Pagpaniid sa Kalibotan
Kaylap nga Kakulang sa Sustansiya
Sumala sa kinaulahiang pagtuon sa World Bank o Bangko sa Kalibotan, ang gidaghanon sa kulang kaayog sustansiya nga katawhan miuswag ug 14 porsiento sulod sa napulo ka tuig gikan sa 1970 hangtod sa 1980. Mga 340 ka milyong tawo sa 87 nagkaugmad nga kanasoran sa Aprika, Latin America, ug Asia—walay labot sa Tsina tungod sa kakulang sa impormasyon—nakaplagang kulang kaayo sa sustansiya, nga nagkinabuhi sa kalan-ong nagapameligro kaayo sa ilang panglawas ug nagapakulkol sa ilang tinuboan. Ang dugang 390 milyong tawo kulang sa igong pagkaon aron magkinabuhi sa aktibong mga kinabuhing may trabaho. Ang suliran, matud sa Bangko, dili mao ang kanihit sa pagkaon sa tibuok kalibotan, nag-uswag nga mga prisyo, o ang paglupig sa populasyon sa produksiyon. “Ang pag-uswag sa produksiyon sa pagkaon sa tibuok yuta mas kusog kay sa walay-ingong pagtubo sa populasyon sa miaging 40 ka tuig. Ang mga prisyo sa lugasong pagkaon sa mga baligyaan sa kalibotan nagkaus-os.” Nan nganong ang maong mga nasod ug ang ilang katawhan dili makaambit sa maong kadagaya? Kay sila kabos kaayo aron mopalit sa gikinahanglang pagkaon, ug “tungod sa kaylap sayop nga pagtuo nga ang mga kanihit sa pagkaon mao ang hinungdan sa suliran,” matud sa Bangko.
Labing Dugay Nagmandong Hari
Si Emperador Hirohito sa Hapon, karon 85 anyos na, mao ang labing dugay nagmando ug labing tigulang nga hari. Sa tuig 1986, ang mga seremonyas sa adlawng-natawhan gikombinar sa gipasiugda-sa-gobyernong mga saulog nga nagtimaan sa 60 ka tuig nga pagmando ni Hirohito. “Ang labing daotang mga handumanan alang kanako latas sa miaging 60 ka tuig mao ang mga hitabong maylabot sa ikaduhang gubat sa kalibotan,” matud sa emperador, kinsa sa wala pa ang gubat giisip nga usa ka diyos. Ang tagsaong gidaghanon nga gibanabanang 56,000 mihugop sa palibot sa Imperyal nga Palasyo sa pagpahalipay sa emperador. Hugot ang mga panagana sa seguridad, tungod sa misulbong nga kapintasan sa Hapon sa katuigang bag-o pa.
Endometriosis ug Ehersisyo
Ang hagong eherhisyo daw nagakunhod sa riyesgo nga ang mga babaye mataptan sa sakit nga makapahinabog pagkadili-manganak ug pagtubo sa tumor—ang endometriosis. Sa Tinipong Bansa ang gibanabanang 10 ngadto 15 porsiento sa mga babayeng wala pa magmenopos naapektahan sa maong sakit, nga mopahinabog abnormal nga pagtubo diha sa hapin nga tisyu sa matris ug kasagarang konektado sa mga panakit una pa sa regla. Ang hagong ehersisyo “girekomendar sa daghang doktor,” matud ni Dr. Cramer sa Harvard Medical School diha sa The New York Times. “Dili kinahanglang ikaw propesyonal nga atleta aron makabatog kaayohan niana, ang pila ra ka oras sa usa ka semana may makapanalipod nga epekto.”
Pagmapa Pinaagig Satelayt
Pinaagi sa paggamit ug radar gikan sa nagabiyo nga mga satelayt, ang mga siyentipiko karon nagahimog tukma, detalyadong mga mapa sa pinakasalog sa dagat. Sa pagkamatuod, ang nawong sa dagat mao ang ginasukod. Bisan tuod dili maila sa mga tawong nagasakay sa mga barko, ang nawong sa dagat dili patag. Tungod sa grabidad, ang tubig ginabira ngadto sa mga lungag o gipondo ibabaw sa kabukiran ug mahimong magkalain sa 50 ka tiil (15 m) o labaw pa. “Ang kinaulahiang mga komputasyon,” matud sa U.S.News & World Report, “tukma kaayo nga ang kalainan sa nawong sa tubig ingon ka gamay sa 10 sentimetro [4 pulgada] masubay ngadto sa tinong mga kinaiya sa pinakasalog sa dagat.” Bisan ang labaw pang detalye gidahom nga itagana sa umaabot nga mga satelayt. “Gikan sa topograpiya sa pinakasalog sa dagat, ang mga geopisiko makatuon sa unsang paagi ang gitawag tectonic plates sa pinakakugan sa yuta molihok sa pagpatunghag mga linog ug ubang ilalom-sa-yutang mga tensiyon,” matud sa artikulo.
