti 1:7, 8). Rma yeqajoʼ chqä ri winäq ri ma ye Testigos ta, nqaʼän jontir ri kʼo pa qaqʼaʼ rchë nqatzjoj le Biblia chkë, yajün pa teléfono o chpan carta. Röj nqayoʼej chë ryeʼ kʼo jun qʼij xtkijäl kinaʼoj y xtkiʼän ri ütz (Eze 18:27, 28). Röj chqä yeqajoʼ ri qachʼalal, y nqakʼüt riʼ taq nqakʼuqbʼalaʼ qakʼuʼx chqawäch (1Te 5:11). Ri soldados ri yebʼä pa chʼaʼoj kan nkitoʼ kiʼ. Röj majun bʼëy nqajoʼ ta nqasök jun qachʼalal nixta nqajoʼ nqatzolij rkʼexel ri nbʼan chqë (1Te 5:13, 15). Jun chik rbʼanik nqakʼüt chë yeqajoʼ ri qachʼalal ya riʼ taq nqanmaj kitzij ri yekʼwayon bʼey chqawäch (1Te 5:12). w23.06 10 peraj 6; 11 peraj 10, 11

Jun rbʼanik nqakʼuqbʼaʼ más qakʼuʼx chrij Jehová, ya riʼ nqchʼobʼon chrij rkʼaslemal xyaʼ Jesús pa kamïk. Rkʼë ri spanïk riʼ, Jehová xkʼüt chqawäch chë kan xtuʼän ri rtzjun chqë. Rma riʼ, ütz nqchʼobʼon chrij jontir ri xuʼän Jehová rchë xyaʼ Rkʼajol pa kamïk y achkë rma xuʼän riʼ. Rchë ke riʼ xtqakʼuqbʼaʼ más qakʼuʼx chë ryä xtyaʼ jun utziläj qakʼaslemal ri akuchï majun bʼëy chik xtqkäm ta. ¿Achkë rma nqaʼij riʼ? Qchʼobʼon chrij jontir ri xuʼän Jehová rchë xqrköl. Jehová ma xkʼewaj ta xtäq pä Rkʼajol, ri más ütz rchiʼil kʼo, rchë xaläx chwäch le Rwachʼlew. Taq Jesús xjeʼ chwäch le Rwachʼlew xtäj poqän chqä kan kʼïy kʼayewal xrïl. Chqä xrïl jun itzel kamïk. ¡Kantzij na wä chë Jehová kan kïy ri xuʼän pa qawiʼ! Ryä, ri kowan najowan, ma ta jun bʼëy xyaʼ qʼij chë Rkʼajol xtäj poqän xa xuʼ rchë röj nqïl jun utziläj kʼaslemal ri kan chaq bʼaʼ nkʼis (Jn 3:16; 1Pe 1:18, 19). Rma Jehová xyaʼ Rkʼajol pa kamïk xa qmä röj, ryä xtkanuj rbʼanik rchë xtyaʼ qakʼaslemal ri ma xtkʼis ta chwäch ri kʼakʼakʼ Rwachʼlew. w23.04 27 peraj 8, 9

¿Kantzij komä nrajoʼ Jehová yerkʼasoj pä ri kamnaqiʼ? Jaʼ, ryä kan nrajoʼ nuʼän riʼ. Ryä xyaʼ pa kijolon jojun achiʼaʼ ri xetzʼibʼan le Biblia rchë nkitzʼibʼaj qa ya riʼ chpan Rchʼaʼäl (Is 26:19; Ap 20:11-13). Y taq Jehová kʼo jun nutzüj kan nuʼän (Jos 23:14). Jehová kan nurayij yerkʼasoj pä ri kamnaqiʼ. Tqaquʼ rij ri xuʼij qa Job. Ryä kan ryaʼon wä chwäch ran chë, we xtkäm, Jehová kan xtrayij xtkʼasoj pä chik (Job 14:14, 15, nota). Jehová chqä ke riʼ nunaʼ chkij jontir rsamajelaʼ ri ye kamnäq äl. Ryä kʼo ta nrajoʼ yerkʼasoj pä y nrajoʼ chë ma ta yeyawäj chik chqä kiʼ kikʼuʼx nkiʼän. Ye kʼa, ¿achkë nunaʼ Jehová chkij ri winäq ri ye kamnäq äl ri ma xkitamaj ta rwäch? Ri Qatataʼ kʼo chkaj nrajoʼ chqä yerkʼasoj pä (Hch 24:15). Ryä nrajoʼ chë ryeʼ yeʼok rchiʼil chqä chë nkïl kikʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta (Jn 3:16). w23.04 9 peraj 5, 6

¿Achkë ütz naʼän rït rchë nakʼuqbʼaʼ más akʼuʼx chrij ri ayoʼen apü? We rït ayoʼen nawïl akʼaslemal chwäch le Rwachʼlew, taskʼij achkë nuʼij le Biblia chrij ri Kotzʼijaläj Ilew y taquʼ chë achiʼel ta ya yït kʼo chik chriʼ (Is 25:8; 32:16-18). Taquʼ achkë rbʼanik xtuʼän qakʼaslemal chwäch ri kʼakʼakʼ Rwachʼlew. We chaq taqïl nqaquʼ rij ri kʼaslemal xtqïl chwäch ri kʼakʼakʼ Rwachʼlew, ya riʼ xtqrtoʼ rchë xkeqaköchʼ ri kʼayewal (2Co 4:17). Ri rtzjun Jehová chawä xtyaʼ awchqʼaʼ. Ryä ryaʼon pä jontir ri nkʼatzin chqë rchë njeʼ qachqʼaʼ. Rma riʼ, we rït nanaʼ chë ma yakowin ta naʼän jun samaj ri yaʼon pan aqʼaʼ, nanaʼ chë ma yakowin ta naköchʼ jun kʼayewal o ma yakowin ta kiʼ akʼuʼx nayaʼ rqʼij Jehová, kachʼö rkʼë ryä y taskʼij rwäch le Biblia rchë natamaj achkë nkʼatzin naʼän. Chqä, takʼamaʼ ri toʼïk nkiyaʼ qachʼalal chawä y ma tamestaj ta ri ayoʼen apü. We rït xtaʼän riʼ, Jehová xtyaʼ awchqʼaʼ rchë ma xtikʼo ta akʼuʼx xkeʼaköchʼ ri kʼayewal chqä rchë kiʼ akʼuʼx xtaʼän (Col 1:11). w23.10 17 peraj 19, 20

