Jehová rtzʼeton taq rït yatoqʼ

1, 2. ¿Achkë nbʼanö chë kʼo mul nq·oqʼ?

¿KʼO KOMÄ jun chqë röj ri majun bʼëy oqʼnäq ta? Jontir kʼo jmul yoj oqʼnäq. Rkʼë jbʼaʼ nq·oqʼ rma kiʼ qakʼuʼx rma kʼo ütz yeqïl pa qakʼaslemal, achiʼel taq naläx jun qalkʼwal. O rkʼë jbʼaʼ rma kʼo jun ütz nnatäj pä chqë, o rma nqïl chik jmul qiʼ rkʼë jun qamigo ri kan kʼïy chik jnaʼ ma qatzʼeton ta.

² Ye kʼa, kʼïy mul röj nq·oqʼ rma nqatäj poqän. Rkʼë jbʼaʼ rma kʼo jun qachʼalal o jun qamigo xyaʼ bʼis pa qan, qlon jun itzel yabʼil o xkäm jun qachʼalal. Taq nbʼanatäj ya riʼ qkʼë, rkʼë jbʼaʼ nqanaʼ achiʼel xnaʼ ri profeta Jeremías taq ri soldados aj Babilonia xkichüp rwäch Jerusalén. Ryä xuʼij: «Ri ryiʼal nwäch yeʼok raqän taq yaʼ [...] Ma xkitaneʼ ta chë oqʼej» (Lam. 3:48, 49).

3. ¿Achkë nunaʼ Jehová taq nutzʼët chë röj nqatäj poqän? (Isaías 63:9).

³ Jehová rtaman jaruʼ mul yoj oqʼnäq pa qakʼaslemal. Le Biblia nuʼij chë ryä rtaman taq röj nqatäj poqän chqä chë nqrkʼoxaj taq nqakʼutuj qatoʼik che rä (Sal. 34:15). Ye kʼa Jehová ma xa xuʼ ta nqrtzʼët pä chqä nqrkʼoxaj, ryä kʼo chik jun nuʼän. Yë ryä Qatat chqä kowan nqrajoʼ, y kan poqän nunaʼ ran taq nutzʼët chë röj nq·oqʼ. Rma riʼ kan chanin nukanuj rbʼanik rchë nqrtoʼ pä (taskʼij rwäch Isaías 63:9).

4. ¿Achkë winäq xtqatzjoj kij, y achkë xtqatamaj chrij Jehová?

⁴ Le Biblia nuʼij achkë xuʼän Jehová taq xtzʼët chë ri winäq ri nkiyaʼ rqʼij ryä najin yeʼoqʼ. Tqaquʼ rij Ana, David chqä ri qʼatöy tzij Ezequías. ¿Achkë xbʼanö chkë ryeʼ chë xeʼoqʼ? ¿Achkë xuʼän Jehová rchë xertoʼ pä? Y ¿achkë rma nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx nqatamaj ri xbʼanatäj kikʼë ryeʼ taq nq·oqʼ rma najin nqbʼison, rma jun qachʼalal o jun qamigo nuyaʼ bʼis pa qan o rma ma nqïl ta rsolik ri najin nqaqʼaxaj?

TAQ NQ·OQʼ RMA NAJIN NQBʼISON

5. ¿Achkë xqʼaxaj Ana chqä achkë xnaʼ?

⁵ Ana kʼo kʼïy xbʼanö che rä chë kowan xbʼison, rma riʼ kʼo mul kowan xoqʼ. Rchjil ma xa xuʼ ta rkʼë ryä kʼlan wä, xa kʼlan chqä rkʼë Peniná, jun ixöq ri kan itzel xnaʼ che rä Ana chqä kan itzel rnaʼoj xuʼän rkʼë. Y ma xa xuʼ ta riʼ, Ana ma njeʼ ta wä ral, ye kʼa Peniná ye kʼo wä chik ral (1 Sam. 1:1, 2). Rma riʼ Peniná kan kowan wä ntzeʼen chrij. Xa ta rït ta Ana, ¿achkë ta xanaʼ? Le Biblia nuʼij chë ryä kowan wä nbʼison, rma riʼ kowan wä ntoqʼ chqä «ma nraj ta wä chik rway» (1 Sam. 1:6, 7, 10).

