Pagsagubang sa Taas nga mga Prisyo
Ang mga ginang sa panimalay sa tibuok kalibotan nagaatubang ug taas nga mga prisyo ug, sagad, nagakamenos nga kita. Giunsa nila sa pagsagubang?
Gipakita ning artikuloha nga gikan sa Dominican Republic kon giunsa sa mga ginang sa panimalay nianang nasora sa Caribbeano sa pag-atiman niining mga problemaha
“GIUSAB namo ang among estilo sa kinabuhi sukad nga mianhi ka,” miingon ang akong higala, nga wala na nako makita sa dugay nang panahon. “Tungod sa mga prisyo nga sobra ka taas ug menos nga kuwartang mosulod, dili na gayod namo maabot ang among daang paagi sa kinabuhi.”
Kini, sa pagkatinuod, mao ang eksperyensiya sa daghang mga pamilya sa tibuok kalibotan. Sa matag adlaw ang telebisyon, mga pamantalaan ug mga magasin nagapahibalo kanato kanunay sa situwasyon sa panalapi—mga estatistika nga kanunayng nagabag-o apan talagsa rang mouswag. Naghinugilon sila bahin sa implasyon sa tanang dapit ug sa kalisdanan usab nga maoy resulta sa taas nga proporsyon sa pagkawalay trabaho ug sa pagkunhod sa mga butang.
Daghan kanato, ingong mga ginang sa panimalay ug mga inahan, dili kaayo interesado sa estatistika. Apan interesado kita sa pag-atiman sa atong mga panimalay ug mga pamilya. Buot nato nga makakaon ug husto ug maedukar ang atong mga anak. Buot nato nga matagan-an sila ug tukmang medikal nga pagtagad ug maayong puloy-anan. Uban niini sa hunahuna, maikagon ako sa pagpaminaw sa gihimong kausaban sa akong higala sa pagsagubang sa situwasyon.
Planong Pagpamalit—Ayawg Pag-usik
Siya mibatbat: “Una, dili na kami mokaon sama sa naandan. Sulod sa usa ka higayon ginatagamtam namo ang labing maayo sa tanang butang, nga walay paghunahuna sa mga prisyo. Apan karon naanad na kami sa pagkaon nga walay karne sa usa ka adlaw o duha sa usa ka semana. Kami wala nay lainlaing putahi o daghang pagkaon sama sa among naandan. Sa mubo, nakakat-on ako sa dili pag-usik ug sa pagdaginot. Mamalit ako sa dapit nga barato.
“Uban niana,” siya mipadayon, “nakakat-on kami nga magmainampingon sa among mga besti. Sa dili pa mamalit pangutan-on namo ang among kaugalingon: Hinungdanon ba gayod kini? Mawala ba dayon kini sa uso? Dayon, kon paliton namo kana, ampingan gayod namo kini aron molungtad kinig dugay. Sa akong pagtuo ang among pinansiyal nga suliran nakapaapresyar kanamog dugang sa mga butang nga among nabatonan.”
“Komun ang imong eksperyensiya,” mitubag ako. “Dili pa dugay, gisultihan ako sa usa ka estudyante sa unibersidad nga sukad namatay ang iyang amahan sa miaging mga katuigan, mitrabaho ang iyang inahan ingong kosinera aron sa pagsuportar sa pamilya. Siya miingon: ‘Sa makita nako ang paghago sa akong inahan aron lamang makatagana namo, dili gayod ako makaako sa pagtan-aw nga may mausik. Seguraduhon gayod nako nga magluto lamang kami ug igong pagkaon aron ang tagsatagsa igong mabusog, nga walay mabilin nga ilabay. Inigpauli ni mama sa panahon sa iyang suweldo, nasayod siya kon asa paingon ang matag sentimo, ug walay mabilin alang sa mga sobra.’”
