Pagpaniid sa Kalibotan

Iskandalo sa Pag-abuno sa Dugo

Ang Alemanya, nga nagagamit ug mas daghang produkto sa dugo matag tawo kay sa bisan haing nasod, gitay-og sa iskandalo nga “naghimo sa usa sa labing kasaligang mga sanga sa medisina sa kalibotan ingong tumong sa pagsaway,” mitaho ang mantalaang Süddeutsche Zeitung. Ang iskandalo naglangkit sa kompaniya nga nagaprosesog dugo nga, sa pipila ka tuig, nakabaligyag daghan kaayong produkto sa dugo nga wala masusig maayo ngadto sa mga ospital. Busa, libolibong pasyente sa mga ospital nga nakagamit niining maong mga produkto naladlad sa risgo nga matakdan sa HIV. Ang Ministro sa Pederal nga Panglawas nga si Horst Seehofer nagtambag nga “ang bisan kinsa nga gustong makaseguro nga wala siya matakdi sa HIV pinaagi sa hugaw nga dugo o sa mga produkto sa plasma panahon sa usa ka operasyon” kinahanglang magpasusi. Ang Die Zeit nagtaho nga “71 porsiento sa populasyon karon nahadlok nga nakakuhag AIDS gikan sa pagpaabunog dugo.”

Gikinahanglan: Mga Monghe

Sa unang higayon sa relihiyosong kasaysayan sa Hapon, ang mga monghe ginarekluta gikan sa katilingban. “Ang bisan kinsa nga diyosnon ug dili-kalibotanon mahimong pangulong pari,” matud pa sa usa ka taas-ug-ranggo nga monghe sa sektang Buddhist Tendai. Ang sekta nagplano nga mohatag ug “pasulit sa pagsulod” sa mga aplikante sugod sa 1995. Sumala sa usa ka opisyal sa sekta, gikinahanglan ang diyutayng kahibalo sa relihiyon aron makapasar sa pasulit. Sa naandan, ang mga anak lalaki sa mga pari maoy mopuli sa posisyon sa ilang amahan ingong mga pari sa templo. “Hinunoa, niining bag-o pa ang mga anak lalaki sa mga pari sa tanang sekta ginaingong nagpanuko nga mahimong mga monghe,” mitaho ang Mainichi Daily News. Mikomento labot niini nga uso, si Hiroo Takagi, usa ka eksperto sa relihiyon, nag-ingon: “Karon nga nagkabungkag na ang sistema nga ang mga anak lalaki maoy manunod sa posisyon sa ilang amahan, ang mga sekta sa Buddhista nabalaka labot sa kanihit sa mga batan-on nga gustong mahimong mga pari.”

Pagbalik sa mga Dulon

Ang ikawalong hampak sa Ehipto, ang mga dulon, “andam na usab sa paghugop sa Aprika,” mitaho ang mantalaang The Weekly Mail & Guardian. Sa Yemen 80,000 ka ektarya na ang gihugpaan, ug ang mga duot miabot na sa Chad, Niger, ug Mali. Ang tigpamaba alang sa usa ka yunit sa pagpanukiduki sa agrikultura nag-ingon nga ang kadaot peligrosong mas dako kay sa grabeng hampak niadtong 1986-87 nga nagdaot sa mga pananom sa 28 ka nasod sa amihanang Aprika. Siya midugang: “Kon ang mga kahimtang sa ekolohiya magpabiling pabor alang sa dulon, ang duot mahimong modaghan sa napulo pa ka pilo sa usa ka kaliwatan (45 ka adlaw).” Ang mga dulon makaatake sa tanang mga pananom nga pagkaon sa Sahel sa 1994.

Pagsanta sa Paghikog

“Nagakadaghan ang mga paghikog sa mga batan-on,” mitaho ang mantalaang O Estado de S. Paulo sa Brazil. Gipakita sa usa ka pagtuon sa Ministri sa Hustisya sa Brazil nga “ang pangunang hinungdan sa paghikog mao ang sakit, gisundan sa kapakyasan sa gugma, alkoholismo, ug kalisod sa panalapi.” Sanglit gikinahanglan ang tabang sa mga membro sa pamilya ug mga higala aron masanta ang paghikog, ang sikyatrista nga si Christian Gauderer misugyot: “Ayawg ibale-wala ang posibilidad” sa paghikog. Ug sanglit ang komunikasyon makapahupay sa tensiyon, “pangutan-a kon unsay mga hinungdan sa depresyon, kon nganong naghunahuna siya sa paghikog, kon unsay iyang plano sa paghimo niini.”