Röj kʼo kʼïy ri achkë nqkowin nqatyoxij che rä Dios. Tqatyoxij che rä jontir ri ütz rbʼanon pa qawiʼ, rma «jontir ri jaʼäl taq spanïk» rkʼë ryä ye petenäq wä (Snt 1:17). Röj ütz nqatyoxij le Rwachʼlew che rä, jontir ri rbʼanon qa, ri qakʼaslemal, ri qafamilia, ri qachiʼil chqä ri qayoʼen apü. Chqä nqajoʼ qtyoxin che rä rma xyaʼ qʼij chqë rchë xq·ok rchiʼil. Kʼo kʼïy ri achkë nqkowin nqatyoxij che rä Jehová. Ye kʼa kʼo mul nqamestaj nqaʼän riʼ rma yoj kʼo chkikojöl winäq ri ma yetyoxin ta. Ri winäq más nkiyaʼ rqʼij ri nkajoʼ ryeʼ chwäch ri nkityoxij ri kʼo kikʼë. We röj xtqakʼän qanaʼoj chkij, rkʼë jbʼaʼ xa xuʼ achkë nqajoʼ röj ya riʼ xtqakʼutuj che rä Jehová. Rma riʼ rchë ma nbʼanatäj ta ya riʼ qkʼë, kʼo chë nkʼuluj chqë qtyoxin chqä nqatäj qaqʼij rchë nqatyoxij che rä Jehová jontir ri nuyaʼ pä chqë (Lu 6:45). w23.05 4 peraj 8, 9

Ri qatat Jehová kowan nqrajoʼ y ma nqä ta chwäch chë röj nqatäj poqän (Is 63:9). Ye kʼa ryä ma nresaj ta jontir ri kʼayewal chqij ri yejnamäx chpan le Biblia kikʼë raqän taq yaʼ chqä rxaq qʼaqʼ (Is 43:2). Ri nuʼij ryä ya riʼ chë xtqrtoʼ rchë xtqqʼax chwäch xa bʼa achkë kʼayewal chqä chë xtkanuj rbʼanik rchë ronojel mul xtqkowin xtqayaʼ rqʼij. Jehová nuyaʼ pä ri loqʼoläj rchqʼaʼ pa qawiʼ rchë yeqaköchʼ ri kʼayewal (Lu 11:13; Flp 4:13). Rma riʼ ütz nqayaʼ chwäch qan chë ronojel mul xtjeʼ ri nkʼatzin chqë rchë xkeqaköchʼ ri kʼayewal chqä rchë ma xtqayaʼ ta qa Jehová. Ryä nrajoʼ chë röj nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij ryä (Heb 11:6). Kʼo mul yeqïl nmaʼq taq kʼayewal ri nkiʼän chqë chë nqanaʼ chë Jehová ma xtqrtoʼ ta pä. Ye kʼa le Biblia nuʼij chë rkʼë rchqʼaʼ Dios nqkowin nqjoteʼ «pa rwiʼ jun mamaʼ tzʼaq» (Sl 18:29). Rma riʼ ma tuʼän ta kaʼiʼ qakʼuʼx, pa rkʼexel riʼ, tqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë Jehová xtyaʼ pä ri nqakʼutuj che rä (Snt 1:6, 7). w23.11 22 peraj 8, 9

¡Kan jaʼäl ri nuʼij le Biblia! Re tzij reʼ nkikʼüt chqawäch chë ri kʼlan taq winäq yekowin ronojel mul nkikʼüt chkiwäch chë nkajoʼ kiʼ. Ri kʼlan taq winäq nkʼatzin nkitäj kiqʼij rchë ronojel mul nkikʼüt chkiwäch chë nkajoʼ kiʼ. Tqaquʼ rij jun qʼaqʼ. Rchë jun qʼaqʼ ma nchup ta, nkʼatzin nyaʼöx más siʼ chpan. We ma xtbʼan ta riʼ, xa xtchup ri qʼaqʼ. Ke riʼ chqä nbʼanatäj kikʼë ri kʼlan taq winäq. Nkʼatzin nkitäj kiqʼij rchë ronojel mul nkikʼüt chkiwäch chë nkajoʼ kiʼ. Ye kʼa, rma kʼo mul nkʼis kirajil, nkïl jun yabʼil o nkïl jojun kʼayewal rchë yekikʼiytisaj ri kalkʼwal rkʼë jbʼaʼ ma xtkikʼüt ta chik chkiwäch chë nkajoʼ kiʼ. Rma riʼ rchë ma xtchup ta «rqʼaqʼ Jah» kikʼë ri kʼlan taq winäq, ryeʼ nkʼatzin nkitäj kiqʼij rchë más jnan nuʼän kiwäch rkʼë Jehová w23.05 20, 21 peraj 1-3

Tapeʼ ri qateʼ qatat ma nkixiʼij ta kiʼ nkiyaʼ rqʼij Jehová, reʼ ma ntel ta chë tzij chë röj chqä kan ma xtqaxiʼij ta qiʼ; re naʼoj reʼ nkʼatzin nqatamaj. Reʼ achiʼel ta taq kʼo jun nqajoʼ nqaʼän; nkʼatzin nqatamaj achkë rbʼanik nqaʼän che rä. Rchë riʼ, nkʼatzin nqatzʼët achkë rbʼanik nuʼän che rä ri najin nkʼutü chqawäch, y chrij riʼ nqakʼän qanaʼoj chrij. Ke riʼ chqä röj, rchë ma xtqaxiʼij ta qiʼ, nkʼatzin nqakʼän qanaʼoj chkij winäq ri ma nkixiʼij ta kiʼ. Achiʼel Daniel, röj chqä nkʼatzin nqatjoj qiʼ chrij le Biblia, nkʼatzin nqaʼij jontir ri kʼo pa qan che rä Jehová chqä nkʼatzin nqayaʼ chwäch qan chë ryä ronojel mul xtqrtoʼ pä. We xtqaʼän riʼ, ma xtqaxiʼij ta qiʼ chwäch xa bʼa achkë ri xtpë chqij. Ri winäq ri ma nkixiʼij ta kiʼ kan yeloqʼoqʼëx kimä ri nkʼaj chik chqä yetoʼon rchë ri winäq rkʼë jbʼaʼ xtkajoʼ xtkitamaj más chrij Jehová. Rma riʼ kan ütz nqaʼän röj nqatäj qaqʼij rchë ma nqaxiʼij ta. w23.08 2 peraj 2; 4 peraj 8, 9