6. ¿Achkë xuʼän Ana taq najin wä nbʼison?

⁶ ¿Achkë xuʼän Ana taq najin wä nbʼison? Naʼäy, xbʼä pa tabernáculo, ri akuchï nyaʼöx wä rqʼij Jehová. Taq ryä kʼo wä chriʼ, rkʼë jbʼaʼ naqaj che rä rwajay ri tabernáculo, «xchʼö rkʼë Jehová y ma ntaneʼ ta wä chë oqʼej». Xuʼij che rä Dios chë ma tmestäj ta ryä che rä chqä xuʼij: «Tatzʼetaʼ jaruʼ tijöj poqonal najin nqʼaxaj» (1 Sam. 1:10b, 11). Ana xuʼij jontir ri kʼo pa ran che rä Jehová. ¿Achkë komä xnaʼ Jehová taq xtzʼët chë Ana kowan wä najin nbʼison? Kantzij na wä chë ryä kan poqän xnaʼ ran.

7. ¿Achkë xnaʼ Ana taq xuʼij che rä Jehová jontir ri kʼo pa ran?

⁷ ¿Achkë xnaʼ Ana taq xuʼij yän che rä Jehová jontir ri kʼo pa ran chqä taq xkʼuqbʼäx rkʼuʼx rma ri sumo sacerdote Elí? Le Biblia nuʼij: «Ana xbʼä äl chqä xraj chik jmul rway, y ma xbʼison ta chik» (1 Sam. 1:17, 18). Tapeʼ majanä wä nsolotäj rkʼayewal, ryä más ütz chik xnaʼ. Ana xyaʼ qa pa rqʼaʼ Jehová jontir ri najin wä nuqʼaxaj. Jehová xqʼax chwäch ri xnaʼ Ana, xkʼoxaj ri xkʼutuj che rä y chrij riʼ xuʼän chë xejeʼ ral (1 Sam. 1:19, 20; 2:21).

8, 9. Rkʼë ri nuʼij Hebreos 10:24, 25, ¿achkë rma nkʼatzin nqaʼän jontir ri kʼo pa qaqʼaʼ rchë nqbʼä pa qamoloj? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁸ ¿Achkë nqatamaj qa röj? ¿Kʼo jun najin naqʼaxaj rït ri nuʼän chawä chë yatoqʼ? Rkʼë jbʼaʼ najin yabʼison rma xkäm jun awachʼalal o jun awamigo. Taq ya riʼ nbʼanatäj, rkʼë jbʼaʼ ma nawajoʼ ta yajeʼ kikʼë nkʼaj chik. Ye kʼa tnatäj Ana chawä. Ryä xbʼä pa tabernáculo y chriʼ xkʼuqbʼäx wä rkʼuʼx rma Jehová. Jehová chqä xtkʼuqbʼaʼ akʼuʼx rït we yabʼä pa qamoloj tapeʼ rkʼë jbʼaʼ najin yabʼison (taskʼij rwäch Hebreos 10:24, 25). Pa qamoloj yeqakʼoxaj textos ri nkikʼuqbʼaʼ qakʼuʼx. Ke riʼ rbʼanik nqrtoʼ pä Jehová rchë ma nqaquʼ ta rij ri xa nuʼän chqë chë nqbʼison. Taq yeqakʼoxaj naʼoj achiʼel riʼ, röj más ütz chik nqanaʼ tapeʼ ma nsolotäj ta yän ri najin nqaqʼaxaj.

