Tqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë Jehová kʼo rchqʼaʼ rchë nqrtoʼ pä

1. ¿Achkë rbʼanik xkʼüt Moisés chë xkʼuqbʼaʼ rkʼuʼx chrij Jehová taq xeresaj pä ri israelitas chpan ri tinamït Egipto?

RI WUJ Hebreos yertzjoj ye kʼïy winäq ri xkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij Jehová, achiʼel Moisés. Ryä kan xkʼüt qa chqawäch achkë rbʼanik nkʼatzin nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Dios (Heb. 3:2-5; 11:23-25). Ryä xkʼüt ri naʼoj riʼ taq xeresaj pä ri israelitas chpan ri tinamït Egipto. Moisés ma xxiʼij ta riʼ chwäch ri faraón chqä chkiwäch rsoldados. Ryä xkʼuqbʼaʼ rkʼuʼx chrij Jehová y xkʼwaj bʼey chkiwäch ri israelitas taq xeqʼax chpan ri mar Rojo y chrij riʼ taq xejeʼ chwäch ri tzʼiran ilew (Heb. 11:27-29). Kan jontir jbʼaʼ chkë ri israelitas ma xkikʼuqbʼaʼ ta chik kikʼuʼx chë Jehová xtkowin xkerchajij, ye kʼa Moisés ma ke riʼ ta xuʼän. Y kan ütz xuʼän xkʼuqbʼaʼ rkʼuʼx chrij Jehová, rma Jehová xyaʼ kiway chqä kiyaʼ ri israelitas rchë ma xekäm ta chwäch ri tzʼiran ilew (Éx. 15:22-25; Sal. 78:23-25).a

2. ¿Achkë rma Jehová xkʼutuj che rä Moisés ri nqïl chpan Números 11:21-23?

² Taq qʼaxnäq chik jbʼaʼ ma jun jnaʼ taq Jehová xeresaj pä ri israelitas chpan ri tinamït Egipto, ryä xuʼij chë xtyaʼ tiʼäj chkë. Tapeʼ Moisés kan rkʼuqbʼan wä rkʼuʼx chrij Jehová, ryä ma kan ta xnmaj taq xkʼoxaj ya riʼ, rma kan kwest xqʼax chwäch akuchï xtbʼerkʼamaʼ wä pä Jehová kʼïy tiʼäj rchë xkertzüq kan pa millón winäq. Rma riʼ, Dios xkʼutuj ya reʼ che rä: «¿Naʼij rït chë kʼo komä jun ri ma xtkowin ta xtuʼän Jehová?» (taskʼij Números 11:21-23). Pa chʼaʼäl hebreo, re texto reʼ nuksaj ri tzij «rqʼaʼ Jehová», ntel chë tzij, ri loqʼoläj rchqʼaʼ. Aweʼ Jehová achiʼel ta xkʼutuj ya reʼ che rä Moisés: «¿Naʼij rït chë rïn ma xkikowin ta xtinbʼän ri xinbʼij chawä?».

3. ¿Achkë rma nkʼatzin nqatzʼët ri xkiʼän Moisés chqä ri israelitas?

³ ¿Y rït?¿Kʼo komä jmul aquʼun we Jehová xtyaʼ chawä rït chqä che rä afamilia ri nkʼatzin chiwä? Qaquʼun o ma qaquʼun ta rij ya riʼ, komä xtqatzʼët achkë xkiʼän Moisés chqä ri israelitas, rma ryeʼ ma xkʼuqbʼaʼ ta chik kikʼuʼx chë Jehová xkerchajij. Chqä xtqatzʼët jojun textos ri xkojkitoʼ rchë xtqakʼuqbʼaʼ más qakʼuʼx chë Jehová kʼo rchqʼaʼ rchë nqrtoʼ pä.

RI NQATAMAJ QA CHRIJ MOISÉS CHQÄ CHKIJ RI ISRAELITAS

4. ¿Achkë rma ye kʼïy israelitas ma xkikʼuqbʼaʼ ta chik kikʼuʼx chë Jehová xkerchajij?

