Pagpaniid sa Kalibotan

Mga Batang Gerilya

Ang kabataan ordinaryong makita taliwala sa gerilyang kasundalohan sa tibuok kalibotan. Sumala sa International Herald Tribune, ang kabataan dali rang makakat-on kon unsaon pagpatay, ug ang ilang pagbati sa matarong ug daotan dili ingon ka kusganon sa ilang tinguha nga dawaton sa bisan unsang pundok militar nga nahimong ilang pamilya. “Sa Rwanda ug ubang mga dapit, ang mga tigbuhat sa pipila sa kinangil-arang mga krimen mao ang kabataan,” matod sa usa ka tigpamaba sa Hiniusang Kanasoran. “Buot nilang mobating nahisakop ug dayegon, ug ang bugtong paagi lamang nga mauyonan sa ilang isigkaingon maoy gumikan sa pagkahimong labi pa ka isog o luog kay sa mga hamtong.” Sa usa ka Aprikanhong away, ang mga batang lalaki nga ingon ka bata sa otso anyos gibansay ug gipugos sa paghimog mga kapintasan, sama sa pagpusil sa ilang kaugalingong mga ginikanan ug paggulgol sa ilang mga tutonlan. Ang gikidnap nga mga batang babaye gipugos sa pagluto, paglimpiyo, ug pagtagana ug seksuwal nga kalingawan sa mga lalaki. “Ang mga banabana kon unsa ka daghang kabataan ang nalangkit sa pagkakaron sa pakiggubat naggikan sa 50,000 ngadto sa ingon ka daghan sa 200,000 sa 24 ka gubat,” matod sa magasing Newsweek.

Seguridad sa “Cycad”

Daghang botaniko ang nag-isip sa cycad nga Encephalartos woodii nga labing talagsaong tanom sa kalibotan. Busa sa dihang ang Habagatang Aprika mihukom sa pagpadala ug espesimen niining samag-palma tropikanhong tanom ngadto sa Pasundayag sa mga Bulak sa Chelsea sa London sa miaging tuig, nanagana sila pinaagi sa paglubong diha sa punoan niini ug kontra-kawatan nga microchip nga gipahiran ug kontra-bakterya nga krema. Ang tanang cycad nga gibiyahe sa Habagatang Aprika sa pagkakaron gipanalipdan niining paagiha, nagtaho ang New Scientist. Aron sa pagsanta sa mga kawatan ang Habagatang Aprikanhong mga tigtipig sa kinaiyahan sa pagkakaron nanalipod sa ihalas nga cycad sa ingon nga paagi, uban sa tabang sa usa ka satelayt nga sistema sa pagpaniid.

Nawalang mga Tabon sa “Manhole”

Kapin sa 200 ka molupyo sa Beijing ang nahulog sa bukas nga mga manhole niadtong 1994, mitaho ang mantalaang Economic Daily. Ang katarongan? Ang mga kawatan mikawat sa kapin sa 2,000 ka tabon sa manhole gikan sa kadalanan sa kaulohan sa Tsina nianang tuiga. Kadaghanan gikaingon nga gikawat sa mga lalin, nga gitawag ug naglaaglaag nga populasyon sa Tsina. Ang mga kawatan sa mga tabon midaghan sulod sa kataposang dekada duyog sa pagdaghan sa populasyon sa mga lalin sa siyudad. Ang 60-kilos nga mga tabon mahimong ibaligya ug kapin sa 100 yuan ($12, T.B.). Ang nasamdang mga molupyo naglakip sa mga pedestriyano ug mga tigbisikleta.

