Pagpaniid sa Kalibotan
Ang Labing Impluwensiyado nga Libro
Unsang libroha ang nakapahinabo ug dakong mga kausaban sa mga kinabuhi sa daghan? Ang Bibliya. Kini nanguna ug nga kini nakaimpluwensiya sa mga tawo labaw kay sa bisan unsang laing libro, sumala pa sa usa ka surbi sa mga batasan sa pagbasa nga gihimo alang sa Librarya sa Kongreso sa T.B. ug sa Book-of-the-Month Club. Ang surbi sa 2,032 ka mga sakop sa book club, nga giluwatan niadtong miaging Nobyembre, nagpakita nga ang mga tigtubag nagagugol ug aberids nga 9 ka oras matag semana sa pagbasa ug mga libro, itandi sa 12 ka oras matag semana sa pagtan-aw ug telebisyon. Apan, ang usa mahibulong lamang, Pila nianang panahona ang sa tinuod gigugol sa pagbasa sa Bibliya?
Alkoholismo—Duha ka Pilo nga Palas-anon
Ang alkoholismo sama ra ka malaglagon alang sa ekonomiya sa nagakaugmad nga kanasoran maingon sa implasyon, utang, ug dili maayong pagkadumala, hinapos sa usa ka pagtuon sa Worldwatch Institute, ingon sa gitaho sa Olandes nga magasin nga Onze Wereld. Pananglitan, sa Papua New Guinea, 30 porsiento sa abot sa aberids nga pamilya gigasto sa alkoholikong mga ilimnon, samtang ang mga lalaki sa Aprikanhong nasod sa Burkina Faso nagagamit ug 44 porsiento sa ilang abot sa beer. Luya kaayo aron sa pagtikad sa yuta, ang mga alkoholiko nahimong “dakong nakaamot nga hinungdan sa kakulang sa mga pagkaon.” Ang ilang kabataan maoy masulob-ong mga biktima. Sa usa ka siyudad sa Guatemala, usa sa tulo ka bahin sa mga bata nagaantos gikan sa dili husto nga pagkaon tungod sa pag-abuso sa alkohol sa mga ginikanan. Sa pagpasamot sa mga butang, asoy sa Onze Wereld, ang palas-anon sa alkoholismo duha ka pilo: Kini nagapaus-os sa nasodnong kita ug nagapausbaw sa galastohan sa panglawas. Pananglitan, 47 porsiento sa mga lalaki nga naadmit sa kinadak-ang ospital sa Trinidad nagaantos gikan sa may-kalabotan-sa-alkohol nga mga suliran sa medikal.
Rasanhong Pagpihig sa Uropa
Ang masukad-kinadak-ang pagtuon sa Uropa bahin sa rasanhong mga pagbati nakakaplag ug pipila ka dili makapahimuot nga mga resulta. “Daghan sa mga 13,000 nga tigtubag sa 12 ka Uropanhong mga nasod nagpahayag ug pagbatok sa minoridad nga mga rasa diha sa ilang mga nasod,” taho sa The European. Ang pagpihig gipasikad sa kolor, batok-Semitismo, ekonomikanhong mga hinungdan, ug karaang mga panaglalis sa teritoryo. Ang surbi nakakaplag nga ang mga Aleman wala maangayi sa Polandiya, sama nga ang mga Polako diha sa Alemanya. Ang mga Hungariano wala makaangay sa mga Romanianhon; ni ang mga Bulgariano nakaangay sa mga Turko, nga kanhi nagmando sa Bulgaria. Laing hinungdan sa pagdumot mao ang relihiyon. “Ang mga Aprikanhon sa Norte buot mopugos sa Islam sa Pransiya,” reklamo sa usa ka Pranses nga taxi drayber. Tataw, ang mga tinguha sa paghiusa sa Uropa ngadto sa usa ka malinawong katilingban lisod kaayo.
Bag-ong Paagi sa Pagpangawat sa mga Tindahan
Sa Habagatang Aprika ang padayon nga pagbalhin sa banikanhong mga molupyo ngadto sa mga siyudad misangpot sa nagkausbaw nga gidaghanon sa walay trabaho. Tungod sa nagataas nga implasyon nga nagadugang sa suliran, daghang tawo ang modangop sa tagsaong matang sa pagpangawat sa supermarket aron mabuhi. Dunay “daghang naablihan nga mga impake sa mga estante kaysa kaniadto,” taho sa basahong Security Focus. “Daghang mga tawo ang gigutom kaayo karon ang mosulod ug sa yano mokaon sa kon unsay ilang makit-an sa sulod sa tindahan. Ang risgo nga madakpan namenosan ug sila may nasulod sa ilang tiyan.”