⁴ ¿Achkë rma kan ye kʼïy israelitas ma xkikʼuqbʼaʼ ta chik kikʼuʼx chë Jehová xkerchajij? Ri israelitas chqä jun molaj winäq ri ma ye israelitas ta xeʼel pä Egipto y xeʼok chwäch ri tzʼiran ilew rchë yebʼä chwäch ri ilew tzjun chkë (Éx. 12:38; Deut. 8:15). Taq kikʼwan wä chik jbʼaʼ tiempo chwäch ri tzʼiran ilew, ri winäq ri ma ye israelitas ta xa xikʼo kikʼuʼx che rä ri maná chqä xkichäp xechʼojin che rä Moisés, y kan ye kʼïy chqä israelitas ke riʼ xkiʼän (Núm. 11:4-6). Ryeʼ kan xkibʼisoj jontir ri nkitäj wä Egipto. Y Moisés, rma kan kowan wä nkiʼän ri winäq che rä, xnaʼ chë nkʼatzin nuyaʼ tiʼäj chkë rchë nkitäj (Núm. 11:13, 14).

5, 6. ¿Achkë nqatamaj qa chrij ri xkiʼän ri israelitas xa kimä ri winäq ri ma ye israelitas ta?

⁵ Rkʼë ri xqatzʼët qa, ri israelitas achiʼel ta xa xkikʼän kinaʼoj chkij ri winäq ri ma xetyoxin ta. Pa qaqʼij komä, röj chqä rkʼë jbʼaʼ xtbʼanatäj ya riʼ qkʼë. Rkʼë jbʼaʼ xa xtqakʼän qanaʼoj chkij ri winäq ri ma yetyoxin ta, y rma riʼ ma kiʼ ta chik qakʼuʼx xtqaʼän rkʼë ri nuyaʼ Jehová chqë. Chqä, rkʼë jbʼaʼ xa xtqabʼisoj ri kʼo wä qkʼë rbʼanon qa o xa xtqarayij ri kʼo kikʼë nkʼaj chik. Ye kʼa ma tqamestaj ta chë kan más na chik kiʼ qakʼuʼx xtqaʼän we kiʼ qakʼuʼx rkʼë ri kʼo qkʼë.

⁶ Ri israelitas kʼo ta chë xnatäj chkë ri rtzjun Jehová chkë. Ryä xuʼij chkë chë kan kʼïy achkë jun xtyaʼ chkë taq xkeʼapon chwäch ri ilew ri xtzüj chkë, ye kʼa ma xuʼij ta chkë chë xtyaʼ ya riʼ chkë taq xkejeʼ chwäch ri tzʼiran ilew. Ya reʼ nukʼüt qa chqawäch röj chë, pa rkʼexel nqayaʼ qan chrij ri majun ta kʼo qkʼë komä, más ütz nqaquʼ rij jontir ri rtzjun Jehová chqë chwäch ri kʼakʼakʼ Rwachʼlew. Chqä ütz nqchʼobʼon chkij textos ri yojkitoʼ rchë nqakʼuqbʼaʼ más qakʼuʼx chrij Jehová.

7. ¿Achkë rma ütz nqayaʼ chwäch qan chë Jehová ronojel mul xtqrtoʼ pä?

⁷ Rkʼë jbʼaʼ nqaquʼ achkë rma Jehová xkʼutuj che rä Moisés: «¿Naʼij rït chë kʼo komä jun ri ma xtkowin ta xtuʼän Jehová?». Rkʼë jbʼaʼ xrajoʼ xtoʼ Moisés rchë nqʼax chwäch chë rchqʼaʼ ryä majun bʼëy nkʼis ta o chë nkowin nuksaj rchqʼaʼ xa bʼa akuchï kʼo wä. Rma riʼ, tapeʼ ri israelitas kan pa rnikʼajal ri tzʼiran ilew ye kʼo wä, Jehová xtkowin xtyaʼ kʼïy tiʼäj chkë. Dios xksaj rchqʼaʼ rchë xkʼüt achkë nkowin nuʼän ryä (Éx. 6:6). Rma riʼ, taq xtqaqʼaxaj jun kʼayewal, röj ütz nqayaʼ chwäch qan chë Jehová xtqrtoʼ pä tapeʼ xa bʼa akuchï na yoj kʼo wä (Sal. 138:6, 7).

8. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän rchë ma nqaʼän ta ri xkiʼän ye kʼïy israelitas? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁸ Jehová kan xuʼän ri xtzüj chkë ri israelitas, y xtäq pä kʼïy codornices chkë. Ye kʼa ryeʼ ma xkityoxij ta ri milagro riʼ che rä. Pa rkʼexel riʼ, kʼïy chkë ryeʼ xa xbʼä más kan chrij ri xyaʼöx chkë y kan jun qʼij rkʼë nkʼaj xekimöl xa bʼa jaruʼ codornices xkajoʼ. Jehová xpë ryowal chkë ri israelitas ri xa xuʼ ryeʼ xkiquʼ qa kiʼ y xchüp kiwäch (Núm. 11:31-34). ¿Achkë nqatamaj qa röj chrij riʼ? Chë nkʼatzin nqachajij qiʼ rchë ma nqarayij ta ri majun ta kʼo qkʼë. Kʼo o majun ta qarajil, ri nkʼatzin njeʼ más rqʼij pa qakʼaslemal ya riʼ nqamöl qabʼeyomal chlaʼ chkaj, y nqaʼän riʼ taq nqatäj qaqʼij rchë más jnan nuʼän qawäch rkʼë Jehová chqä rkʼë Jesús (Mat. 6:19, 20; Luc. 16:9). We xtqaʼän riʼ, ütz nqayaʼ chwäch qan chë Jehová xtyaʼ ri nkʼatzin chqë.

9. ¿Achkë ütz nqayaʼ chwäch qan?

⁹ Pa qaqʼij komä, Jehová kʼa nrajoʼ na yertoʼ ri nkiyaʼ rqʼij ryä. Ye kʼa reʼ ma ntel ta chë tzij chë majun bʼëy xtkʼis ta qarajil o rkïl qaway.b Tapeʼ ke riʼ, ütz nqayaʼ chwäch qan chë Jehová majun bʼëy xtqryaʼ ta qa. Ryä xtyaʼ qachqʼaʼ rchë xtqaköchʼ xa bʼa achkë kʼayewal. Tqatzʼetaʼ achkë rbʼanik nqkowin nqakʼüt chë qakʼuqbʼan qakʼuʼx chë Jehová xtqrchajij taq 1) nkʼis qarajil y 2) taq nqatzʼët apü achkë xtqaʼän rchë xtqatzüq qiʼ taq xtqrjïx.

TAQ NKʼIS QARAJIL

10. ¿Achkë kʼayewal rkʼë jbʼaʼ xtqaqʼaxaj?

¹⁰ Taq más xtqajan pä ri qʼij taq xtchup rwäch jontir ri ma ütz ta kʼo komä, rkʼë jbʼaʼ más kwest xtuʼän chqawäch xtqachʼäk qarajil. Rkʼë jbʼaʼ xtesäx qasamaj, xtchaʼ chiʼ ri kʼo qkʼë o xtchaʼ chiʼ qachoch rma ri política ma pa rbʼeyal ta nsamäj, rma ri chʼaʼoj, rma ri qʼeqäl taq jöbʼ o rma xkejeʼ nkʼaj chik itzel taq yabʼil. Rkʼë jbʼaʼ xtkʼatzin xtqakanuj chik jun qasamaj akuchï yoj kʼo wä o rkʼë jbʼaʼ xtqachʼöbʼ rkʼë qafamilia nqbʼä pa jun chik tinamït rchë xtqïl ri nkʼatzin chqë. ¿Achkë xtqtoʼö rchë ri xtqachaʼ xtqaʼän xtkʼüt chë qakʼuqbʼan qakʼuʼx chë Jehová xtqrtoʼ pä?

11. Taq nkʼis qarajil ¿achkë xtqtoʼö rchë xtqatzʼët achkë xtqaʼän? (Lucas 12:29-31).

¹¹ Jun ri nkʼatzin nqaʼän chqä kowan xtqrtoʼ, ya riʼ nqaʼij che rä Jehová achkë nbʼanö chqë chë nchʼpü qakʼuʼx (yojmayon) (Prov. 16:3). Tqakʼutuj qanaʼoj che rä rchë yë ri ütz nqachaʼ nqaʼän y tqaʼij che rä chë tqrtoʼ pä rchë «ma kowan ta» nchʼpü qakʼuʼx (taskʼij Lucas 12:29-31). Chqä tqaʼij che rä chë tqrtoʼ pä rchë kiʼ qakʼuʼx nqaʼän rkʼë ri kʼo qkʼë (1 Tim. 6:7, 8). Y tqakanuj qanaʼoj chpan qapublicaciones ri yojkitoʼ rchë nqatzʼët achkë ütz nqaʼän taq nqaqʼaxaj kʼayewal rma ri päq. Kan kʼïy qachʼalal kowan yertoʼon ri videos chqä ri artículos ri ye kʼo pa jw.org ri yetzjon chrij riʼ.

12. ¿Achkë kʼutunïk ütz nuquʼ rij jun cristiano rchë kʼo utzil xtkʼäm pä pa rwiʼ rfamilia ri xtchaʼ xtuʼän?