⁹ Taq yoj kʼo pa qamoloj, ri qachʼalal nkikʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chqä nkikʼüt chqawäch chë kowan yojkajoʼ. Ya riʼ rkʼë jbʼaʼ nqrtoʼ rchë kiʼ qakʼuʼx nqaʼän (1 Tes. 5:11, 14). Tqatzʼetaʼ achkë nuʼij jun precursor especial ri xkäm rxjayil. Ryä nuʼij: «Kʼa yinoqʼ na chrij. Kʼo mul yitzʼyeʼ pa jun esquina y nchäp oqʼej. Ye kʼa ri qamoloj kowan yinkitoʼ rchë ma kan ta yibʼison. Kicomentarios qachʼalal chqä ri nkiʼij chwä kowan nkikʼuqbʼaʼ nkʼuʼx. Tapeʼ kʼo mul kan kowan bʼis chwä taq yinapon pa Salón, taq yïn kʼo chik chriʼ más ütz chik nnaʼ». Taq nqbʼä pa qamoloj, Jehová nkowin yerksaj qachʼalal rchë yojkitoʼ.

10. ¿Achkë rbʼanik nqakʼän qanaʼoj chrij Ana taq kowan najin nqbʼison?

¹⁰ Ana kan jaʼäl xnaʼ taq xuʼij che rä Jehová jontir ri kʼo pa ran. Rït chqä ütz naʼän ri nuʼij 1 Pedro 5:7 y nayaʼ qa pa rqʼaʼ Jehová jontir ri nbʼanö chawä chë nchʼpü akʼuʼx (yamayon), rma ryä kan yaturkʼoxaj. Jun qachʼalal ixöq nuʼij achkë xnaʼ taq jojun alqʼomaʼ xkikamsaj rchjil. Ryä nuʼij: «Xinnaʼ chë achiʼel ta kʼo jun xchʼik pa wan chqä xinquʼ chë majun bʼëy chik xkikowin ta kiʼ nkʼuʼx nbʼän». ¿Achkë xtoʼö rchë ri qachʼalal riʼ? Ryä nuʼij: «Xichʼö rkʼë Ntat kʼo chkaj, y ronojel mul ri xichʼö rkʼë, xinnaʼ achkë rbʼanik xkʼuqbʼaʼ nkʼuʼx. Kʼo mul ma xinwïl ta achkë rbʼanik xinbʼij che rä achkë nnaʼ, ye kʼa ryä rtaman wä achkë najin nqʼaxaj. Taq kowan wä yibʼison chqä ma nwïl ta wä chik achkë nbʼän, nkʼutuj wä ntoʼik che rä. Ya riʼ taq nuxlan qa jbʼaʼ njolon chqä wan y yikowin wä chik nbʼän ri nkʼatzin nbʼän ri qʼij riʼ». Taq rït naʼij jontir ri kʼo pan awan che rä Jehová, ryä nunaʼ achkë nanaʼ rït. Tapeʼ ma nsolotäj ta ri kʼayewal najin naqʼaxaj, Jehová nkowin yaturtoʼ pä rchë ma kan ta nchʼpü chik akʼuʼx chqä ma kan ta kowan chik naquʼ rij ri najin naqʼaxaj (Sal. 94:19; Filip. 4:6, 7). Y ma tamestaj ta chë ryä xtyaʼ utzil pan awiʼ rma najin naköchʼ ri kʼayewal riʼ (Heb. 11:6).

TAQ NQ·OQʼ RMA JUN QACHʼALAL O JUN QAMIGO NUYAʼ BʼIS PA QAN

11. ¿Achkë xnaʼ David taq nkʼaj chik winäq itzel kinaʼoj xkiʼän rkʼë?

¹¹ David kʼo kʼïy xqʼaxaj pa rkʼaslemal ri xuʼän che rä chë xoqʼ. Ye kʼïy winäq itzel xkinaʼ che rä, y ye kʼo jojun rchʼalal chqä ramigos xkiʼän che rä chë kowan xbʼison chqä xkajoʼ xkikamsaj (1 Sam. 19:10, 11; 2 Sam. 15:10-14, 30). Rma riʼ kʼo jun qʼij xuʼij ya reʼ: «Rïn ya xqʼitäj wan chë oqʼej; chöj jun aqʼaʼ nxqʼebʼaʼ nchʼat rkʼë ryiʼal nwäch; rma kowan yinoqʼ, nwar·äl achiʼel ta rmïl pa yaʼ». Chrij riʼ xuʼij achkë rma ke riʼ xnaʼ: «Xa kimak jontir ri winäq ri itzel nkinaʼ chwä» (Sal. 6:6, 7). Rma ri winäq kan kowan xkitzʼlaʼ David, ryä kan kowan xoqʼ.