Ri tzij griego ri nksäx che rä ri tzij «titzʼetaʼ na» rkʼwan riʼ rkʼë ri nkiʼän ri winäq rchë nkitzʼët we kantzij oro o plata najin nyaʼöx chkë. Ke riʼ chqä jbʼaʼ nkʼatzin nqaʼän röj, nkʼatzin nqatzʼët na we kantzij ri najin nqaskʼij o ri nqakʼoxaj. Röj kan nkʼatzin nqaʼän riʼ rma ri nimaläj tijöj poqonal xa naqaj chik kʼo wä. Pa rkʼexel nqanmaj jontir ri xbʼix chqë, röj nqatzʼët na we ri nqaskʼij o ri nqakʼoxaj rkʼwan riʼ rkʼë ri nuʼij le Biblia o rkʼë ri nuʼij pä rtinamit Jehová chqë. Rchë ke riʼ majun ta jun rtzjol ri petenäq kikʼë ri demonios xtkowin ta xtqrqʼöl (Pr 14:15; 1Ti 4:1). Röj qataman chë rtinamit Jehová xtkolotäj qa chpan ri nimaläj tijöj poqonal, ye kʼa ma nqanaʼej ta achkë yebʼanatäj pa qakʼaslemal (Snt 4:14). Rma riʼ, we xtqkolotäj qa chpan ri nimaläj tijöj poqonal o xtqkäm taq majanä tchapatäj, Jehová xtyaʼ qakʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta we röj ma xtqaqʼäj ta rtzij. Loman nbʼeqä ri qʼij riʼ, tqayaʼ qan chrij ri qayoʼen apü y tqabʼanaʼ jontir ri nkʼatzin loman xtbʼeqä rqʼij Jehová. w23.06 13 peraj 15, 16

Röj ma qataman ta achkë rbʼanik xketzʼaqät jojun chkë ri profecías ri ye kʼo chpan le Biblia (Da 12:8, 9). Ye kʼa xa rma ma qataman ta achkë rbʼanik xttzʼaqät jun profecía ma ntel ta chë tzij chë ma xttzʼaqät ta. Röj qayaʼon chwäch qan chë, achiʼel xuʼän ojer, Jehová kan pa rqʼijul xtqʼalajsaj chqawäch ri xtkʼatzin xtqatamaj. Ri tinamït xtkiyaʼ re rtzjol reʼ: «¡Kʼo uxlanen chqä ronojel ütz rbʼanon!» (1Te 5:3). Taq xtbʼanatäj riʼ, ri qʼatbʼäl taq tzij xkekatäj pä chkij ri religiones ri ma yeqä ta chwäch Dios y xtkichüp kiwäch (Ap 17:16, 17). Chrij riʼ ryeʼ xkekatäj pä chrij rtinamit Dios (Eze 38:18, 19). Y, pa rkʼisbʼäl, xtchapatäj Armagedón (Ap 16:14, 16). Röj qataman chë xa jbʼaʼ chik nrajoʼ rchë xtbʼanatäj jontir reʼ. Ye kʼa loman xtbʼanatäj riʼ, qkʼaseʼ apü rchë nqatzʼët achkë rbʼanik xketzʼaqät ri profecías y keqatoʼ ri winäq rchë nkiʼän chqä riʼ, rchë ke riʼ xtqakʼüt chwäch ri Qatat kʼo chlaʼ chkaj chë nqtyoxin che rä. w23.08 13 peraj 19, 20

Taq ri apóstol Pablo xtzjon chrij ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx, chrij ri qayoʼen apü chqä chrij ri nqjowan, ryä xuʼij reʼ pa rkʼisbʼäl: «Ri kʼo más rqʼij chkiwäch jontir ya riʼ ri nqjowan» (1Co 13:13). ¿Achkë rma ryä xuʼij riʼ? Rma taq xtqjeʼ chwäch ri kʼakʼakʼ Rwachʼlew, ma xtkʼatzin ta chik xtqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij riʼ rma ya xbʼanatäj yän. Ye kʼa ronojel mul xtkʼatzin xtqajoʼ Jehová chqä xkeqajoʼ ri winäq, y taq xkeqʼax ri jnaʼ kan más na chik xkeqajoʼ. Chqä taq nqaʼän riʼ nqakʼüt chë yoj kantzij taq rtzeqelbʼëy Jesús. Ryä xuʼij reʼ chkë rapóstoles: «Ke riʼ xtqʼalajin chkiwäch jontir chë rïx yïx ntzeqelbʼëy, we xtiwajowalaʼ iwiʼ chiwäch» (Jn 13:35). Chqä, taq yeqajoʼ ri nkʼaj chik kan más jnan nuʼän qawäch kikʼë. Rma riʼ Pablo xuʼij: «Ya riʼ nbʼanö chë jnan nuʼän iwäch» (Col 3:14). Ri apóstol Juan xtzʼibʼaj reʼ chkë ri cristianos: «Ri najowan Dios kʼo chë nrajoʼ rchʼalal chqä» (1Jn 4:21). Rma riʼ taq röj yeqajoʼ ri qachʼalal, nqakʼüt chqä chë nqajoʼ Jehová. w23.11 8 peraj 1, 3