Nagatuman nga Magtutoo—Butang sa Kagahapon?
Sumala sa komperensiya bahin sa relihiyon tali sa mga Uropanhon, nga gihimo sa Turin sa milabayng Oktubre, 2 sa matag 3 ka Uropanhon nag-angkon nga nagtuo sa Diyos. Ang mga Italyano ug mga Espanyol nagpanguna sa pag-angkon nga relihiyoso. Ugaling, nganong ang mayoriya sa Uropanhong mga magtutoo? Ang La Stampa gikutlo sa mga tigdukiduki nga nag-ingon “ang karong adlawa nga pagkarelihiyoso huyang, dili kaayo malagdaon [orthodox], maiyaiyahon kaayo, ug niini [kining pagkarelihiyoso] ang matag usa makakulit sa iyang kaugalingong dapit.” Kining relihiyosong debosyon, hinoon, nagpakita nga magkasumpaki. Pananglitan, bisan tuod sa Alemanya menos sa 60 porsiento sa populasyon nag-isip sa ilang kaugalingon nga relihiyoso, 92 porsiento nagpabunyag sa ilang anak; apan sa Italya, diin 83 porsiento ang nag-isip sa ilang kaugalingon nga relihiyoso, 53 porsiento ang wala magatambong sa relihiyosong mga seremonya. Ang mga eksperto nag-ingon nga ang pagkarelihiyoso may dakong kausaban. “Ang kataposang dekada natiman-an sa progresibong panagbulag sa pagtuo ug pagtuman o, sama sa gikasulti sa mga sosyologo, ‘tali sa relihiyosong pagtuo ug relihiyosong pagkanahisakop.’” taho sa La Stampa. “Ang nagatuman nga magtutoo hapit nang mahimong butang sa kagahapon.”
Mga Welder Nameligro
Mga pagtuon nga gihimo bahin sa hataas-panahon nga mga epekto sa mga alisbo sa welding sa tawo nagpadayag sa pipila ka makapabalaka nga mga kamatuoran. Una, ang mga welder gikataho nga nagaantos ug labaw-sa-aberids nga insedente sa kanser sa baga. Usa ka artikulo nga nag-ulohan The Dark Side of Welding sa magasin sa Habagatang Aprika nga Safety Management naglista sa labing ubos napulo ka lain-laing metal ug mga alisbo nga kasagaran sa welding ug peligroso sa tawo. Ang basahon nagtaho nga ang alisbo sa cadmium sa tuman nga gibag-on makapahinabog “pangatol sa mga agianan sa gininhawa ug mga pluwido sa mga baga” ug nga “ang hataas-panahon nga pagkaladlad sa mubong mga sukod mosangko sa emphysema ug makadaot sa mga kidney.” Ang Safety Management nag-ingon nga ang maayong panalipod batok sa makadaot nga mga epekto nga nalambigit sa welding maoy haom nga panalipod sa pagginhawa ug igo nga bentilasyon, nga lagmit molakip sa paggamit sa haom nga sistema sa paglimpyo sa hangin (exhaust system).
Wala sa Balay
Ang naandang mga simbahan sa Australia ning bag-o pa naghimo ug pag-ihap gitawag nga Attender Survey. Ang relihiyon nga tigsulat alang sa The Weekend Australian nga mantalaan nakakita sa pila ka dagkong mga kakulangan niining surbi ug nagsulat: “Sa milabayng 20 ka tuig mga tulo ka okasyon lamang ako nabisitahan sa taga lokal nga mga simbahan. Ang matag usa maoy sa pagdiskobre kon unsang klase sa Kristiyano ako diha sa surbi nga ginahimo sa paglain sa karnero gikan sa mga kanding. . . . Tinuod ang pastoral nga pagbisita sa balay maoy butang sa kagahapon alang sa kadaghanang mga simbahan, ang iyang pagsalikway gilabanan sa mga pangatarongan nga walay nabilin sa balay, o nga ang pastor puliki kaayo. . . . Karong adlawa ang pagtuktok sa pultahan may dakong kalagmitan nga nagagikan sa mga Mormon, sa mga Saksi ni Jehova, o laing ubang ‘sekta’, sa kasagaran giisip nga dili ortodokso sa ubang mga Kristiyano, o daotan pa kay sa dili ortodokso. . . . Ikasubo bahin sa butang sa pag-ebanghelyo ang mga sekta naghimo ug mas maayo, sanglit sila sa lintunganay mosulti labot sa kon unsay ilang gituohan.”
