Paghimog-Mini—Usa ka Tibuok-Kalibotang Problema

Hangtod sa ulahing bahin sa ika-18ng siglo, sa Pransiya ang mga lalaki gipabukalang buhi tungod sa krimen nga paghimog-mini. Gikan sa 1697 ngadto sa 1832, kadto maoy usa ka krimen nga kamatayon ang silot sa Inglaterra, ug ang buhat giisip nga pagbudhi sa nasod. Kapin sa 300 ka Ingles ang gibitay tungod niana, samtang ang di-maisip nga gidaghanon gipadala sa kolonya nga prisohan sa Australia sa pagtrabaho ug mabug-at nga trabaho agig silot niana.

SULOD sa kapin sa 130 ka tuig, padayong gisentensiyahan sa gobyerno sa T.B. kadtong sad-an niana sa pagkabilanggo sa pederal nga mga prisohan hangtod sa 15 ka tuig. Dugang pa, libolibong dolyares nga mga multa ang gidugang sa silot. Bisan hangtod karon kini may silot gihapon nga kamatayon sa Rusya ug Tsina.

Bisan pa sa grabeng mga silot nga gipakanaog niana sa daghang nasod, ang krimen nagpadayon. Bisan ang kahadlok sa kamatayon wala makasumpo sa mga tawong kinahanglanon ang teknikal nga kahanas sa pagplano nga makasapig dako sa mubong panahon. Ang mga opisyal sa mga gobyerno naglibog. “Ang epektibong panumpo lisod makita,” matod pa nila, “sama nga lisod kining makita sa daghan nang kasiglohang miagi.”

Paghimog-mini! Usa sa labing karaang mga krimen sa kasaysayan. Sa ulahing bahin sa ika-20ng siglo, kini nahimong tibuok-kalibotang problema ug nagpadayon sa pagdaghan. Si Robert H. Jackson, kaubang maghuhukom sa Korte Suprema sa T.B., miingon bahin niana: “Ang paghimog-mini maoy usa ka krimen nga wala himoa nga wala tuyoa, ni sa kaignorante, ni sa kainit sa pangibog, ni sa tuman nga kakabos. Kini maoy usa ka krimen nga ekspertong gilaraw sa usa nga adunay teknikal nga kahanas ug mogasto ug dakong kantidad alang sa kasangkapan.”

Ang salapi sa Amerika, pananglitan, ilegal nga gisuon sa tibuok kalibotan ug sa mas daghan pa kay sa miagi. “Ang kuwarta sa T.B.,” miingon ang usa ka tigpamaba sa Buhatan sa Panalapi, “dili lamang ang pinangita nga salapi sa kalibotan. Kini usab mao ang kinasayonan nga sun-on.” Ang gikalibgan sa gobyerno sa Amerika mao nga ang kadaghanan sa mini nga mga kuwarta gigama gawas sa Tinipong Bansa.

Palandonga: Sa 1992, $30 milyones nga kantidad sa mini nga dolyar nga mga kuwartang papel nasikop sa gawas sa nasod, mitaho ang magasing Time. “Sa miaging tuig ang nasikop miabot ug $120 milyones, ug gidahom nga malabwan pa kanang kinatas-ang gidaghanona sa 1994. Mas daghan pa nianang kantidara ang naapod-apod nga wala madiskobrehi,” mitaho ang magasin. Kining mga kantidara maoy tipik lamang nga bahin. Nagtuo ang mga eksperto sa paghimog-mini nga sa aktuwal ang kantidad sa sinuon nga mga dolyar nga naapod-apod gawas sa Tinipong Bansa mahimong ingon ka taas sa diyes bilyones ka dolyar.