12. Rkʼë ri nuʼij Salmo 56:8, ¿achkë ryaʼon wä chwäch ran David?

¹² Tapeʼ David kʼo kʼïy kʼayewal xerqʼaxaj, ryä rtaman wä chë najowäx rma Jehová. Rma riʼ xtzʼibʼaj ya reʼ: «Jehová xtkʼoxaj woqʼej» (Sal. 6:8). Kʼo chik jun qʼij, ryä xtzʼibʼaj ri jaʼäl taq tzij nqïl chpan Salmo 56:8 (taskʼij rwäch). Re tzij reʼ nkikʼüt chqawäch chë Jehová kowan nqrajoʼ chqä nqʼax chwäch achkë nqanaʼ. David xuʼij chë jontir ryiʼal rwäch ryä, Jehová achiʼel ta najin yerkʼöl chpan jun rkʼojlibʼäl yaʼ o najin yertzʼibʼaj chwäch jun wuj. Ryä ryaʼon wä chwäch ran chë ri Qatat kʼo chkaj ma rmestan ta jontir ri rqʼaxan pä pa rkʼaslemal chqä chë ma xa xuʼ ta rtaman achkë kʼayewal rlon, xa kan rtaman chqä achkë rnaʼon kimä ri kʼayewal riʼ.

13. ¿Achkë xtkʼuqbʼan qakʼuʼx we kʼo jun qachʼalal o jun qamigo xyaʼ bʼis pa qan? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹³ ¿Achkë nqatamaj qa röj? ¿Kʼo komä jun awachʼalal o jun awamigo xyaʼ bʼis pan awan? ¿Najin yabʼison rma xachüp rwäch akʼlanen rkʼë akʼlaj o rma xayaʼ qa anovio o anovia? ¿Najin yabʼison rma jun awachʼalal xyaʼ qa Jehová? Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë jun qachʼalal. Ryä xkanüx rkʼexel rma rxjayil, y rxjayil xbʼä äl. Ri qachʼalal riʼ xuʼij: «Ma nmaj ta wä ri xbʼanatäj. Xinnaʼ chë majun ta yikʼatzin wä, kowan xibʼison chqä xpë nyowal». ¿Achkë xtkʼuqbʼan akʼuʼx rït we kʼo jun ri akʼuqbʼan akʼuʼx chrij xyaʼ bʼis pan awan? Ya riʼ nnatäj chawä chë Jehová majun bʼëy xkaturyaʼ ta qa. Ri qachʼalal ri xqatzjoj qa xuʼij: «Xqʼax chi nwäch chë ri winäq xa yatkiyaʼ qa, ye kʼa Jehová ma ke riʼ ta nuʼän. Yë ryä Qabʼäj; ronojel mul xtjeʼ qkʼë tapeʼ xa bʼa achkë na xtqaqʼaxaj. Ryä majun bʼëy xkeryaʼ ta qa ri ma nkiyaʼ ta qa ryä» (Sal. 37:28). Tnatäj chawä chë majun ta chik jun yajowan achiʼel Jehová. Rkʼë jbʼaʼ kan kowan xatkisök, ye kʼa ma tayaʼ ta qʼij chë ya riʼ nbʼanö chawä chë namestaj chë Jehová kowan yatrajoʼ (Rom. 8:38, 39). Tapeʼ jun winäq kan itzel rnaʼoj nuʼän awkʼë, tayaʼ ya reʼ chwäch awan: ¡Jehová kowan yatrajoʼ!

14. ¿Achkë nuʼij Salmo 34:18 chë xtuʼän Jehová qkʼë?