Nasikop nga Tigpaminaw
Ang mga tumatawag sa telepono nga ginapahulat maoy nasikop nga tigpaminaw. Sa subsob ang mga kompaniya magpahimulos niini ug paulanan sila ug sunod-sunod nga mga panganunsiyo—ngani, kana gikatahapan, kon ang tigtawag puwede unta nga dili na pahulaton. Karon ang Amerikanhong kompaniya nagpuli sa narekord nga mga mensahe ug mga buhing tawo sa tinguha sa pagpahimuot sa mga kustomer. Sanglit kana nagadawat ug kapin sa 13,000 ka mga tawag matag adlaw, ang mga kustomer sa subsob ginapahulat ug napulo ka minutos o kapin pa. Ingon sa gitaho sa The Economist, ang “hold jockeys,” sama sa disc jockey sa radyo, makigkabildo sa ilang tigpaminaw, mopatokar ug makapasuhop nga musika, ug mohatag ug taho bahin sa oras o trapiko ingong dugang sa pagbasa sa ilang mga panganunsiyo. Sila usab mohatag ug popanahong pahinumdom kon unsa na lang ka dugay ang ilang paghulat aron makalusot ang ilang tawag ug matubag ang ilang pangutana. Ang kompaniya nag-angkon nga kini karon dili lamang nagkadiyutay ang nalagot nga mga kustomer kondili kini may bentaha sa indigay bahin sa serbisyo sa kustomer ug ngani makatumong sa ilang mga panganunsiyo sa espesipikong mga kustomer.
Miuswag nga Pag-atiman sa Bata
Kay misunod sa mga rekomendasyon sa UNICEF (United Nations Children’s Fund), ang Brazilianong estado sa Ceará “nakapaus-os sa iyang kabad sa kamatayon-sa-masuso, gikan sa 95 ka kamatayon matag 1,000 ka mga masuso ngadto sa 65,” nagtaho ang Newsweek. Usa ka hawas sa UNICEF ang nag-ingon: “Walay nasod o estado ang nakakab-ot sa samang dramatikong resulta sa susamang mubo nga panahon ingon sa estado sa Ceará.” Ang Newsweek nag-ingon nga pagkatapos sa 80 ka oras nga pagbansay, 4,000 ka mga kawani sa panglawas ang miadto sa mga kabanikanhan, nanaglakaw, nagbisikleta, nagsakay ug kabayo, nagsakay ug asno, ug bangka, sa pagtudlo sa mga inahan sa sukaranang pag-atiman sa bata, sama sa pagpatutoy. Sa dihang natudloan ako sa unsang paagi andamon ang nagaluwas kinabuhi nga pormula sa asukal, asin, ug tubig, nga pagpasig-uli ug tubig sa lawas pinaagig baba (oral rehydration), usa ka inahan sa tulo nakabungat sa katingala: “Hunahuna nako nga kini komplikado kaayo.”
Mga Katungod sa Indian
Sulod sa kasiglohan, ang Ianomami nga mga Indian nakaokupar sa halapad nga teritoryo ubay sa utlanan sa Brazil-Venezuela. Natabonan sa lasang sa Amazon, ang rehiyon maoy unom ka pilo sa gidak-on sa Belgium. Kana usab dagaya sa bulawan ug lata—makaiibog sa mga minero ug mga magtutukod. Ang Brazilianhong magasin nga Veja nagtaho nga si Presidente Carlos Andrés Pérez sa Venezuela ning bag-o pa nagpirma ug duha ka mga balaod nga naghimo sa dapit diha sa sakop sa Venezuela ngadto sa reserba sa biolohikong kalibotan (biosphere reserve) ug nasodnong parke, sa ingon nagpanalipod sa mga katungod sa mga Ianomami sa yuta. Siya usab nagdili “gikan sa ilang yuta niadtong mga puti kinsa sulod sa mga dekada nagsulay sa pagsakop sa ilang mga kalag—ang mga misyonero—ug ilang mineral nga mga bahandi—ang mga minero.” Ang pila ka mga ekolohista nagdayeg niini ingong “usa ka mapritsohong desisyon.”