Pagpaniid sa Kalibotan
Mga Obispo Supak sa mga Pagpugong
Ang mga obispo sa Romano Katoliko sa Tinipong Bansa nagpadayon sa pakigtigi alang sa dugang kagawasan sa pag-interpretar sa mga doktrina sa iglesya alang sa Amerikanong mga Katoliko. Diha sa ulahing sangka, ang National Conference sa mga Obispong Katoliko mibuto ug 205 batok 59 sa pagsalikway sa giplanong polisa sa mantalaang Batikano nga mopamenos sa ilang awtoridad sa paglihok isip usa ka pundok. Sila mihukom nga “kini kinahanglang pulihan ug laing plano.” Gitandi sa usa ka obispo ang plano sa Batikano sa “usa ka segunda-manong awto nga dili na gayod maayo, bisan pila pay imong igasto diha niana.”
Mamumunong Linog
Human sa halos 20 ka tuig, ang mga opisyal nga Intsik mibutyag sa publiko nga usa ka linog nga nagsukod ug 7.7 sa Richter scale mitay-og sa Yunnan Province sa 1970 ug nakapatayg duolan sa napulo ka libong mga tawo. Nabutyag ang impormasyon sa dihang ilang gitul-id ang gidaghanon sa nangamatay sa usa ka linog sa mao gihapong lugar sa miaging Nobyembre 6, nga nakasamad ug 4,015 ka tawo ug nagbilig 300,000 ka tawong walay mga balay. Ang gibag-ong numero sa nangamatay alang sa 1988 nga linog maoy gikan sa 730 ka tawo, nga mius-os gikan sa 938.
Walay Dugo nga Transplants_
Nakit-an sa dili pa dugayng pagtuon nga ang mga tawong gipulihan ug laing mga rinyon kinsa wala makadawat ug mga pagdugang sa dugo sa wala pa operahi magkaamgid ug kalungtaran ug pag-obra sa organo sa mga pasyente sa rinyon kinsa nakadawat ug mga pagdugang sa dugo. Gitandi sa mga tigdukiduki sa University of Minnesota ang mga Saksi ni Jehova, kinsa wala modawat sa mga pagdugang sa dugo tungod sa relihiyosong mga katarongan, batok sa usa ka gikontrolar nga grupo sa dili mga Saksi ni Jehova kinsa nakadawat ug mga rinyon ug nadugangag dugo. Ang ilang nakaplagan gipatik sa Hunyo 1988 nga gula sa Transplantation.
Kapeligrohan sa Pakigsakayg Libre
Samtang ang mga tigsakayg libre mopanaw nga menos sa gasto sa diwa sa panalapi, dunay natagong gasto nga tingali wala nila ipha—ang ilang mga kinabuhi! Sumala sa Alemang kapolisan, 57 ka tigsakayg libre, lalaki ug babaye, gibuno sa Federal Republic of Germany tali sa 1980 ug 1987. Laing 40 “nakaikyas sa pagsulay sa pagpatay,” komento pa sa Alemang mantalaang Frankfurter Allgemeine Zeitung. Ang pagsakayg libre maoy peligrosong buhat.
Mapintas nga Kalingawan
Ang usa ka semanang programa sa telebisyon sa Pransiya mipatunghag ani sa 670 ka pagbuno, 15 ka paglugos, 27 ka pagsakit, ug 20 ka seksuwal nga talan-awon. “Kada adlaw sila [mga tumatan-aw sa telebisyon] nagpakakitag dugang mga pagbuno ug mga pag-atake kay sa nahitabo diha sa siyudad sama sa Paris sa usa ka tuig,” mitaho ang senemanang basahong Le Point. Unsa ang mga sangpotanan sa pagtan-aw sa maong kapintasan? Ang usa ka opisyal sa kapolisan mikomento: “Sa dihang gisukitsukit, ang mga manglulugos nahibulong nganong gidili sa balaod ang panglugos. Sa pila ka paagi ang telebisyon nagbukas sa dalan sa pag-isip niining mga butanga nga bahin kini sa adlaw-adlawng kinabuhi.”
Kompiyoterisadong ‘Ginoo sa Hades’
Ang mga estatuwa ni Enma, ang diyos sa Hapones nga naghari sa Hades ug nagahukom kon ang mga tawo maayo ba o daotan, wala makapahadlok sa mga batang Hapones sa pagsunod sumala sa ilang naandan. Busa, ang usa ka pari sa Tokyo nagplano sa paggamit sa kompiyoter sa paghimo kang Enma sa Hojoin Temple nga mas makahahadlok. Ang Enma, nga 3.5 ka metrong gitas-on, karon molihok kon hulogan ug sensilyo ug kon usa sa 12 ka pag-ampo pilion. Ang iyang suko pulang nawong kalit nga mosiga, ug siya mopagawas ug lanog nga tingog sama sa, “Makaingon ka ba nga wala ka gayod makabakak? Duna ka bay gihambing daotang hunahuna sa uban . . . ?” Ang pari naglaom nga ang mga pangutana ni Enma mopalihok sa mga tawo sa pagpauswag sa ilang personalidad.