¹⁴ We jun awachʼalal o jun awamigo kʼo jun ma ütz ta xuʼän chawä, xtkʼuqbʼaʼ chqä akʼuʼx ri xtzʼibʼaj qa David chpan Salmo 34:18 (taskʼij rwäch). Kʼo jun libro nuʼij chë ri tzij «ri kan kowan najin yebʼison» ütz chqä nbʼan traducir ke reʼ: «ri majun ta jun ütz kiyoʼen apü». ¿Achkë rbʼanik yertoʼ Jehová ri winäq ri ke riʼ kinaʼon? Ri texto riʼ nuʼij chë ryä «naqaj kʼo wä chkë» ri kan poqän rnaʼon kan, rkʼë jbʼaʼ rma kʼo jun ma ütz ta xbʼan chkë o kʼo jun xyaʼö bʼis pa kan. Jehová achiʼel jun tataʼaj ri nuchʼelej chqä nubʼuchiʼij ralkʼwal taq ntoqʼ. Ryä kan poqän nunaʼ ran taq nutzʼët chë röj nqatäj poqän chqä kan chanin nqrtoʼ pä. Ryä nrajoʼ nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chqä nqrtoʼ rchë ma kan ta nqbʼison chik. Chqä, nuʼij chqë chë chqawäch apü xtqïl jun ütz kʼaslemal, ke riʼ rbʼanik nqrtoʼ rchë yeqaköchʼ ri kʼayewal qlon komä (Is. 65:17).

TAQ NQ·OQʼ RMA MA NQÏL TA RSOLIK RI NAJIN NQAQʼAXAJ

15. ¿Achkë xbʼanö chë ri qʼatöy tzij Ezequías kowan xoqʼ?

¹⁵ Taq ri qʼatöy tzij Ezequías kʼo wä 39 rjnaʼ, kowan xyawäj. Jehová xksaj ri profeta Isaías rchë xuʼij che rä chë ma xtkʼachöj ta chik chqä xtkäm (2 Rey. 20:1). Ezequías xnaʼ chë majun ta chik achkë nkowin nuʼän. Taq xkʼoxaj ri xbʼix che rä, xchäp oqʼej chqä xuʼij che rä Jehová chë ttoʼ pä (2 Rey. 20:2, 3).

16. Taq Jehová xkʼoxaj ri xuʼij Ezequías che rä chqä xtzʼët taq xoqʼ, ¿achkë xnaʼ ryä y achkë xuʼän?

¹⁶ Taq Jehová xkʼoxaj ri xuʼij Ezequías che rä chqä xtzʼët taq xoqʼ, kan poqän xnaʼ ran, rma riʼ xksaj chik jmul Isaías rchë xuʼij ya reʼ che rä: «Xinkʼoxaj ri xakʼutuj chwä. Xintzʼët taq xatoqʼ. Rma riʼ xkatinknaj (xkatinqʼomaj)». Jehová xpoqonaj rwäch Ezequías, xuʼij che rä chë xtkʼaseʼ na más tiempo chqä chë xtköl Jerusalén pa kiqʼaʼ ri winäq aj Asiria (2 Rey. 20:4-6).

17. ¿Achkë rbʼanik nqrtoʼ Jehová taq qlon jun yabʼil? (Salmo 41:3; tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹⁷ ¿Achkë nqatamaj qa röj? ¿Achkë ütz naʼän rït we kʼo jun ayabʼil ri majun ta rqʼomal? Taʼij che rä Jehová achkë nanaʼ, y tabʼanaʼ riʼ tapeʼ kan rkʼë oqʼej naʼän wä. Le Biblia nuʼij chë «ri Qatataʼ ri nupoqonaj qawäch chqä ri Dios ri nkʼuqbʼan qakʼuʼx», xtkʼuqbʼaʼ qakʼuʼx taq xtqqʼax chwäch xa bʼa achkë kʼayewal (2 Cor. 1:3, 4). Ye kʼa ma tqamestaj ta chë tapeʼ Jehová ma xtsöl ta jontir ri kʼayewal qlon komä, ryä xtyaʼ qachqʼaʼ rchë xkeqaköchʼ ri kʼayewal riʼ (taskʼij rwäch Salmo 41:3). Jun rbʼanik nuʼän riʼ ya riʼ taq nuyaʼ pä ri loqʼoläj rchqʼaʼ chqë. Ri uchqʼaʼ riʼ nuyaʼ qachqʼaʼ, nqrtoʼ rchë njeʼ qanaʼoj chqä rchë ma kan ta kowan nqaquʼ rij ri najin nqaqʼaxaj (Prov. 18:14; Filip. 4:13). Jehová chqä nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx taq nuʼij chë chqawäch apü xtresaj jontir ri yabʼil ye kʼo komä (Is. 33:24).