Pagsabak Human nga Nagmenopos?

Posible bang magsabak human nga nagmenopos? Ang tubag daw molutaw nga oo, sumala sa usa ka medikal nga taho sa mantalaan sa Paris nga Le Figaro. Ang taho nag-ingon nga “adunay usa ka dayag nagtubo nga gidaghanon sa mga babaye nga nakadiskobre nga sila nagsabak human mapamatud-an nga nagmenopos.” Ang Pranses nga pagtuon, nga nalangkit ang 6,000 ka gynecologist ug mga obstetrician, nagpakita nga ang babaye adunay taas nga katakos nga magsabak human nga nagmenopos kon siya nagadawat ug HRT (hormone replacement therapy). Sumala sa estadistika, kining mga babayehana kasagarang wala na reglaha sulod sa duha ka tuig, ang kadaghanan nakasinatig sayo nga pagmenopos, ug 71 porsiento nagadawat ug HRT. Makaiikag, si Dr. Christian Jamin, nga maoy nanguna sa pagtuon, miingon nga ang matag babaye adunay katakos nga manganak bisan human nga nagmenopos.

Gidayeg ni Papa Juan XXIII si Mussolini

Dugaydugay na karon, adunay panagbingkil sulod sa Katolikong Simbahan taliwala niadtong pabor nga himoong santos si Papa Juan XXIII ug niadtong supak niana. Bag-o lang gipahibalo sa publiko nga sa wala pa mahimong papa, gidayeg ni Juan XXIII, diha sa daghang sulat nga gipetsahan balik pa sa katuigang 1930, si Benito Mussolini, ang Pasistang lider sa Italya sa katuigang 1930 ug 1940. Ang kaniadto umaabot nga papa nag-ingon nga si Mussolini daw gigiyahan sa “Diyos.” Kining mga sulata dugay nang katuigang gipatik, apan gisaway sa editor, nga kanhi personal nga sekretaryo ni Juan XXIII, ang pagdayeg nga gitumong sa Pasistang diktador aron “malikayan”​—matud pa niya karon​—ang “politikanhong pagpamentaha.” Ang pila nagtuo nga ang gisaway nga mga pulong karon na lamang gipahibalo sa publiko aron mapugngan ang kahikayan nga basin moagak sa presenteng papa sa pagproklamar kang Juan XXIII nga “bulahan.” Bisan unsa pay nahitabo, nagkanayon ang mantalaan sa Milan nga Corriere della Sera, ang pagbutyag niadtong mga pulonga “dili kaayo makahatag kabug-at sa kon unsa nay nahibaloan sa tinamdan sa awtoridad sa simbahan bahin sa Pasismo.”

Daling Masunog nga Tropikal nga mga Lasang

Ang mga sunog sa East Kalimantan, Indonesia, nakaugdaw ug 3.5 ka milyong ektarya sa kalasangan panahon sa mga hulaw sa tuig 1983 ug 1991. Apan ang mga sunog sa umogong tropikal nga lasang sa Amazon labaw pa gayod nga kabalak-an. Ngano? Kasagaran ang tabon sa tropikal nga lasang maayong mosikop sa umogong hangin sa ilalom niini, nga naghimo sa kahoy nga basa kaayo nga dili makapasiga sa kalayo. Sa miaging lima ka tuig, mitaho ang Manchester Guardian Weekly, ang sidlakang bahin sa lasang sa Amazon puno sa daghan kaayong mga dalan-dalan samtang ang mamumutol ug kahoy nangita ug namutol sa bililhong mga kahoyng mahogany, ug ang basa nga atmospera nawala. Ang wala kinahanglanang mga sanga ug mga dahon nga nagpasad sa salog sa lasang ginasunog, nga nagpameligro sa lasang nga dali nga masunog. Sumala sa usa ka surbi, ang pagputol sa 2 porsiento lamang sa mga kahoy makadaot kutob sa 56 porsientong atop-atop sa lasang. Ang mga mag-uuma sa Brazil nagtaho ug sunog nga mikabat ug lima ka kilometros sa nagbarog nga mga kahoy.