¹² Ye kʼo jojun xkiyaʼ qa kifamilia xa rma jun samaj, ye kʼa taq xqʼax ri tiempo, ye kʼïy chkë ryeʼ kitzʼeton chë ma ütz ta ri xkichaʼ xkiʼän. Rma riʼ taq ntzuj jun qasamaj, ma xa xuʼ ta tqaquʼ jaruʼ päq xtqachʼäk, xa tqaquʼ chqä we ri samaj riʼ xtqrtoʼ na rchë jnan xtuʼän qawäch rkʼë Jehová o manä (Luc. 14:28). Tqaquʼ rij ya reʼ: «¿Kʼa jnan na xtuʼän nwäch rkʼë nkʼlaj we rïn kʼa näj xkijeʼ wä? ¿Xkikowin xkibʼä chpan jontir qamoloj, xkinel chutzjoxik le Biblia o xtyaʼ tiempo chwä rchë xkijeʼ kikʼë qachʼalal?». We rït ye kʼo awalkʼwal, nkʼatzin chqä naquʼ rij ya reʼ: «¿Achkë rbʼanik xtinkʼüt chrij Jehová chkiwäch walkʼwal si rïn ma xkijeʼ ta kikʼë?» (Efes. 6:4). Taq kʼo jun xtachaʼ xtaʼän, tatjaʼ aqʼij rchë yachʼobʼon achiʼel nchʼobʼon Dios, y ma tayaʼ ta qʼij chë afamilia o awamigos ri ma nkismajij ta ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia yebʼin chawä achkë nkʼatzin naʼän.c Tony, ri kʼo chlaʼ Asia occidental, xtzuj kʼïy samaj che rä chpan jun chik tinamït. Ye kʼa taq xchʼö yän rkʼë Jehová chrij riʼ chqä xtzjon yän rkʼë rxjayil, ryä xquʼ chë más ütz ma nukʼän ta ri samaj riʼ. Chqä xtäj rqʼij rchë ma kan ta kʼïy chik päq xsäch rkʼë rfamilia. ¿Achkë nuʼij Tony chrij ri xuʼän? Ryä nuʼij: «Xikowin xentoʼ ye kʼïy winäq rchë nkitamaj rwäch Dios y qalkʼwal kowan nkajoʼ Jehová. Qatzʼeton pä chë, we röj nqasmajij ri nuʼij Mateo 6:33, Jehová kan xtqrchajij».

TAQ NQATZʼËT APÜ ACHKË XTQAʼÄN RCHË XTQATZÜQ QIʼ TAQ XTQRJÏX

13. ¿Achkë ütz nqaʼän komä rchë xtqkowin xtqïl ri xtkʼatzin chqë chqawäch apü?

¹³ Taq nqatzʼët apü achkë xtqaʼän rchë xtqatzüq qiʼ taq xtqrjïx, nkʼatzin chqä nqakʼüt chë qakʼuqbʼan qakʼuʼx chë Jehová xtqrtoʼ pä. Le Biblia nuʼij chë nkʼatzin nqsamäj rchë xtqkowin xtqïl ri xtkʼatzin chqë chqawäch apü (Prov. 6:6-11). We ütz nuʼän chqawäch, kan ütz chë röj nqakʼöl qa jbʼaʼ qarajil rchë xtqaksaj chqawäch apü. Tapeʼ ri päq kan nkʼatzin chqä achiʼel ta nqrchajij, majun bʼëy nqajoʼ ta chë ya riʼ njeʼ más rqʼij pa qakʼaslemal (Ecl. 7:12).

14. ¿Achkë rbʼanik nqrtoʼ Hebreos 13:5 taq nqatzʼët apü achkë xtqaʼän rchë xtqïl ri xtkʼatzin chqë taq xtqrjïx?