“Train Surfing”
Ang mga batan-on sa Rio de Janeiro, Brazil, naghimog makamatay bag-ong dula: pag-surf diha sa tren. Sanglit dili makaarang sa pag-surf sa dagat, sila nangitag paukyab pinaagi sa pagtindog sa atop sa nagadagang mga tren nga de-pasahero. Kining buhata sama rag paghikog. Samtang nagdagan ang de-koryenteng mga tren sa gikusgong 120 ka kilometro por ora, ang mga tig-surf makahig o makoryentehan sa mga kable sa koryente. Diha sa usa ka 18-ka-bulang yugto, duolan sa 200 ang nangamatay, ug laing 500 ang nangasamad. Gibasol sa magsusumbong sa Nasod ang implasyon ug sosyal nga mga suliran sa kawalay-pagtagad sa mga batan-on sa kapeligrohan sa ilang “dula.” Miuyon ang nagbangotang amahan: “Ang mga batan-on sa Brazil nag-antos sa hilabihan, sila walay nakitang katarongan nga mabuhi.”
Mapugngang mga Kamatayon
Ang pangunang mga hinungdan sa mapugngang mga kamatayon sa Britanya mao ang tabako ug alkohol, matud pa sa hepe nga opisyal sa mediko sa Britanikong gobyerno, si Sir Donald Acheson. Ang iyang dili pa dugayng taho, On the State of the Public Health for the Year 1987, nagkuha usab sa pagtagad sa inosenteng mga biktima sa duha ka kapeligrohan—ang wala pa matawo diha sa tagoangkan, ang mga dili-tigtabako nga makahingos sa aso sa ubang tawo, ug ang mga biktima sa hubog nga nagamaneho.
Walay Pagtubo
Samtang daghang nasod sa Ikatulong Kalibotan nakig-away sa pagsulbong sa populasyon, “ang gidaghanon sa pagpanganak sa Australia mius-os sa 11 por siento ubos sa sero nga pagtubo sa populasyon sa miaging tuig,” mitaho ang The Sydney Morning Herald. Unsay kahulogan niana? Kana nagkahulogan nga “ang populasyon sa Australia kalit nga matigulang ug mous-os” kon dili pa sa imigrasyon, miingon ang Herald. Sumala sa taho, ang mga kaihapan sa miaging 12 ka tuig nagpakita nga ang gidaghanon sa nagapanganak sa Australia maoy ubos sa gidaghanon sa pagpuli. Ang nagatubong kiling taliwala sa mga babaye sa pagpalangan sa pagpanganak aron sila makatrabahog dugay alang sa materyal nga intereses gikutlo ingong nakadugang sa pag-us-os sa gidaghanon sa pagpanganak.
Polusyon sa Sulod sa Balay
Ang mga balay nga nagdaginot sa enerhiya maoy dakong hulga sa panglawas. Ang rason? Ilang gikulong ang mga tighugaw sa sulod sa balay, matud pa sa tigdesinyo sa pagtukod nga taga Canada ug tigdukiduki bahin sa kahimtangan sa palibot. Siya miingon nga ang “mga gamit sa paghinlo, mga pahumot, ug air fresheners, disinpektante, mga pasinaw, mga waks ug mga papilit mohatag mga sakit-sakit sa panit,” mitaho ang The Toronto Star. Si Dr. William Chodirker, hepe sa serbisyo sa imunolohiya ug sa alerdyik sa University Hospital sa London, Ontario, miingon nga duolan sa 15 porsiento sa populasyon nag-antos gikan sa mga reaksiyon sa alerdyik sa mga butang nga anaa sa sulod sa ilang mga balay. Iyang gipunting ang hubak ingong labing komung medikal nga suliran nga mosamot tungod sa mga butang diha sa balay. Diha sa walay-hangin, madaginoton sa enerhiya nga mga balay, mga sistema sa pagpainit ug pagpabugnaw nagapasirkular pag-usab sa mga tighugaw ug nagapasamot sa suliran.
Nagakaylap nga Rabis
Pito lamang ka nasod sa kalibotan ang nagpabiling walay-rabis, mitaho ang The Independent sa London. Lima anaa sa Amihanang Hemisperyo (Britanya, ang Republic of Ireland, Sweden, Iceland, ug pangunang isla sa Norway) ug duha (Australia ug New Zealand) anaa sa Habagatang Hemisperyo. Apan, ang bag-ong pagsulbong sa sakit nakapukaw sa mga awtoridad sa Scandinavia sa pagbutang sa ilang mga teritoryo nga anaa sa ibabaw sa Arctic Circle sa bug-os nga pag-alerto aron mapugngan ang sakit nga mokaylap. Ang rabis mitabok na sa mga dapit sa Arctic, lakip sa Greenland, Siberia, ug Alaska. Bisan pa nga ang mga binuhing mga hayop ug mga lagsaw wala pa maapektohi hangtod karon, ang pulang mga irong ihalas, mga irong ihalas sa polo, mink, ug wolverines nangahimong mga biktima niining nagakaylap nga makamatayng sakit.
Nagapanghugpang mga Dulon
“Ang labing grabeng hampak sa dulon sa kalibotan” sa ikaupat nga bahin sa siglo nakaipsot sa amihanang Aprika, nga nakadaot sa mga pananom nga iyang maagian, mitaho ang The Economist sa Inglaterra. Mitungha kini sa miaging tulo ka tuig gikan sa Ethiopia, ang duot sa dulon karon nagahulga sa 65 ka nasod. Ang UN Food and Agriculture Organization nagbanabana nga ang hampak magpadayon sa laing duha ka tuig sa dili pa kini masanta. Tungod sa kakusog nga mokaon niini, ang nagalalin sa disyertong mga dulon makakaon sa adlaw-adlaw nga katumbas sa iyang gibug-aton. Busa, ang usa ka kuwadrado kilometrong bahin sa usa ka hugpa, nga dunay mga 50 ka milyong mga dulon, “makahurot ug samang gidaghanong pagkaon sa usa ka adlaw nga makaon sa usa ka balangay nga dunay 500 ka tawo sa usa ka tuig,” nagkanayon ang The Economist.