Mga Uhong Nameligrong Mapuo

“Sa mga 4,400 ka matang sa uhong nga makita sa Alemanya, un-tersiya ang makita sa talaan sa mga espisye nga nameligro nga mapuo,” mikomento ang Frankfurter Allgemeine Zeitung. Gani, ang mga siyentipiko nagpasidaan nga dili lang uhong kondili daghang matang usab sa fungi ang mapuo sa Uropa. Ngano? Ang polusyon ug ang sobra nga pagpahimulos mopatim-aw nga maoy nakahatag ug dakong kadaot. Ang ubang matang sa kinabuhi, sama sa kahoyng oak ug pino ug daghang matang sa bakukang, nagadepende sa fungi aron mabuhi. Busa ang kaylap nga pagkawala sa fungi nagkahulogan ug katalagman sa ekolohiya.

Siyentipikanhong Pasikaranan sa Pagtuo

“Posible nga mahimong usa ka siyentipiko ug motuo nga adunay Diyos,” nagkanayon ang mantalaan sa Habagatang Aprika nga The Star. Ang artikulo nagtaho diha sa 90-minutos nga pakigpulong ni Propesor David Block, usa ka astronomo sa University of Johannesburg sa Witwatersrand. Gisaysay ni Block nga gipamatud-an sa siyensiya kon unsa “kahusay ug kabalanse” ang uniberso. Alang kang Block ug daghan pang ubang siyentipiko, kini tin-awng nagpaila sa desinyo nga may katuyoan, nga, sa baylo, kusganong nagsugyot nga adunay Tigdesinyo. Sumala sa The Star, si Block mihinapos nga daghan kaayo ang pamatuod nga naglungtad ang Diyos “nga ang usa ka tawo nga dili motuo sa Maglalalang magkinahanglag labaw nga pagtuo kay sa usa nga [nagtuo sa usa ka Maglalalang.]”

Mga Monumento sa Ehipto Nameligro

Ang karaang mga monumento sa tibuok Ehipto nameligro tungod sa pagtaas sa tubig ilaom sa yuta. Ang nameligro mao ang 400 ka monumento sa kasaysayan sa Cairo, ingon man sa mga monumento sa mas halayong habagatan, sama sa Templo sa Luxor. Ang Sphinx nawad-an na ug usa ka kuyamas, mitaho ang The UNESCO Courier. Ang suliran sa bahin maoy tungod sa pagtukod sa Aswân High Dam, nga nagkontrolar sa tubig sa Nilo sa pag-awas ug sa sukod sa pagtaas sa tubig. Sa wala pa matukod ang dam, walay tubig ang suba sulod sa siyam ka bulan sa tuig ug mimabaw kaayo. Mabasol usab ang usa-ka-gatos ka tuig na nga sistema sa imburnal sa Cairo, nga nagtulo ug kanunayng moawas. Sa dihang ang tubig motuhop sa mga pundasyon sa mga tinukod, suyopon kini sa presyor sa ibabaw sa daghang piye hangtod ngadto sa gambalay, diin ang kemikal nga mga reaksiyon mahitabo aron maporma ang mga asin nga moatake sa mga bungbong.

Hustisya ba Kini?

“Si Michael Charles Hayes nakapatay ug upat ka tawo sa pinosilay sa North Carolina​—ug karon, ang mga pamilya sa iyang biktima nagreklamo, nga mas maayo pa ang iyang kahimtang karon kay sa kaniadto, sa kadaot sa mga tigbayad ug buhis,” matud pa sa balita sa Associated Press. Kay gihukman nga buang ug gipadala sa institusyon sa mga buang sa estado, si Hayes nakuwalipikar sa mga benepisyo sa Social Security alang sa may mga depekto ug nagadawat ug $536 bulan-bulan. Tungod niini siya nakapalit ug motorsiklo, daghang sinina, ug kuwarto nga puno sa mahalong stereo ug video tungod kay libre man siya ug puy-anan ug pagkaon nga ginaingong apil sa benepisyo sa mga may depekto. Ang gobyerno naghatag ug mga $48 milyones tuig-tuig ngadto sa buang nga mga kriminal. Ang piskal nga si Vincent Rabil nagtawag niini nga usa ka “tinuis nga hustisya” ug midugang: “Gibayran sa mga tigbayad sa buhis ang mamumuno. Dili kini makataronganon.”