Le Biblia nuʼij chë röj, ri cristianos, achiʼel ta yoj kʼo chpan jun kʼaqöj anin. Ri nkikʼïs ri kʼaqöj anin riʼ xtkïl ri kʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta (2Ti 4:7, 8). Röj nkʼatzin nqatäj qaqʼij chpan ri kʼaqöj anin riʼ rma xa jbʼaʼ chik nrajoʼ rchë nqakʼïs. Ri apóstol Pablo, xuʼij achkë rkʼë jbʼaʼ xtqtoʼö röj rchë xtqaʼän riʼ. Ryä xuʼij: «Tqesaj qa jontir ri nuʼän jun ejqaʼn chqij […], y ma tikʼo ta qakʼuʼx chpan ri kʼaqöj anin ri kʼo chqawäch» Ri apóstol Pablo ma xrajoʼ ta xuʼij chë röj, ri cristianos, majun ta jun ejqaʼn nkʼatzin nqakʼwaj, xa kan kʼo chë nqesaj qa xa bʼa achkë ejqaʼn chqij ri ma yekʼatzin ta. Re ejqaʼn reʼ nkiʼän chqë chë eqal nqbʼiyïn chqä chë nqkos. Rchë ma nqkos ta chpan ri kʼaqöj anin kʼo chqawäch, nkʼatzin nqatzʼët achkë ejqaʼn ma nkʼatzin ta nqakʼwaj y yeqayaʼ qa. Ye kʼa, kʼo jojun chik ejqaʼn ri nkʼatzin yeqakʼwaj y ma ütz ta yeqamestaj qa. We ma xtqaʼän ta riʼ, rkʼë jbʼaʼ xa xtq·el qa chpan ri kʼaqöj anin kʼo chqawäch (2Ti 2:5). w23.08 26 peraj 1, 2

We röj nqaquʼ kij ri nkʼaj chik, ma itzel ta xtqtzjon chrij ri nkichaʼ nkiʼän. Jojun tzʼetbʼäl, ye kʼo jojun qachʼalal ixoqiʼ nqä chkiwäch nkiʼän maquillar kiʼ, ye kʼa jojun chik manä. Ye kʼo jojun qachʼalal majun ta rbʼanon chkiwäch nkitäj jbʼaʼ yaʼ, ye kʼa jojun chik más ütz nkinaʼ ma nkitäj ta. Jontir röj, ri cristianos, nqajoʼ nqachajij qiʼ rchë ma kan ta nqyawäj, ye kʼa jalajöj rbʼanik nqaʼän riʼ. We nqanaʼ chë ri nqaquʼ röj ya riʼ ri más ütz y nqatäj qaqʼij chkij ri nkʼaj chik rchë nkiʼän ri nqajoʼ röj, rkʼë jbʼaʼ xa xkeqatzäq jojun qachʼalal chqä xtqaʼän chë ma jnan ta chik xtuʼän qawäch (1Co 8:9; 10:23, 24). Jun tzʼetbʼäl, Jehová ma nuʼij ta chqë achkë tzyäq nkʼatzin nqaksaj, pa rkʼexel riʼ, ryä yeryaʼon qa jojun naʼoj chpan le Biblia ri yojkitoʼ rchë nqatzʼët achkë rbʼanik nqawäq qiʼ. Ri qatzyaq nqaksaj kʼo chë nuyaʼ rqʼij Dios chqä nukʼüt chë nqaquʼ kij ri nkʼaj chik chqä chë nqaksaj qanaʼoj rchë kan pa rbʼeyal nqawäq qiʼ (1Ti 2:9, 10). Rma riʼ, ma nqajoʼ ta chë ri nkʼaj chik yojkitzuʼ xa rma ri rbʼanik nqawäq qiʼ. Ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia yekitoʼ chqä ri ukʼwäy taq bʼey rchë ma ryeʼ ta yebʼin achkë tzyäq nqaksaj o achkë rbʼanik nkʼatzin nqaʼän che rä qawiʼ. w23.07 23, 24 peraj 13, 14

Jehová nukʼüt chqawäch achkë nkʼatzin nqaʼän rchë kiʼ qakʼuʼx nqaʼän komä y chqawäch apü. Ri winäq ri nkinmaj rtzij «ri ixöq ri majun ta rnaʼoj» yekiʼän tzʼil taq bʼanobʼäl. Ryeʼ ma kitaman ta chë «xa chpan ri Jül ye kʼo wä» (Pr 9:13, 17, 18). Ye kʼa, ri nkinmaj rtzij ri ixöq ri nukʼambʼej tzij chrij ri kan kʼo anaʼoj, kan ütz yebʼä pa kikʼaslemal. (Pr 9:1). Röj najin nqatamaj nqajoʼ ri nrajoʼ Jehová y nqatzelaj ri nutzelaj ryä (Sl 97:10). Chqä, kan kiʼ qakʼuʼx nqaʼij chkë ri nkʼaj chik chë tkikʼamaʼ ri naʼoj ri nuyaʼ Jehová. Röj yoj achiʼel rsamajelaʼ ri ixöq ri nutzjoj ri capítulo 9 rchë Proverbios. Achiʼel ryeʼ, röj chqä nqaʼij: «¡Jontir ri majun ta na kinaʼoj, kixampä ke reʼ!». Taq nqaʼän riʼ, röj chqä ri nkinmaj qatzij, kan kʼïy utzil nqïl komä. Ye kʼa ma xa xuʼ ta riʼ. Kan kʼo chqä utzil xtqïl chqawäch apü. We nqbʼiyïn «chpan ri bʼey» ri nuʼän chqë chë nqʼax chqawäch achkë nkʼatzin nqaʼän, xtqïl qakʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta (Pr 9:3, 4, 6). w23.06 24 peraj 17, 18