“Oo,” miuyon ang akong higala, “importante gayod nga magpugong sa mga galastohan kon dili ka buot mosangpot sa kadaot. May nailhan akong batan-ong magtiayon nga gamay rag kita. Inigdawat nila sa ilang kuwarta, manglingkod silang duha ug ilang igahin ug una ang kuwarta alang sa abang ug sa ubang mga kagamitan. Ang sunod nga pahat maoy alang sa pagkaon ug mga gamit sa parighinlo nga mapalit matag bulan—magbilin silag ikagasto sa mga butang nga paliton matag adlaw. Bisag limitado ang ilang kita, magtago sila ug peso o dos pesos kada bulan alang sa ilang pundo sa emerhensiya ug usahay pipila ka pesos aron iamot sa pagpauswag sa tibuok kalibotang buluhaton sa pagtudlo sa Bibliya nga ginahimo sa mga Saksi ni Jehova. Katingalahan uyamot kon giunsa nila sa pagtigayon.”
“Hinungdanon ang maayong pagplano ug kooperasyon,” midugang ako. “Apan handurawa lang kon unsay sangpotan kon madaot kanang maong kahikayan kon mogasto pa sila sa pagtabako, pag-inom ug pagsugal—mga bisyong makasamot sa kalisod sa pamilya.”
Likayi ang mga Bisyo
Mipadayon ako sa pag-ilustrar sa butang nga diha sa akong hunahuna: “Mao kanay kahimtang kang Ana. Sa dugayng katuigan, siya, ang iyang bana ug mga anak nagpuyo sa usa ka lawak. Ang nabatonan lamang niyang muwebles mao ang katre. Kugihang mekaniko ang iyang bana, apan ang tanan nga iyang ihatag kang Ana, lakip sa mga butang nga iyang mabatonan, iyang isugal o ipanabako. Labing menos 14 pesos ang igasto sa loteriya. Dako pa ang mapildi diha sa binggo, ug dili ngani siya makahinumdom kon pilay iyang magasto sa sigarilyo. Wala gayoy bisag usa ka sentimo nga ikapalit alang sa mga bata. Nabestihan ug makakaon sila bisan unsay ikahatag kanila sa mga silingan. Ang tensiyon ug nerbiyos miresultag panag-away sa kaubanan niya sa pagpanugal, ug siempre dili siya higala sa iyang bana ug sa iyang mga anak.
“Dayon misugod si Ana sa pagtuon sa mga Saksi ni Jehova, ug pagkadakong kausaban ang midangat sa iyang kinabuhi! Unya iyang naamgohang ang iyang tsansa nga makabaton ug haruhayng kinabuhi dili magadepende sa pagkadaog sa loteriya, kondili, sa pag-ugmad ug suod nga relasyon sa iyang Maglalalang. Sa anam-anam, miuswag siya sa kahibalo, nahimo siyang bag-o nga tawo. Karon ang pamilya nagpuyo sa kasarangan, inabangang balay, ug ang salapi nga gigasto sa pagsugal ug pagpanabako nakataganag pagkaon ug besti sa pamilya. Imbes mag-away kanunay bahin sa kuwarta uban sa iyang bana, karon mitabang si Ana pinaagi sa pagtukod ug beauty saloon sa likod sa iyang balay. May panahon na siya sa iyang bana ug sa iyang anak, nagatambong sa Kristohanong mga tigom ug nakigbahin sa pagsulti sa uban sa maayong balita nga nakabag-o sa iyang kinabuhi.”
“Hayan gipabilhan sa iyang bana ang kausaban sa iyang kinabuhi,” mikomento ang akong higala, “lakip usab sa mga bata, apan gipalandong ko ang mga babaye niining nasora nga nag-inusarang nakigbisog. Unsaon nila sa pagsagubang sa taas nga prisyo karon? Adunay daghang mga babayeng gibiyaan o gibulagan o nabalo ug may mga pamilya pang buhion. Unsay ilang mahimo?”
“Daghan dili gayod makasagubang,” mitubag ako. “Nagmabuhi lamang sila, nga nabuhi lamang sa tabang sa silingan ug sa mga paryente. Nakapahinumdom kana kanako sa kataposang higayon nga nakita ko si Domingga. Akong gipangutana siya kon unsay gihimo sa mga babaye sa iyang lungsod bahin sa taas nga prisyo, ug siya mitubag: ‘Nanagreklamo.’ Hinunoa, makalipay, kami adunay daghang mga panig-ingnang mga babaye nga nangitag paagi sa pagtabang sa ilang kaugalingon.”