¹⁴ Jesús xtzjoj rij jun achï rchë xkʼüt chë majun nkʼatzin wä chë jun winäq njeʼ kʼïy rbʼeyomal, «ye kʼa majun ta rbʼeyomal rkʼë Dios» (Luc. 12:16-21). Röj ma qataman ta achkë xtbʼanatäj pa qakʼaslemal chwaʼq kabʼij (Prov. 23:4, 5; Sant. 4:13-15). Chqä, Jesús xuʼij chë jontir ri nkajoʼ yeʼok rtzeqelbʼëy ryä, nkʼatzin ma nkikʼewaj ta nkiyaʼ qa ri kʼo kikʼë (Luc. 14:33, nota). Pa naʼäy siglo, ri cristianos aj Judea kʼo chë xkiʼän ya riʼ, y ma xkikʼewaj ta xkiʼän (Heb. 10:34). Pa qaqʼij komä, ye kʼïy qachʼalal lesan kisamaj o ri kʼo kikʼë rma ma nkajoʼ ta nkitoʼ jun partido político (Apoc. 13:16, 17). Ryeʼ kikʼutun chë kikʼuqbʼan kikʼuʼx chrij ri rtzjun Jehová, rma ryä rtzjun ya reʼ: «Majun bʼëy xkatinyaʼ ta qa chqä majun bʼëy xkatinmestaj ta qa» (taskʼij Hebreos 13:5). Röj nqatäj qaqʼij rchë nqatzʼët apü achkë xtqaʼän rchë xtqïl ri xtkʼatzin chqë taq xtqrjïx, chqä nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová we kʼo jun xtbʼanatäj ri ma ya riʼ ta qachʼobʼon.

15. ¿Achkë rbʼanik ri teʼej tataʼaj kʼo chë yekitzʼët kalkʼwal? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹⁵ Chpan jojun tinamït, ri kʼlan taq winäq yejeʼ kalkʼwal xa xuʼ rma nkajoʼ chë kalkʼwal nkichʼäk kʼïy päq, rchë ke riʼ yë ryeʼ xkechajin kichë taq xkerjïx. Ye kʼa le Biblia nuʼij chë yë ri teʼej tataʼaj ri kʼo chë yeyaʼö ri nkʼatzin chkë kalkʼwal (2 Cor. 12:14). Kantzij na wä chë taq ri teʼej tataʼaj yerijïx, rkʼë jbʼaʼ xtkʼatzin xtyaʼöx jbʼaʼ kirajil kimä kalkʼwal o nyaʼöx chik nkʼaj toʼïk chkë, y kalkʼwal kan rkʼë ronojel kan nkiʼän riʼ (1 Tim. 5:4). Ye kʼa, ri nbʼanö chë ri teʼej tataʼaj kan kiʼ kikʼuʼx nkiʼän, ya riʼ yekitoʼ kalkʼwal rchë nkiyaʼ rqʼij Jehová, y ma xa xuʼ ta yekikʼiytisaj rchë yë ryeʼ yechajin kichë taq xkerjïx (3 Juan 4).

16. ¿Achkë ütz nkiʼän ri teʼej tataʼaj rchë yekitoʼ kalkʼwal rchë nkitzʼët achkë rbʼanik xtkitzüq kiʼ chqawäch apü? (Efesios 4:28).

¹⁶ Teʼej tataʼaj, taq yeʼitoʼ iwalkʼwal rchë nkitzʼët achkë ütz nkiʼän rchë xtkitzüq kiʼ chqawäch apü, titjaʼ iqʼij rchë niyaʼ jun ütz ejemplo chkiwäch y keʼitoʼ rchë nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij Jehová. Tapeʼ kʼa ye koköj na, tikʼutuʼ chkiwäch chë nkʼatzin yesamäj (Prov. 29:21; taskʼij Efesios 4:28). Taq yekʼïy qʼanäj, keʼitoʼ rchë nkiyaʼ kan chrij kestudio pan escuela. Tikanuj textos chpan qapublicaciones rchë xkeʼitoʼ ryeʼ rchë yë ri ütz xtkichaʼ xtkiʼän taq xtkitzʼët achkë xtkiʼän estudiar. Ri nkʼatzin niʼän rïx ya riʼ yeʼitoʼ iwalkʼwal rchë nkïl jun samaj ri xkertoʼ rchë xtkitzüq kiʼ chqä rchë xtjeʼ tiempo chkiwäch rchë nkitzjoj más le Biblia o rchë yeʼok precursores.

17. ¿Achkë qayaʼon chwäch qan?

¹⁷ Jontir röj ri nqayaʼ rqʼij Jehová, qayaʼon chwäch qan chë ryä nkowin chqä nrajoʼ nuyaʼ ri nkʼatzin chqë. Taq más xtqajan pä ri qʼij taq xtchup rwäch jontir ri ma ütz ta kʼo komä, más xtkʼatzin xtqakʼüt chë qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij Jehová. Rma riʼ tapeʼ xa bʼa achkë na xtbʼanatäj, tqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë Jehová xtksaj rchqʼaʼ rchë xtyaʼ ri nkʼatzin chqë. Ma tqamestaj ta chë ryä ronojel mul xtqrtoʼ pä tapeʼ xa bʼa akuchï na yoj kʼo wä.