¿Achkë nanaʼ rït taq jun awachiʼil pa samaj o pan escuela nuʼän kʼutunïk chawä chrij ri nanmaj? ¿Naxiʼij jbʼaʼ awiʼ? Kʼïy chqë röj kan ke riʼ nqanaʼ. Ye kʼa ri kʼutunïk riʼ nqrtoʼ rchë nqatamaj achkë nuquʼ o achkë nunaʼ ri winäq ri najin nbʼanö ri kʼutunïk riʼ chqë. Chqä nqrtoʼ rchë nqatzjoj le Biblia che rä. Ye kʼa kʼo mul, ye kʼo jojun winäq ma pa rbʼeyal ta nkiʼän kʼutunïk chqë. Rkʼë jbʼaʼ ri winäq riʼ kinman ri kibʼin nkʼaj chik winäq chqij (Hch 28:22). Chqä, yoj kʼo chik chpan ri «rkʼisbʼäl taq qʼij», jun tiempo ri akuchï ri winäq xa xuʼ ryeʼ «xtkajoʼ xtnmäx kitzij» chqä «ma xtjeʼ ta joyowanïk kikʼë» (2Ti 3:1, 3). Rkʼë jbʼaʼ rït naquʼ achkë rma nkʼatzin ütz anaʼoj naʼän rkʼë jun winäq o ma npë ta ayowal che rä we ryä kan itzel ntzjon chrij ri nanmaj. Taq nbʼanatäj riʼ, kʼo jun naʼoj ri kowan xkaturtoʼ: ri ma chanin ta npë ayowal. Ri winäq ri ma chanin ta npë ryowal rtaman nuqʼät riʼ taq nkitzür rwäch o ma rtaman ta achkë nuʼij che rä jun winäq ri najin nuʼän kʼutunïk che rä. w23.09 19 peraj 18, 19

Kʼo mul, rtinamit Jehová nuyaʼ pä qanaʼoj ri nqrtoʼ rchë ma nbʼä ta qan chrij ri bʼeyomäl chqä chrij ri xa nkiʼän chqë chë xa xtqaqʼäj rtzij Dios. We röj nqaʼän ri nuʼij pä Jehová chqë, kan kʼo utzil xtqïl (Is 48:17, 18; 1Ti 6:9, 10). Taq xtchapatäj ri nimaläj tijöj poqonal chqä chpan ri Mil Jnaʼ ri Xtqʼät Tzij Cristo, Jehová kʼa xkerksaj na achiʼaʼ rchë xtkʼwaj bʼey chwäch rtinamit. ¿Xtqaʼän ri xtuʼij pä Jehová chqë chkipan ri qʼij? We röj xtqanmaj tzij komä, ma kʼayewal ta xtuʼän chqawäch xtqaʼän riʼ chqawäch apü. Rma riʼ ronojel mul tqayaʼ qʼij chë Jehová nukʼwaj qabʼey. Xqatamaj qa chë jun rbʼanik nuʼän riʼ ya riʼ taq yerksaj jojun achiʼaʼ ri yerchaʼon ryä rchë yojkichajij (Is 32:1, 2; Heb 13:17). Kan kʼo kʼïy rma rchë nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová —ri kʼwayon bʼey chqawäch— ri nqrtoʼ rchë ma nchaʼ ta chiʼ qachbʼilanïk rkʼë chqä rchë xtq·ok chwäch ri kʼakʼakʼ Rwachʼlew ri akuchï majun bʼëy chik xtqkäm ta. w24.02 25 peraj 17, 18

Ri apóstol Pablo kan kiʼ rkʼuʼx xtzjoj rchʼaʼäl Dios, ye kʼa xqʼaxaj chqä kʼayewal taq xuʼän ri samaj riʼ. Ryä chaq taqïl xeruʼän nüm taq bʼey tapeʼ kan kʼo kʼayewal xerïl. Taq ryä bʼenäq pa bʼey, kʼo mul kan xxiʼin rij rkʼaslemal rma ri raqän taq yaʼ chqä kimä ri alqʼomaʼ. Y kʼo mul ri winäq ri itzel xkinaʼ che rä kowan xkichʼäy (2Co 11:23-27). Y ma xa xuʼ ta riʼ, ri cristianos ma ronojel ta mul xkiloqʼoqʼej ri xuʼän ryä rchë xertoʼ (2Co 10:10; Flp 4:15). ¿Achkë xbʼanö che rä Pablo rchë ma xyaʼ taq qa ryaʼik rqʼij Dios? Ryä kan kʼïy xtamaj chrij rnaʼoj Jehová rma ri tzʼibʼatäl qa chpan Rchʼaʼäl y rma ri xerqʼaxaj ryä chpan rkʼaslemal. Pablo ryaʼon wä chwäch ran chë Jehová kowan nrajoʼ (Ro 8:38, 39; Ef 2:4, 5). Ye kʼa ryä chqä kowan xrajoʼ Jehová, rma riʼ xertoʼ ri ralkʼwal Dios y ma xyaʼ ta qa rbʼanik riʼ (Heb 6:10). w23.07 9 peraj 5, 6

Ri winäq kitzʼeton chë kan kowan yekʼatzin ri qʼatbʼäl taq tzij chqä chë nkʼatzin nqanmaj kitzij tapeʼ xa xuʼ nqasmajij jojun chkë ri pixaʼ yekiyaʼ. Ye kʼa taq ri qʼatbʼäl taq tzij kʼo jun nkiʼij chkë ri nkinaʼ ryeʼ chë ma pa rbʼeyal ta najin nbʼan kikʼë o kan nqʼax rwiʼ ri nkʼutüx chkë, ma kan ta nkajoʼ chik nkinmaj kitzij. Le Biblia nuʼij chë ri qʼatbʼäl taq tzij najin nkiʼän chë ri winäq nkitäj poqän, ye kʼo pa rqʼaʼ Satanás chqä chë ya xkesäx äl (Sl 110:5, 6; Ec 8:9; Lu 4:5, 6). Ye kʼa nuʼij chqä chë «ri winäq ri ma nunmaj ta kitzij ri qʼatbʼäl taq tzij, ma najin ta nuʼän ri rbʼin qa Dios». Pa qaqʼij komä, Jehová ryaʼon qʼij chkë ri qʼatbʼäl taq tzij rchë nkiqʼät tzij, rchë ke riʼ jontir pa rbʼeyal nbʼan che rä, y ryä nrajoʼ chë röj nqanmaj kitzij. Rma riʼ nkʼatzin nqayaʼ «chkë jontir ri taqäl chkij nyaʼöx chkë», y jojun chkë riʼ ya riʼ ri nqatöj qimpuestos chkë, nqayaʼ kiqʼij chqä nqanmaj kitzij (Ro 13:1-7). Rkʼë jbʼaʼ röj nqanaʼ chë jun pixaʼ ri nuyaʼ ri qʼatbʼäl tzij majun ta utzil nukʼäm pä pa qawiʼ, kan nqʼax rwiʼ ri nkʼatzin nqatöj, o rkʼë jbʼaʼ nqanaʼ chë ma pa rbʼeyal ta najin nbʼan qkʼë. Ye kʼa rma röj nqanmaj rtzij Jehová, nqanmaj kitzij ri qʼatbʼäl taq tzij. Xa xuʼ ma xtqaʼän ta riʼ we kʼo jun xtkikʼutuj chqë ri xa xtuʼän chë xtqaqʼäj rtzij ryä (Hch 5:29). w23.10 8 peraj 9, 10