Bag-ong mga Hubad sa Bibliya

“Ang pagdagsang sa bag-ong mga edisyon sa Bibliya sa nunot-sa-panahong Ingles nakaabot na sa mga tindahan ug libro,” nag-ingon ang U.S.News & World Report. Ang mga Bibliya ginahimo alang sa kabataan, mga atleta, mga tigulang, anaa ra sa balay nga mga inahan, mga amahan, ug ubang mga grupo. Usa niana, ang Black Bible Chronicles, “naggamit ug di-pormal nga pinulongan ug drama sa paghatag ug kinabuhi sa biblikanhong mga asoy alang sa Aprikano-Amerikanong mga tin-edyer.” Ang lain, ang The New Testament and Psalms: An Inclusive Version, misulay sa pinulongang neyutral ang henero. Ang Diyos gitawag ug “Amahan-Inahan,” ug ang Anak sa tawo nahimong “ang tawhanong usa.” Aron malikayan nga masilo ang walhong mga tawo, ang mga tighubad nagtawag sa tuong kamot sa Diyos nga iyang “gamhanang kamot,” ug tungod sa mga epekto diha sa rasa, ang kangitngit wala na ilangkit sa daotan. Ug ang ikatulo, ang New International Reader’s Version New Testament, gibatbat sa magpapatik niini ingong ang “unang Bibliya nga gisulat alang sa 2.9-grado nga ang-ang sa pagbasa, ang kinaubsan diha sa baligyaanan.” Ang artikulo mihinapos: “Tanantanan, aduna na karon ing kapin sa 450 ka bersiyon sa Bibliya diha sa Ingles lamang. Sanglit ang tanang bag-ong mga edisyon nakaabot na sa mga tindahan sa libro, lagmit kaayo nga ang Bibliya dili na matangtang sa listahan sa labing himalitan sa tanang panahon.”

Mga Suliran sa Ngalan

Ang Tsina, nga may kapin sa 1.2 ka bilyong tawo, nag-atubang sa nagakaus-os nga listahan sa mga apelyedo. Sumala sa mga tigdukiduki, 3,100 lamang ka apelyedo ang ginagamit didto karon, itandi sa 12,000 sa miagi. Mga 350 ka milyong tawo​—susama sa hiniusang populasyon sa Tinipong Bansa ug Hapon​—naggamit sa lima ka labing komon nga mga apelyedo: Li, Wang, Zhang, Liu, ug Chen. Dugang pa, ang samang unang mga ngalan komon usab nga gigamit. Sa Tianjin, pananglitan, kapin sa 2,300 ka tawo ang naggamit sa ngalang Zhang Li ug nagsulat niana nga naggamit sa samang mga karakter, samtang daghang uban pa ang naggamit sa samang paglitok apan nagsulat niana nga may lahing mga karakter. Ingong sangpotanan sa kalibog, ubay-ubayng sayop nga mga pagpangdakop ang nahimo, ang mga deposito sa bangko sayop nga nakuhaan ug kuwarta, ug ang mga operasyon nahimo diha sa dili maong mga tawo sa mga ospital. Ang Republika sa Korea adunay susamang suliran. Ang usa ka 1987 nga surbi nagpakita nga 1 sa matag 5 ka tawo didto nag-apelyedo ug Kim. Ang mga kaminyoon tali sa mga tawo nga parehog apelyedo ginadili sa pagpanalipod batok sa pagsanay sa samag kaliwat. Kini misangpot sa linibong magtiayon nga nagpuyopuyo apan wala magparehistro sa ilang mga kaminyoon, sa ingon nahimong dili takos sa insyurans ug ubang mga benepisyo. Hinunoa, ang kinatas-ang korte sa nasod nagmando na karon nga ang maong managsamag-ngalang mga kaminyoon isipong legal kon ang mga magtiayon magminyo una sa laing nasod.

Giakusar ang Kababayen-an sa Rwanda

Ang kababayen-an, maingon man ang mga lalaki, kinahanglang magpas-an sa responsabilidad sa pagpatay sa labing menos 500,000 ka tawo sa Rwanda niadtong 1994, miangkon ang binase-sa-London nga organisasyon sa mga Katungod sa Aprika. “Linibong kababayen-an ang gipamatay sa ubang mga babaye,” matod sa ilang taho. “Dili hitupngan ang gilapdon nga ang kababayen-an mihimog aktibong bahin diha sa mga pagpamatay. Dili kini sulagma. Ang mga nagplano sa pagpanglaglag naningkamot sa paglangkit ug daghang tawo kutob sa maarangan​—mga lalaki, mga babaye ug bisan mga bata nga ingon ka bata sa otso anyos. Misugod sila sa pagmugna ug usa ka nasod sa mga ekstremista nga nahiusa sa dugo sa pagpamatay sa usa ka tribo.” Kadaghanan sa kababayen-ang nalangkit may sinaligang mga katungdanan​—mga ministro sa gabinete, rehiyonal nga mga administrador, mga madre, mga magtutudlo, ug mga nars. Ang pipila aktibong misalmot sa pagpamatay, nga naggamit ug mga pulang ug mga pusil, samtang ang uban nagpaluyo pinaagi sa pag-abiba sa mga lalaking mga tigpamatay, pinaagi sa pagpasaka kanila sa mga kabalayan ug mga ospital, ug pinaagi sa pagpanglungkab sa kabalayan ug paghubo ug pagpangawat gikan sa mga patay.