Sanglit ang kuwarta sa Amerika pinangita sa daghang nasod​—kay sa ilang kaugalingong kuwarta​—ug dili kaayo lisod sun-on, daghang nasod ug mga sindikato naghimog mini nga Amerikanhong kuwarta. Sa Habagatang Amerika, ang ilegal nga mga organisasyon nga nagnegosyog droga sa Colombia naghimog mini nga Amerikanhong mga kuwarta sa daghan nang katuigan aron modako ang ilang ilegal nga kita. Karon ang pipila ka nasod sa Tungang Sidlakan nahimong dagkong mga sumasalmot sa tibuok kalibotan nga negosyo sa paghimog-mini, nagtaho ang U.S.News & World Report. Ang magasin midugang nga usa niadtong mga nasora “gidungog nga nagagamit ug modernong mga proseso sa pagpatik nga gisundog kadtong gigamit sa Buhatan sa Panalapi sa T.B. Tungod niini, [kini] makagamag tinuod kaayong tan-awong mini nga $100 nga mga kuwartang papel, nga gitawag ug ‘super bills.’”

Ang mga tawo sa Rusya, Tsina, ug ubang mga nasod sa Asia misugod usab sa paghimog-mini nga kuwarta​—kadaghanan kuwarta sa T.B. Gibanabana nga 50 porsiento sa kuwarta nga naapod-apod sa Moscow karon maoy mini.

Human sa Gubat sa Gulpo, niadtong 1991, sa dihang dihay pag-apod-apod sa ginatos ka minilyong dolyar sa T.B., “ang internasyonal nga mga magbabangko nakurat sa pagkakitag duolan sa 40 porsiento sa $100 nga kuwartang papel maoy mga mini,” nag-ingon ang Reader’s Digest.

Ang Pransiya adunay iyang kaugalingong mga problema sa kuwartang mini, sama sa ubang daghang nasod sa Uropa. Ang paghimog-mini nga kuwarta dili maoy problema lamang sa Amerika, ingon sa ipamatuod sa ubang mga nasod sa tibuok globo.

Gipasayon ang Paghimog-Mini

Hangtod niining pipila ka tuig sa miagi, gikinahanglan sa tago nga mga artesano​—mga tawo sa arte, hanas nga mga tigkulit, mga tigguhit, ug mga tigpatik​—ang daghang oras sa makuting pagtrabaho sa pagkopya ug kuwarta sa bisan unsang nasod, nga misangpot, sa labing maayo, ug dili kaayo maayong hulad sa tinuod nga kuwarta. Karon, hinunoa, ang high-tech nga mga makinang makaimprinta ug daghang-kolor, mga laser printer nga makaimprinta sa luyogluyo sa papel, ug mga scanner nga mabatonan sa mga opisina ug sa mga balay, sa teknikal nga paagi magpaposible halos sa tanan sa pagsuon sa kuwarta nga iyang gusto.

Ang panahon sa paghimog-mini sa ibabaw sa lamesa ania na! Ang pinangita niadto nga mga kahanas sa propesyonal nga mga tigkulit ug mga tig-imprinta karon mahimo na sa mga trabahante sa opisina ug sa mga tawo nga adunay kompiyuter sa ilang balay. Ang mga sistema sa pag-imprinta pinaagig personal computer-base nga wala pay $5,000 ang kantidad karon makagama nag mini nga kuwarta nga bisan ang nabansayng mga eksperto maglisod sa pag-ila. Kini mahimong magpasabot nga ang usa ka tawo nga nagkinahanglag kuwarta tingalig dili na moadto sa kinaduolang automatic teller pinaagi sa pag-imprinta sa iyang kaugalingong kuwarta​—ug sa denominasyon nga motagbaw sa iyang mga panginahanglan! Kini maoy epektibong mga gamit nga anaa sa mga kamot sa mga tighimog-mini karong adlawa. “Sa paghimo niini, kining maayong mopakalaking mga kriminal padayong dili madakpan sa mga awtoridad nga nagpatuman sa balaod ug moabot ra ang adlaw nga mahimong hulga sa pangunang mga kuwarta sa kalibotan,” misulat ang U.S.News & World Report.