18. ¿Achkë texto kowan xaturtoʼ rït taq xaqʼax chpan jun nüm kʼayewal? (Tatzʼetaʼ ri recuadro «Tzij ri yerksaj Jehová rchë nusuʼ ryiʼal qawäch»).

¹⁸ Ezequías kan jaʼäl xnaʼ xkʼoxaj ri xuʼij Jehová che rä. Röj chqä kan nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx ri nuʼij Jehová chqë chpan le Biblia. Ryä xuʼän chë xetzʼibʼäx qa textos chpan ri kowan nkikʼuqbʼaʼ qakʼuʼx taq yeqaqʼaxaj kʼayewal (Rom. 15:4). Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë jun qachʼalal ixöq aj África Occidental. Ryä chaq taqïl wä ntoqʼ rma xbʼix che rä chë kʼo cáncer che rä. Ri qachʼalal riʼ nuʼij: «Jun texto ri kowan nukʼuqbʼaʼ nkʼuʼx ya riʼ Isaías 26:3. Kʼïy mul, röj ma nqkowin ta nqaqʼät ri yebʼanatäj qkʼë, ye kʼa re versículo reʼ nukʼüt chë Jehová nkowin nqrtoʼ rchë ma kan ta kowan nqaquʼ rij ri najin nqaqʼaxaj, rchë ke riʼ xtqkowin xtqatzʼët achkë rbʼanik xtqapabʼaʼ qiʼ chwäch ri kʼayewal qlon». ¿Kʼo komä jun texto npë pan ajolon rït ri kowan xkʼuqbʼaʼ akʼuʼx taq xawïl jun nüm kʼayewal ri xanaʼ chë ma xkakowin ta xkaqʼax chwäch?

19. ¿Achkë qayoʼen apü?

¹⁹ Rma komä ya yoj kʼo chik chpan rkʼisbʼäl taq qʼij, ri kʼayewal ri nkiʼän chqë chë nq·oqʼ, xa más xkenmatäj. Ye kʼa achiʼel xqatamaj qa rkʼë ri xbʼanatäj rkʼë Ana, David chqä ri qʼatöy tzij Ezequías, Jehová kan nutzʼët taq nq·oqʼ chqä kan poqän nunaʼ ran taq röj nqatäj poqän. Ryä rtzʼeton taq rït yït oqʼnäq rma jun kʼayewal chqä ma rmestan ta ya riʼ. Rma riʼ, taq xtawïl jun kʼayewal ri xtuʼän chawä chë xkatoqʼ, taʼij che rä Jehová achkë nanaʼ. Ma tayonij ta äl awiʼ chkë qachʼalal pa congregación, rma ryeʼ kowan yatkajoʼ. Y tayaʼ qʼij chë Jehová nukʼuqbʼaʼ akʼuʼx rkʼë le Biblia. Tayaʼ chwäch awan chë, we rït naköchʼ ri najin naqʼaxaj, ryä xtyaʼ utzil pan awiʼ. Xa jbʼaʼ chik apü, Jehová xtsuʼ jontir ryiʼal qawäch (Apoc. 21:4). Taq xtqjeʼ chwäch ri kʼakʼakʼ Rwachʼlew kʼa xtq·oqʼ na, ye kʼa ma rma ta chë xtqatäj poqän, xtq·oqʼ rma kan kiʼ qakʼuʼx xtqaʼän.