Taq xaläx Sansón, ri filisteos kiyaʼon wä kʼayewal pa rwiʼ ri tinamït Israel (Jue 13:1). Rma ryeʼ kan itzel wä kinaʼoj, ri israelitas kitjon wä poqän pa kiqʼaʼ. Rma riʼ Jehová xchaʼ Sansón rchë nuköl «ri tinamït Israel pa kiqʼaʼ ri filisteos» (Jue 13:5). Kantzij na wä chë Sansón xkʼatzin xkʼuqbʼaʼ rkʼuʼx chrij Jehová. Kʼo jun qʼij, jun molaj soldados aj Filistea xebʼä chpan ri tinamït Lehí, ri rkʼë jbʼaʼ kʼo wä chpan rilew Judá, rchë nkibʼechapaʼ Sansón. Ri achiʼaʼ ri ye kʼo Judá kowan xkixiʼij kiʼ, rma riʼ xkiyaʼ äl Sansón chkë ri kikʼulel. Ryeʼ xkixïm kikʼë kaʼiʼ kʼakʼakʼ koloʼ y xkibʼeyaʼ qa chkë ri filisteos (Jue 15:9-13). Ye kʼa «Jehová xyaʼ rchqʼaʼ ryä», y Sansón xkowin xkïr riʼ. Chrij riʼ, «xrïl xerëy jun bʼür ri majanäj ta tkäm qa, xkʼwaj äl» y xerkamsaj ye 1,000 filisteos rkʼë riʼ (Jue 15:14-16). w23.09 2, 3 peraj 3, 4

Ri rraybʼal Jehová eqal eqal rqʼalajsan ya riʼ chqawäch chpan le Biblia. Ryä kan ütz ntel jontir chwäch, rma «rksan ri yebʼanatäj rchë ntzʼaqät rraybʼal» (Pr 16:4). Y ri utzil yeqïl rma jontir ri yeruʼän Jehová majun bʼëy xkekʼis ta. Ye kʼa, ¿achkë rraybʼal Jehová? Y ¿achkë yerjalon ryä rchë nbʼanatäj riʼ? Jehová xuʼij che rä Adán y Eva achkë nrajoʼ pa kiwiʼ ryeʼ taq ryä xuʼij reʼ chkë: «Kejeʼ iwalkʼwal, kixkʼiyär, tinujsaj le Rwachʼlew, tismajij chqä tichajij. Kixjeʼ pa kiwiʼ […] jontir ri yebʼiyaj chwäch le Rwachʼlew» (Gé 1:28). Kantzij na wä chë taq Adán y Eva xkiqʼäj rtzij Jehová xok ri mak chwäch le Rwachʼlew, ye kʼa reʼ ma xjäl ta rraybʼal Jehová. Ryä xa xuʼ xjäl ri rbʼanik nuʼän che rä. Kan xa xuʼ xbʼanatäj riʼ, ryä xuʼij chë xtyaʼ jun Qʼatbʼäl Tzij chlaʼ chkaj ri xtuʼän chë xtbʼanatäj rraybʼal ryä pa kiwiʼ ri winäq chqä pa rwiʼ le Rwachʼlew (Mt 25:34). w23.10 20 peraj 6, 7

Jehová chqä nkowin nqrtoʼ röj rchë ma nqkos ta. Ye kʼa kʼo mul ya reʼ kan kʼayewal nuʼän chqawäch, y más taq kan kʼïy chik tiempo qatjon pä qaqʼij rchë nqayaʼ qa jun naʼoj ri ma ütz ta kʼo qkʼë. Y rkʼë jbʼaʼ nqanaʼ chë ri kʼayewal najin nqaqʼaxaj röj más nüm chwäch ri xqʼaxaj Pedro. Ye kʼa Jehová xtyaʼ qachqʼaʼ rchë ma xtqkos ta (Sl 94:18,19). Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë jun qachʼalal ri kan kʼïy jnaʼ xok homosexual taq majanä wä ttamaj rwäch Jehová. Tapeʼ xyaʼ qa ri jun tzʼil kʼaslemal riʼ, jantäq yepë wä tzʼil taq raynïk pa ran. ¿Achkë xttoʼö ryä rchë ma xkos ta? Ryä nuʼij: «Jehová nuyaʼ qachqʼaʼ. Rkʼë rtoʼik ri loqʼoläj rchqʼaʼ ryä [...], rïn ntzʼeton pä chë yikowin majun bʼëy nyaʼ ta qa ryaʼik rqʼij». Chqä nuʼij: «Jehová ryaʼon qʼij chwä rchë nyaʼ rqʼij […], y tapeʼ xa kʼo qa mak chwij, ryä ryaʼon pä wchqʼaʼ». w23.09 23 peraj 12