Nahimo ang Pag-ila sa Kalainan
“Ang teknolohiya sa 1986 daw nakaagom sa makapagun-ob nga usa-duha ka suntok,” matud sa The New York Times. “Ang unang suntok maoy ngadto sa pagpangroket samtang ang usa ka salakwanang mibuto, nga gisundan sa pagbuto sa Titan nga roket sa Air Force ug sa usa ka Delta nga nagdalag satelayt sa panahon; ang ikaduhang suntok maoy ngadto sa nukleyar nga enerhiya, samtang ang usa ka reaktor nadaot nga malaglagon sa Ukraine.” Unsay pagsanong sa mga tawo ngadto sa maong mga hitabo? Ang aksidente sa salakwanang gidawat ingong usa sa mga riyesgo sa pagkinabuhi sa katilingban sa modernong teknolohiya. Sa susamang mga kahimtang sa nangagi, may mga pangayo sa pagdesinyo pag-usab ug paghimo sa mga butang mas luwas, apan wala pangayoa ang pasukaranang kausaban. “Bisan tuod dayag nga dili hingpit, ang mga teknolohiya gidawat tungod kay ang ilang mga kaayohan daw milabaw sa mga riyesgo,” matud sa Times. Apan bahin sa pagkadaot sa reaktor sa nukleyar nga enerhiya sa Ukraine, “ang sanong sa publiko sa tibuok kalibotan daw lahi kaayo. Ang gidak-on sa kakusganon ug sa emosyon nagapaila nga kini usa ka teknolohiya nga nagahagit sa labaw nga pagduhaduha ug kahadlok kay sa pagkadinawat.”
Bag-ong Paagi sa Pag-ila
Ang pag-ila sa nawala o nakidnap nga mga bata, mga tigulang nga hingulion, mga tawong nangaangol, o bisan ang kulangkulang karon mahimo nang mas sayon. Ang mga numerong ilhanan, sama sa mga numero sa Social Security, ibutang sa microdisk ug itaod ngadto sa bag-ang sa luyo. Ang mga numero ipayl sa usa ka kompiyutir nga rehistrohan, uban sa impormasyong makapaila ug ang medikal nga kasaysayan sa tawo. Ang serbisyo ginatanyag sa unom ka nagkalainlaing kompaniya sa pagkakaron. “Sa paglikay sa kalibog, ang American Dental Association karon nagatrabaho sa usa ka gisentralisar nga sistema,” matud sa magasing American Health.
Kuwarta Diha sa Basurahan
Usa ka Biyernes sa gabii ang usa ka Alemang cashier sa bangko sa Saarlouis wala makapatin-aw sa pagkawala sa DM20,000 ($9,000, U.S.). Sa sunod Lunes, ang usa ka basurero sa basurahan sa siyudad nakadiskobre nga nakapakaulaw sa bangko. Taliwala sa basiyong mga lata, biyang papel, ug mga tipaka sa itlog, iyang nakit-an ang ubay-ubayng papel de bangko. Ang usa ka tem nag-utingkay sa mga tumpok sa basura ug nakakitag kapin sa DM7,000. Unsay nahitabo? “Tungod sa pagbalanse sa mga kuwenta sa kataposan sa bulan sa miaging Biyernes, Enero 31, kami nagdalidali kaayo,” mipatin-aw ang usa ka tigpamaba sa bangko diha sa mantalaang Aleman nga Kölner Stadt-Anzeiger. “Ang mga likit sa mga papel de bangko wala tuyoa nakaipsot gikan sa kahon sa kuwarta ug nahulog sa lata sa basura,” nga gikan sa lata sa basura nakaabot sa sentral nga basurahan.