Pahismusli ang Imong Nakat-onan
“Ang larawan sa maong kahimtang mao kanang kang Juana,” mipadayon ako. “Nagpuyo siya sa duol uban sa iyang duha ka tin-edyer nga anak. lya akong gisultihan nga bisag nagpuyo siya uban sa iyang inahan, anam-anam siya nga nawad-ag paglaom. Unsaon niya sa pagsagubang sa galastohan sa edukasyon sa mga bata, sa ilang balayranan, mga libro ug sapot maingon man usab sa pagkaon alang kanila? Kinahanglang mangita siyag trabaho. Apan asa? Unsang trabahoa? Mas nihit ang trabaho sa kalungsoran ug sa mga baryo kay sa dagkong mga siyudad, ug siya walay tagsaong kahibalo. Apan, mahibalo siyang manglaba ug mamlansa, busa nangita siya nga nagkinahanglan niining mga serbisyoha ug, ingong resulta, nakahimo siya sa paghupay sa pinansiyal nga palas-anon.”
“Busa ang pagtulon-an mao: Pahimusli ang tanang pagbansay o kahibalo nga imong nabatonan nga makapulos sa uban,” miingon ang akong higala.
“Husto,” matud ko. “Nanginabuhi ang daghang mga babaye sa pagpanahi. Ang uban manggansilyo ug mga hapin sa lamesa, place mats ug mga piraso-piraso alang sa sandiganan sa lingkoranan ug may daghan silang order nga dili nila arang katagan-an. Diha sa ubang mga lugar, ang pagtudlo niining mga trabahoa ug ubang mga butang nga himoonon sa balay nakitang makatabang. Daghang mga lawak sa atubangan nahimong mga tindahan sa komunidad nga adunay sarisaring paninda sa panahi ug mga kosmetiko sa mga estante, o usa ka lamesang may tindang mga utanon diha sa pultahan nahimong lokal nga tiyanggihan.
“Ang ubang mga babaye nakatukod ug mga serbisyo sa pagpamalit. Pananglitan, may nailhan ako nga adunay suking mga trabahante sa opisina. Mamalit siyag mga besti, mga pitaka ug mga sapatos, ihatod ang maong mga butang sa mga opisina. Adunay espisipikong tindahan siyang palitanan nga mohatag kaniyag maayong prisyo, ug malipay ang mga babayeng makagawas sa kasamok sa pagpamalit sa ilang libreng panahon. Ug ang maayong personalidad ug inisyatibo sa pagtagana dayon sa gikinahanglan niining mga tawhana nakatabang niining panimpalad nga molampos.”
Kalingawan
“Naapektohan usab sa pagtaas sa prisyo ang natad sa kalingawan. Nakahimo ka na bag pagpasibo nianang bahina?” nangutana ako.
“Oo,” mapaneguroon siyang mitubag. “Tingali mahinumdoman nimong kanunay kaming manan-awg sine ug sa ubang mga salida o talan-awon nga ipasundayag sa National Theatre o sa istadyom. Giputol na namo kanang tanan. Gawas pa, lisod nang makakita kag pelikulang tinuod namong kalipayan ingong pamilya.”
“Busa, unsay imong gihimong kalingawan?” nangutana ako.
“Ang among paborito mao ang pagpasiyo sa mga zoo o sa botanical gardens,” mitubag siya, “apan sa kasagaran ipalabay namo ang gabii nga magkaipong tanan, magbinayloay ug mga eksperyensiya, magdula, ug uban pa. Nakakat-on kami sa pagkalipay sa pakig-uban sa usag usa, sa pagpakitag kaikag sa kalihokan sa matag usa. Nakapalambo usab sa among kinabuhi ang pagduaw sa ubang Kristohanong mga panimalay.”
Kinahanglang molakaw na ako niining gutloa, apan sa nagkabulag kami akong gipalandong ang among kolokabildong bag-o pang natapos. Unsa gayod ang labing nakatabang sa taas nga mga prisyo karon? Mihukom ako sa usa ka tubag: Samtang giaplikar sa mga ginang sa panimalay ug sa mga inahan ang mga piano sa pagdaginot ug sa pagdugang sa kita, ang labing hinungdanon sa tanan mao ang atong positibong tinamdan.—Tinampo.