We rït yït jun qachʼalal kʼajol, ma tamestaj ta chë ma chaq ke riʼ ta jnan xtuʼän awäch rkʼë Jehová, rït nkʼatzin natzʼët na achoq chkij xtakʼän wä anaʼoj, naquʼ na ri yeʼaʼän, naʼän chë ri nkʼaj chik nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chawij, natamaj naʼän ri nkʼatzin chawä komä chqä natjoj apü awiʼ chrij ri samaj ri xtkʼatzin xtaʼän chawäch apü. Taq naquʼ rij jontir ri nkʼatzin naʼän, rkʼë jbʼaʼ kʼo mul nanaʼ chë ma xkakowin ta xtaʼän jontir riʼ. Ye kʼa ma kabʼison ta, ¡rït xkakowin xtaʼän jontir riʼ! Ma tamestaj ta chë Jehová nrajoʼ yaturtoʼ pä (Is 41:10, 13). Y, ri qachʼalal ri ye kʼo pa congregación xtkiyaʼ chqä atoʼik. Taq rït kan jnan xtuʼän awäch rkʼë Jehová, kan kiʼ akʼuʼx xtaʼän pan akʼaslemal. Röj kowan yatqajoʼ y nqajoʼ chë Jehová tyaʼ utzil pan awiʼ rma najin natäj aqʼij rchë jnan nuʼän awäch rkʼë ryä. w23.12 29 peraj 19, 20

Tqabʼanaʼ che rä chë yït kʼo rkʼë jun molaj qachʼalal, y niwesaj jun ifoto. Rït nawesaj oxiʼ fotos rchë natzʼët achkë xtakʼöl qa. Ye kʼa chpan jun foto natzʼët chë jun qachʼalal ma ütz ta xel. Rma riʼ xtachüp äl y xtakʼöl qa ri kaʼiʼ chik ri kan ütz xeʼel chqä ri akuchï jontir najin yixtzeʼen. Jun tzʼetbʼäl, röj ma nqamestaj ta ri tiempo ri jaʼäl nqanaʼ nqjeʼ kikʼë qachʼalal. Ye kʼa tqabʼanaʼ che rä chë kʼo jun qʼij jun qachʼalal kʼo jun xuʼij o kʼo jun xuʼän ri ma ütz ta. ¿Achkë xtaʼän taq xtnatäj pä ya riʼ chawä? Rït ütz nawesaj äl pan ajolon achiʼel naʼän taq nachüp jun foto ri ma nqä ta chawäch (Ef 4:32). Rma röj kan kʼïy qaqʼaxan rkʼë ri qachʼalal riʼ, ri más ütz nqaʼän ya riʼ achiʼel ta yeqakʼöl «ri jaʼäl taq rfotos» ryä. w23.11 12 peraj 16, 17

Ri tzij griego ri xksaj Pablo aweʼ nukʼüt chë ri qachʼalal ixoqiʼ kʼo chë ütz kitzyaq nkiksaj chqä nkʼatzin nkiquʼ rij ri nkinaʼ ri nkʼaj chik. ¡Kantzij na wä chë röj kan kiʼ qakʼuʼx kikʼë ri qachʼalal ixoqiʼ ri nkikʼüt rkʼë rbʼanik nkiwäq kiʼ chë kan jnan rbʼanon kiwäch rkʼë Jehová! Tqʼax chawäch achkë ütz y achkë ma ütz ta naʼän. Re naʼoj reʼ jnan jbʼaʼ rkʼë ri naquʼ na ri yeʼaʼän rchë nachaʼ naʼän ri ütz. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë Abigaíl. Ryä xtzʼët chë rchjil kʼo jun ma ütz ta xuʼän, y rma riʼ ryä chqä jontir ri ye kʼo pa rachoch xtkïl kʼayewal. Abigaíl kan chanin xuʼän ri xkʼatzin. Rma ryä xuʼän riʼ, kan ye kʼïy xekolotäj qa (1Sa 25:14-23, 32-35). Taq nqʼax chqawäch achkë ütz y achkë ma ütz ta nqaʼän, ya riʼ nqrtoʼ rchë nqatzʼët ajän ütz y ajän ma ütz ta nqtzjon chqä rchë kan pa rbʼeyal yeqatoʼ ri nkʼaj chik (1Te 4:11). w23.12 20 peraj 8, 9

Ri apóstol Pablo xertzʼibʼaj re tzij reʼ chkë ri cristianos aj Roma. Ryeʼ xkitamaj chrij Jehová chqä Jesús, xkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chkij chqä xeʼok cristianos. Rma riʼ kan jïk kikʼaslemal xtzʼet rma Dios rma xkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij ryä, y Dios xerchaʼ rkʼë ri loqʼoläj rchqʼaʼ (Ro 5:1). Taq xbʼanatäj riʼ, ryeʼ ütz wä nkiyaʼ chwäch kan chë kʼo jun utzil xtkikʼül. Jbʼaʼ chrij riʼ, ri apóstol Pablo xuʼij äl chkë ri cristianos aj Éfeso achkë rtzjun Dios chkë. Ryä xuʼij chkë chë xtkikʼül jun utzil ri rkʼolon Dios «rchë nuyaʼ chkë [...] ri ye loqʼoläj» (Ef 1:18). Y chkë ri aj Colosas xuʼij chkë akuchï xtkikʼül wä ri utzil riʼ. Ryä xuʼij chë ri utzil riʼ xtkikʼül chlaʼ chkaj (Col 1:4, 5). Rma riʼ ri cristianos ri yechaʼon rma Dios, xkekʼasöx pä rchë xtyaʼöx kikʼaslemal chlaʼ chkaj ri akuchï xtkiqʼät tzij rkʼë Cristo (1Te 4:13-17; Ap 20:6). w23.12 9 peraj 4, 5