Kinaiyanhong mga Ahente sa Paghinlo

Ang pipila ka kabulakan nagpasundayag ug katingalahang katakos sa paghinlo ug pagpasig-uli sa nahugawan-sa-petrolyo nga yuta sa desyerto, nagtaho ang The Times sa London. Ang mga siyentipiko nakadiskobre nga diin ang timbang sa petrolyo maoy ubos sa 10 porsiento sa balas, kining mga tanoma mahimong molambo ug ang ilang mga gamot bug-os nga nagpabiling hinlo. Ang katarongan? Minilyong bakterya nga nagpuyo palibot sa mga gamot sa mga tanom mosuhop ug petrolyo ug magbungkag niana sa kemikal nga paagi ngadto sa dili-makadaot nga mga produkto. Kining mga tanoma naggikan sa usa sa kinadak-ang mga pamilya sa mga tanom, ang Compositae, nga nag-apil sa mga daisy, aster, ug daghang kasagbotan. Ang mga siyentipiko misugyot nga kini itanom aron sa pagpadali sa paghinlo sa desyerto sa Kuwait. Upat ka tuig human sa gubat sa Iraq, mga 50 kilometro kuwadrado sa desyerto ang nagpabilin gihapong hugaw.

Paggamit sa Ilang mga Ulo

“Ang mga Aprikana maglakaw ug daghang milya nga maglukdo ug bug-at nga mga tibod sa tubig o mga kolon sa pagkaon nga daw wala silay gilukdo,” nag-ingon ang magasing Discover. “Ang mga tigdukiduki nakakaplag nga ang kababayen-an makalukdo ug bug-at nga mga karga nga dili mogamit ug bisan unsang dugang enerhiya.” Ang pipila ka kababayen-an sa Kenya makalukdo ug hangtod 20 porsiento sa ilang timbang nga walay dugang paningkamot. Sa unsang paagi nila gihimo kini? Pinaagi sa paglukdo sa “ilang mga palas-anon nga mas episyente kay sa mga tawo nga nagkabiba ug bug-at nga mga karga sa likod o mga tawo nga wala mabansay sa paglukdo,” mitubag ang New Scientist. “Ang mga tigdukiduki nagtuo nga ang sekreto anaa sa samag-pendulo nga lihok sa kababayen-an.” Sa dihang kita maglakaw, sama kitag pendulo nga nagalabyog, nga nagdala ug bahin sa enerhiya ngadto sa sunod nga lakang. Alang sa mga Uropanhon, ang kaepisyente niining pagbalhin sa enerhiya mous-os samtang magkabug-at ang karga. Apan alang sa mga Aprikana nga nanaglukdo ug mga karga, ang pagkaepisyente aktuwal nga mouswag, maong ang ilang kaunoran dili na kinahanglang mohimog ekstrang trabaho. Bisan pa niana, ang paagi nagkinahanglag mga tuig aron sa paghingpit.

Ang “Balatian sa Jerusalem”

Kini maoy “usa ka balatian sa mga turista nga, nadaog sa kusganong mga emosyon nga napukaw gumikan sa pagkaatua sa Jerusalem, kombinsidong sila mao ang Manluluwas, o usa ka laing tawo sa Bibliya, o nga sila gihatagan ug linain nga mensahe o sugo gikan sa Diyos,” nag-ingon ang magasing Time. “Kadaghanan adunay kasaysayan sa mga suliran sa utok.” Usa ka bungotong Italyano, nga nakaplagang nagsuroysuroy sa kabungtoran haduol sa Bethlehem nga nagsul-ob ug sako, nag-angkong mao si Jesus. Usa ka hubo, nagbakyawg-espadang lalaki, nga nagdagandagan latas sa Karaang Siyudad, nag-ingon nga siya may misyon sa pag-ayo sa mga buta. Usa ka maskuladong Canadiano miingon nga siya mao si Samson ug “nagpamatuod” niana pinaagi sa paglangkat sa metal nga brandilyas gikan sa bintana sa kuwarto sa ospital ug mieskapo. Kadtong nag-antos niining maong balatian kasagarang dad-on ngadto sa Kfar Shaul Psychiatric Hospital sa Jerusalem​—dili aron tambalan kondili pakalmahon aron nga sila makapauli aron magpatambal. Ang ospital moatubang ug mga 50 ka pasyente matag tuig, kadaghanan gikan sa Kasadpang Uropa ug sa Tinipong Bansa.