Nagtaas nga mga Prisyo—Ang Tawhanong Kapit-os

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Espanya

“Nangundang na kami pagpangaon ug kamatis tungod sa kamahal niini. Bahin sa prutas, wala na ako mahinumdom kanus-a ako ulahing nagpalit ug pipila,” panghayhay sa usa ka asawa sa Indiya.

“Dili na kami makapalit ug mga sapatos o mga sinina,” mulo sa usa ka trabahante sa panapton sa Mehiko, nga naningkamot sa pagsuportar sa usa ka pamilya sa lima. “Upat ka tuig kanhi, diyotay ra ang among kuwarta, hinoon ang tanang butang barato. Karon ang kuwarta dili na magsilbi sa bisan unsang butang.” Sa iyang nasod ang gahum sa pagpalit sa piso nahulog sa 35.4 porsiyento taliwala sa 1982 ug 1986.

Si Muhammed el-Ghani usa ka bantay sa gabii sa Cairo, Egipto, diin ang mga prisyo sa pipila ka kinahanglanon midoble sa usa ka 12-bulan nga hugna. “Nanginabuhi kami adlaw-adlaw,” nagpatin-aw siya, “ug dunay mga adlaw dihang kami dili makakaon.”

Sa Brazil ang usa ka pobre nga biktima sa aksidente sa riles naghulat ug 20 ka tuig una pa ang iyang reklamo sa bayad gihukman sa mga korte. Siya sa kaulahian gihatagan sa binulan nga bayad tumbas sa katunga sa nasodnon minimo nga suholan sa panahon sa aksidente. Tungod sa implasyon, bisan pa, kining kantidad wala ngani magkobre sa pasahe sa bus sa dihang mianha siya sa pagkolekta.

Si Bala gikan sa Nigeria, amahan na sa tulo, nadismayo sa dihang nakadungog siya nga ang iyang asawa nanganak ug triplet (tulo). Bisan pa sa iyang duha ka trabaho, ang kita sa pamilya dili pa igo alang sa pangunang mga kinahanglanon, ug ang mga prisyo sa pagkaon nagpadayon sa pagsaka. Nahibalo siya nga imposible ang pagtagana bisan sa pangunang mga kinahanglanon sa iyang kabataan. Andam siya sa pagtunol sa mga bata alang sa pagsagop.

Ang mga detalye mahimong nagkalahi, apan ang sugilanon mao ra sa tibuok kalibotan. Ang kapit-os sa kinabuhi nagpadayon nga walay hunong. Alang sa kadaghanan, ang tinapay ug gatas nahimong luho ra, ug ang tulo ka pagkaon ☞

matag adlaw talagsaon da. Ang usa ka taho gikan sa Nigeria nagpahayag: “Ang tinapay, kanhi naandan nga pagkaon sa kadaghanan sa mga Nigeriano, karon gikaon na lamang sa dato. Ang kan-on kaonon ra sa mga okasyon sa piyesta.”

Ang uban nagpakunhod sa problema pinaagi sa pagtrabaho ug mas daghang mga oras, apan ang uban nakakaplag nga malisod ang trabaho o bisan ngani imposible nga mabatonan. Sila napugos sa paghalad matag adlaw sa walay kataposan ug sagad dili mabungahon nga buhat sa pagpangitag pagkaon. Alang kanila, dili lamang kini kwestiyon sa pagsagubang sa kapit-os sa kinabuhi apan, hinonoa, butang sa pagpangusog sa pagtagbo sa kapit-os sa pagpabiling buhi.

Ang kontrabida sa kadaghanan sa mga kaso mao ang implasyon, o nagsakang mga prisyo. Ang mga suholan mahimong magsaka usab, apan panagsa ra kining monunot sa paso sa pagsaka sa mga prisyo. Labi nang naglisod mao kadtong piho ug kita, sama sa mga pensiyonado o walay trabaho. Sa kadaghanan sa wala kaayo maugmad nga mga kayutaan sa kalibotan, adunay tataw nga pagkunhod sa sukdanan sa kinabuhi sa bag-o pang mga tuig. Sa tibuok kalibotan nga gilapdon kini sa pagkamatuod ikaingon nga bisan tuod kon ang dato nagkadato pa, ang kabus tinong nagkakabus pa. Mao ba kana ang kahimtang sa imong nasod?

Kasamok nga Gipahinabo sa Ekonomikanhong Kalisod

Dili katingad-an, daghan ang nagpalanog sa ilang mga tingog sa pagprotesta. Pananglitan, ang kabus nga mga magtutudlo sa mga probinsiya sa Chiapas ug Oaxaca nagtukod ug mga tolda sa pangunang plasa sa Siyudad sa Mehiko sa paglaom nga ang ilang pagtukaw magdalag ekonomikanhong hustisya. “Ang katawhan gipahimudsan,” usa kanila nag-asertar. Sa ubang kayutaan ang mga gubot mahitabo kon ang mga prisyo kalit nga magsaka.

Ang krimen, gihubit sa uban nga hilom apan peligroso nga rebolusyon sa kabus batok sa dato, dagaya usab. Ang usa ka seminar sa kapolisan nagpasangil sa internasyonal nga balod sa delingkwensiya sa desperado ekonomikanhon nga kahimtang sa daghang mga lungsoranon. Ang ekonomikanhon nga kahiubos usahay magkangil-ad. Niadtong 1987 sa duha ka balangay sa Indiya kapin sa 50 ka tawong dato ang gipatay sa gatosan ka gutom nga magbabaol kinsa mibati nga sila gipahimudsan sa dato nga mga tag-iya sa yuta.

Kinsa ang Basolon?

Sa ika-20 ka siglo, mas daghang bahandi ang nahimo kay sa sukad masukad. Apan daw-sumpaki, samtang kining siglo nagkatalitapos na, ang dugang minilyon nabara sa kakabus hangtod sa hangtod. Ang mga saad sa mas maarang-arang nga kaugmaon, ang pagbangon sa ekonomiya, desente nga suholan alang sa tanan, tanan sagad mga damgo sa politika.

Kinsa o unsa ang basolon? Daghan ang nagbasol sa ilang kagamhanan. Ang mga kagamhanan alang sa ilang bahin magbasol sa ekonomikanhong mga polisa sa ubang kayutaan. Ang ekonomikanhong kahikayan sa kalibotan usab kusganong gisaway. Dayag nga, ang mga problema makuti ug ang mga sulbad maipsoton. Sa mosunod nga artikulo, atong palandongon ang pipila lamang ka pangunang hinungdan sa krisis sa kapit-os sa kinabuhi ug ngano nga sila labihan ka lisod nga tambalan.