Ri tzij ri xksäx pa chʼaʼäl griego rchë ri tzij «ya riʼ xtbʼanö», ya riʼ jun tzij ri xksäx chkij ri soldados ri nkichajij wä jun tinamït rchë ma yeʼok taq apü kikʼulel chpan. Ri winäq ri ye kʼo wä chpan ri tinamït riʼ yekowin wä yewär chqä ma nkixiʼij ta kiʼ rma kitaman chë ri soldados ye kʼo wä chuchiʼ ri puertas rchë nkichajij ri tinamït. Ke riʼ chqä nbʼanatäj taq Dios nuʼän chqë chë ma nchʼpü ta chik qakʼuʼx, ya riʼ achiʼel ta nuchajij qan chqä qachʼobʼonik, ntel chë tzij, nuʼän chë kan jaʼäl nunaʼ qan, ma nqquʼü ta chik chqä ma nqaxiʼij ta qiʼ (Sl 4:8). Y tapeʼ ri kʼayewal ri najin nqaqʼaxaj ma chanin ta nkʼis, röj nqkowin ma kan ta nchʼpü qakʼuʼx, achiʼel xbʼanatäj rkʼë Ana (1Sa 1:16-18). Taq nbʼanatäj riʼ, röj ma kʼayewal ta chik nuʼän chqawäch nqchʼobʼon chqä nqatzʼët achkë nkʼatzin nqaʼän. Rma riʼ, ¿achkë ütz nqaʼän? Achiʼel ri winäq chpan jun tinamït ri yekowin wä nkiʼij che rä jun soldado chë kerchajij, röj chqä nqkowin nqaʼij che rä Jehová chë tqrchajij. Qchʼö rkʼë kʼa taq ryä nuʼän chqë chë ma nchʼpü ta chik qakʼuʼx (Lu 11:9; 1Te 5:17). We rït chqä najin yaqʼax chpan jun nüm kʼayewal, kachʼö rkʼë Dios. Xtatzʼët achkë rbʼanik ryä xtuʼän chawä chë ma xtchʼpü ta chik akʼuʼx (Ro 12:12). w24.01 21 peraj 5, 6

Jesús xköchʼ taq xchʼay, xyoqʼ chqä taq xebʼan tzʼukün taq tzij chrij rma xrajoʼ xchʼajchʼobʼej rbʼiʼ Rtataʼ. Ryä rtaman wä chë xnmaj rtzij Jehová chqä chë ma xuʼän ta jun ri xa xttzäq rkʼïx (Heb 12:2). Chqä rtaman wä chë jontir ri kʼayewal ri xqʼaxaj, yë Satanás ri xyaʼö chrij (Lu 22:2-4; 23:33, 34). Ri Diablo nrajoʼ wä chë Jesús nuqʼäj rtzij Jehová, ye kʼa ma xkowin ta chrij. Jesús xkʼüt chë Satanás xa jun ajtzʼuküy tzij chqä chë Jehová ye kʼo rsamajelaʼ ri ma nkiqʼäj ta rtzij ryä tapeʼ yeqʼax chpan nmaʼq taq kʼayewal. ¿Nawajoʼ rït naʼän chë Jesús kiʼ rkʼuʼx nuʼän? We ke riʼ, tayaʼ rqʼij rbʼiʼ Jehová y keʼatoʼ ri nkʼaj chik rchë nkitamaj achkë rnaʼoj ryä. We xtaʼän riʼ, xtakʼän anaʼoj chrij Jesús (1Pe 2:21). Y achiʼel xuʼän ryä, rït chqä xtaʼän chë Jehová kiʼ rkʼuʼx xtuʼän chqä xtakʼüt chë Satanás, ri rkʼulel ryä, xa jun ajtzʼuküy tzij. w24.02 11, 12 peraj 11-13

Chpan ri 5 jnaʼ yeqʼaxnäq pä, más jun millón winäq yeqasan pa yaʼ chqä ye oknäq testigos de Jehová. Chqawäch röj, ri nqajäch qiʼ pa rqʼaʼ Jehová ntel chë tzij nqachaʼ nq·ok rtzeqelbʼëy Jesús chqä nqayaʼ naʼäy pa qakʼaslemal ri nrajoʼ Jehová. ¿Achkë ntel chë tzij riʼ? Jesús xuʼij: «We kʼo jun chiwä rïx nrajoʼ ntok ntzeqelbʼëy, ma tuʼän ta chik ri nqä chwäch ryä» (Mt 16:24). Taq rït najäch awiʼ pa rqʼaʼ Jehová, nkʼatzin nayaʼ qa rbʼanik ri ma nqä ta chwäch ryä (2Co 5:14, 15). Jun chkë riʼ ya riʼ «rbʼanobʼal ri chʼakulaj», achiʼel ri tzʼil taq bʼanobʼäl (Gál 5:19-21; 1Co 6:18). ¿Kʼayewal komä ma naʼän ta riʼ? Ma kʼayewal ta we nawajoʼ Jehová chqä ayaʼon chwäch awan chë ri naʼoj yeryaʼ ryä ya riʼ ri más ütz (Sl 119:97; Is 48:17, 18). w24.03 2 peraj 1; 3 peraj 4

Jehová nuyaʼ ri loqʼoläj rchqʼaʼ pa kiwiʼ ri winäq ri kan kiʼ rkʼuʼx rbʼanon kikʼë (Mt 12:18). Rma riʼ ütz nqaquʼ rij re kʼutunïk reʼ: «¿Nkʼüt rïn chpan nkʼaslemal ri naʼoj ri ye petenäq rkʼë ri loqʼoläj rchqʼaʼ Dios?». Jun tzʼetbʼäl, ¿nanaʼ rït chë komä ma chanin ta chik npë ayowal achiʼel wä xaʼän taq ma ataman ta na rwäch Jehová? Taq más xtatzʼët chë najin nakʼüt ri naʼoj ri nuʼän ri loqʼoläj rchqʼaʼ Dios chë yejeʼ awkʼë, más xtayaʼ chwäch awan chë Jehová kiʼ rkʼuʼx awkʼë. Rma rkʼaslemal xyaʼ Jesús pa kamïk, Jehová yerköl ri winäq ri kan kiʼ rkʼuʼx rbʼanon kikʼë (1Ti 2:5, 6). Ye kʼa ¿y si röj kʼayewal nuʼän chqawäch nqanmaj chë Jehová kiʼ rkʼuʼx qkʼë tapeʼ qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij rkʼaslemal xyaʼ Jesús pa kamïk chqä yojqasan chik pa yaʼ? Ma tqamestaj ta chë ma ronojel ta mul ütz nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij ri nqanaʼ, ye kʼa ronojel mul ütz nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová. Chwäch ryä, kan ye chöj ri winäq ri kikʼuqbʼan kikʼuʼx chrij rkʼaslemal xyaʼ Jesús pa kamïk, y rma riʼ nuʼij chë xtyaʼ utzil pa kiwiʼ (Sl 5:12; Ro 3:26). w24.03 30 peraj 15; 31 peraj 17