Robinson Crusoe—Kamatuoran ug Kasugiran
Ang Robinson Crusoe maoy usa sa labing bantog nga mga nobela sa tanang panahon. Nga gisulat sa ika-17ng-siglong Ingles nga si Daniel Defoe, ang estorya niini sa usa ka biniyaan nga nabuhi sa iyang kaugalingong kalaki sa usa ka desyertong isla gibasang kaylap diha sa daghang nagkalainlaing pinulongan. Hinuon, ang estorya mismo maoy kasugiran lamang. Apan nasayod ka bang ang usa ka islang gitawag Robinson Crusoe nagalungtad karong adlawa ug si Daniel Defoe nagpasukad sa iyang bantog nga estorya sa mga adbentura sa usa ka tinuod nga tawo sa maong isla? Atong susihon kini.
DUOLAG 400 ka milya (640 km) gikan sa dunggoanan sa Chile sa Valparaíso, mao ang usa ka arkipelagong gitawag Juan Fernández. Ang arkipelago nalangkoban sa tulo ra ka gagmayng puntik sa haluag kaayong Dagat Pasipiko: Isla Santa Clara; Isla Más Afuera, o Alejandro Selkirk, ug Isla Más a Tierra, o Robinson Crusoe. Ang mga seal, sea lion, isda, ug ang Juan Fernández nga mga pansat dagaya didto.
Usa ka Wala-Dahoma nga Diskobre
Sa unsang paagi nahibagtan ang maong gagming kaayong kapuloan nianang tanang kadagatan? Sila nakaplagan sa mga 1563 sa usa ka Katsilang timonel sa barko nga sumala niana kana ginganlan, si Juan Fernández. Iyang gihimo ang usa ka ruta sa paglayag tali sa Callao, Peru, ug Valparaíso, Chile. Kasagaran ang pahabagatang biyahe dangtag tulo ngadto unom ka bulan, sa bahin tungod sa daotang mga hangin ug sa bahin tungod sa kusog Peruviano, o Humboldt, nga Sulog nga mopaamihanan ubay sa mga baybayon sa Chile ug Peru. Ang mga barko, nga makigbugno sa mga hangin ug sa kusog nga sulog, tigpadaplin sa ilang pagpaingon sa habagatan, nga magabutad sa pondo kada gabii kon posible.
Lagmit nataghapan ni Juan Fernández ang paglungtad sa maong sulog ug nagpalayo sa baybayon sa paglikay niana. Busa iyang namenosan ang panahon sa biyahe ngadto sa 30 lang ka adlaw ug, ingong pakapin, nadiskobrehan ang kapuloan. Bisan pa niana, siya gibutangbutangang usa ka brujo (balbal) ug gibaharang imbestigahon sa Katolikong Inkwisisyon sa Lima. Sa pagpanalipod sa iyang kaugalingon, iyang gipadayag ang iyang talaadlawan sa iyang paglayag. Nahusay ang butang ug nabutyag ang iyang sekreto.
Busa ang arkipelago misulod sa kasaysayan. Sa ika-17ng siglo, kadto nahimong sentro sa mga kalihokan sa mga pirata sama ni Henry Morgan ug Barthome Sharp, kinsa nakadiskobre niadto ingong maayong sukaranan sa pagpanulis abot sa halayong La Serena sa Chile ug sa Guayaquil sa Ecuador.
Si Robinson Crusoe Misulod sa Estorya
Apan komosta si Robinson Crusoe? Aw, ang usa ka taga-Scotland nga ginganlag si Alexander Selkirk nagsakay sa usa ka barko nga mihapit sa Más a Tierra nga isla sa 1704. Gikataho, siya nagdamgo nga siya malunod ug siya nakig-away usab sa kapitan. Busa, mihangyo si Selkirk nga ibilin sa baybayon. Ang iyang mga adbentura didto mitagana sa inspirasyon sa nobela ni Defoe, ang Robinson Crusoe.