Sa Pransiya, pananglitan, 18 porsiento sa Fr30 milyones ($5 milyones, T.B.) nga mini nga kuwarta nasikop niadtong 1992 nga gigama sa mga makina sa opisina. Usa ka opisyal sa Banque de France nag-isip niini ingong hulga dili lamang sa sistema sa ekonomiya kondili sa pagsalig usab sa publiko sa kagamhanan. “Sa dihang sila mahibalo nga makasundog ka ug tinuod gayod tan-awon nga kuwartang papel nga ang teknolohiya mabatonan sa kadaghanan sa populasyon, mahimong mawala ang pagsalig,” mulo pa niya.

Ingong bahin sa paningkamot sa pagsanta sa pagbaha sa mini nga kuwarta sa Amerika ug sa ubang mga nasod, ang bag-ong mga desinyo sa mga kuwartang papel gigama na, ug diha sa pipila ka nasod giapod-apod na ang bag-ong kuwartang papel. Pananglitan, bahin sa kuwarta sa Amerika, ang larawan ni Benjamin Franklin sa $100 nga kuwartang papel padak-an ug katunga sa gidak-on niini ug irogon ug tres-kuwarto sa usa ka pulgada sa wala. “Napulog-upat ka kausaban sa pagkulit ug pagbag-o nga mga bahin nga pangseguridad himoon usab,” nagtaho ang Reader’s Digest. Daghan pang ubang kausaban, sama sa mga lama sa tubig ug sa mga tinta nga mousab ang kolor kon tan-awon sa lain nga mga anggulo, gitagad usab.

Dugaydugay na nga nagbutang ang Pransiya ug mga panumpo sa desinyo niini diha sa mga kuwartang papel nga, ginalaoman, sa usa ka sukod makasumpo sa mga tighimog-mini. Apan, ang usa ka tigpamaba sa Banque de France miadmiter nga “sa teknikal wala pa gihapoy dili-masundog nga paagi sa pagsanta sa potensiyal nga mga tighimog-mini, apan,” siya midugang, “nahimo na namo karon ang pagbutang ug daghang panumpo diha sa kuwartang papel mismo nga [malisod] na kini nga trabaho alang sa mga tighimog-mini, ug mahal kaayo.” Iyang gihubit kini nga mga panumpo ingong “ang unang linya sa depensa batok sa paghimog-mini.”

Ang Alemanya ug Gran Britanya dugaydugay nang naghimog mga kausaban diha sa ilang kuwarta aron dili masuon pinaagi sa pagdugang ug mga hilo nga pangseguridad nga nagpahimo sa ilang kuwarta nga mas lisod kopyahon. Ang $20 dolyares sa Canada adunay gamayng sinaw nga kuwadrado nga gitawag ug optical security device, nga dili masundog diha sa mga makinang tigkopya. Ang Australia nagsugod sa pag-imprinta ug plastik nga mga kuwartang papel sa 1988 aron mahimong mga bahin nga pangseguridad nga dili mahimo diha sa papel. Ang Finland ug Austria nagagamit ug mga diffraction foil diha sa kuwartang papel. Kini mogilak ug mausab ang kolor sama sa usa ka hologram. Apan, ang mga awtoridad sa gobyerno nahadlok nga makaapas ra ang mga tighimog-mini sa paggamag gikinahanglang mga pagpasibo aron makapadayon sa ilang kriminal nga buhat​—nga bisag unsa pay mga lakang sa pagtul-id nga himoon, ang mga paningkamot sa gobyerno sa pagbag-o dili gihapon epektibo sama sa ilang nahimo sa nangagi. “Sama kini sa karaang panultihon,” miingon ang usa ka opisyal sa Buhatan sa Panalapi, “magtukod ka ug 8-piye nga paril, ug ang mga kriminal magtukod ug 10-piye nga hagdan.”

Ang pag-imprinta ug mini nga kuwarta maoy usa lamang ka bahin sa maayong mopakalaking tighimog-mini, ingon sa ipakita sa sunod nga mga artikulo.

[Blurb sa panid 4]

Ang mga sistema sa pag-imprinta pinaagig personal computer-base nga wala pay $5,000 ang kantidad karon makagama nag mini nga kuwarta nga bisan ang nabansayng mga eksperto maglisod sa pag-ila