Sa sinugdan gibati ni Selkirk ang hilabihang kamingaw ug gibasa ang Bibliya alang sa kahupayan. Sa wala madugay ang suliran sa pagkabuhi nag-obligar nga iyang gamiton ang tanan niyang kalaki. Nag-imbento siyag ubay-ubayng galamiton sa paghimo sa kinabuhi nga mas maayo, ug ang pipila niini gipreserbar gihapon sa Edinburgh, Scotland. Ang payong giingong usa sa iyang mga imbento. Gikataho, iyang gigama ang unang payong gikan sa panit sa usa ka bayeng sea lion.
Tapos sa kapin sa upat ka mamingawong katuigan, duha ka Ingles nga barko ubos sa mando ni Kapitan Woodes Rogers miabot, ug si Selkirk gipasakay ug gipapauli sa Inglaterra. Apan, mipatim-awng siya gimingaw sa pagkamalinawon sa iyang isla sa Pasipiko, ug siya gitahong miingon: “Oh, akong minahal nga isla! Maayo pa untag ako wala mobiya kanimo!” Kaduhaduhaan nga iya unta kanang nasulti kon nakita pa niyang daan ang umaabot nga mga hitabo.
Nausab na ang Panahon
Tungod sa estratehikong bili sa kapuloan, ang mga Katsila, sa 1750, misulay sa pagtukod ug permanenteng koloniya didto. Sa lakaw sa panahon, ang usa ka prisohang koloniya gitukod didto. Ang mga priso nga nakakomitir sa mga kapintasan sama sa pagpatay gibutang sa usa ka kuta. Kadtong nakaplagang sad-an sa pasipala o sa ubang “mga sala sa pagtuo” pinaagi sa Katolikong Inkwisisyon sa Quito, Lima, o Santiago nag-antos sa mananapong pagtratar ug gibutang sa mga langob nga napunog mga ilaga.
Ug komosta man ang isla karong adlawa? Wala na ang koloniya sa priso. Ang arkipelago diyutay rag tawo, malinawon, ug gianunsiyo ingong usa ka dapit bakasyonan. Sa 1979 usa sa mga Saksi ni Jehova, usa ka ansiano gikan sa usa ka kongregasyon sa Valparaíso, miadto sa Robinson Crusoe nga Isla maylabot sa iyang sekular nga trabaho. Iyang gipangutana ang giya bahin sa lokal nga mga relihiyon ug nabatiang ang Katolikong pari tig-anha kas-a lamang sa dugayng panahon ug ang Protestanteng ministro mibiya na hangtod sa hangtod. “Ako dili apektado niana,” matud sa giya. “Ako usa sa mga Saksi ni Jehova.” Pagkadako ang katingala sa ansiano nga naghunahunang siya miadto sa wala-matandog nga teritoryo!
Nasayran sa ansiano nga ang usa ka gamayng pundok nagtuon sa Bibliya uban sa usa ka babaye nga sa nangagi nakontak sa mga Saksi ni Jehova sa Santiago. Sa ikaduha niyang pagduaw pila ka bulan sa ulahi, tulo sa pundok nabawtismohan. Sa pagkakaron, ang ubay-ubayng Saksi nagasangyawng maisogon ngadto sa 450 ka molupyo sa isla.
Busa ang kalinaw nahibalik sa isla diin si Alexander Selkirk nakakaplag ug dangpanan sa kanhing panahon. Uban sa duha ka igsoong kaislahan, kini nakabaton sa iyang dapit taliwala sa “daghang kapuloan” nga nagakalipay sa pagpatalinghog nga si Jehova nahimong Hari.—Salmo 97:1.
[Mapa/Letrato sa panid 27]
(Alang sa bug-os nga pagkahan-ay sa teksto, tan-awa ang publikasyon)
Juan Fernández nga Kaislahan
Alejandro Selkirk nga Isla
Robinson Crusoe nga Isla
Isla Santa Clara
[Tinubdan]
Gikan sa: ROBINSON CRUSOE, giilustrar ni Milo Winter © sa Rand McNally & Company