Superyor nga mga Kargador
Daghang Aprikanhong babaye nagadalag bug-at nga mga karga, sama sa mga balde sa tubig, mga bugkos sa kahoy, mga bag sa semento, ug mga maleta, nga linukdo. Sumala sa siyentipikanhong mga pagtuon nga nagsukod sa mga bili sa enerhiya, ang usa ka Aprikanhong babaye nga nagadalag karga nga 70 porsiento sa timbang sa iyang lawas nagpauswag sa iyang giginhawang oksiheno sa 50 porsiento. Ang mga gikuhang sundalo, nga nagdalag susamang mga karga diha sa ilang mga kargahan sa bukobuko, mirehistrog pag-uswag sa ginhawaong oksiheno nga 100 porsiento. Uban sa mas gagmayng mga kargamento nga abot ug 20 porsiento sa timbang sa lawas, ang Aprikanhong mga babaye wala makapauswag sa magamit nga enerhiya. “Ang mga gikuhang sundalo,” nagtaho ang magasing Nature, “wala makadalag gagmayng mga kargamento nga walay metabolikong bili.” Ang mga siyentipiko nagasugyot nga kining katingalahang butang mao ang resulta sa sayong pagbansay ug nagalangkit sa postura ug linaktan. Ang paglakaw nagakinahanglag enerhiya tungod ilabina sa pataas-paubos nga kalihokan sa lawas. “Ang Aprikanhong mga babaye nagabutang sa ilang enerhiya ngadto sa paglakaw paabante,” nagpahayag ang magasing Discover. “Samtang ang kadaghanang tawo nagauntol-untol sa paglakaw sama sa mga karomata pinasukad sa mga ligid nga pormang itlogon, ang Aprikanhong mga babaye nagalakaw nga samag mga karomata pinasukad sa linginong mga ligid.”
Puo Gihapon
Gitawag ang kinadak-ang hayop nga sukad milupad, ang higanteng pterodactyl dugay nang puo. Ang mga biling fossil sa usa nga nakaplagan sa Texas niadtong 1972 nagpadayag sa 36-tiil (11 m) nga buklad sa pako, sa gibanabanang timbang nga 150 libra (68 kg), ug posibleng tindog nga 12 tiil (3.7 m). Ang usa ka plano sa paggamag tibuok nga kopya wala ipadayon sa pagpabor sa katunga sa gidak-ong modelo nga may 18-tiil (5.5 m) nga buklad sa pako. Pinaagi sa mga kompiyutir nga nagkontrolar sa pagpalupad sa mga pako, ang $700,000 nga modelo aktuwal nakalupad sa kadiyut nga mga yugto sa sinugdanan sa tuig, nga misanong sa mga sulog sa hangin sa kaugalingon. Ang malamposong mga akrobatikong paglupad gipelikula sa Smithsonian Institution alang sa usa ka pelikula bahin sa natural ug mekanikal nga paglupad. Apan ang modelo kinahanglang iduso paingon sa kahanginan, kay ang paglihok sa mga tiil dili makopya, ug tungod sa timbang, kadto dili makasaka. May mga kahiubos ug mga kalamposan, apan sa iyang kataposang pagpasalida, usa ka publikong demonstrasyon duol sa Washington, D.C., kini kalit nahulog sa yuta ug naputol ang iyang ulo. “Karon kita nahibalo na nganong ang mga pterosaur napuo na,” matud sa tagbuhat niana, si Paul MacCready.
“Labing Bug-at sa Kalibotan”
“Si Albert Pernitsch, usa ka Austrianong lungsoranon, nangangkon nga mao ang labing bug-at nga tawo sa kalibotan,” matud sa Japan Air Lines Newsletter. “Kusog kaayong mokaon ug moinom, si Pernitsch gitahong kas-a nagyarok sa 80 ka basong serbesa, kapin sa otso quarto [7.6 L] nga bino ug nagkaon sa 14 ka manok sa usa ka higayon.” Ang iyang timbang sa pagkatawo maoy kapin sa 13 libras (5.9 kg), 400 libra (180 kg) sa edad 15, ug karon ang 29-anyos nga lalaki may timbang nga 876 libra (397 kg). Siya gidala sa Hapon sa kompaniya sa ayroplano “sa pagpasundayag sa iyang abilidad sa usa ka perya sa Tokyo.” Unom ka lingkoran sa primera-klaseng kamarote sa 747 nga ayroplano kinahanglang tangtangon ug ang espesyal nga lingkoran ug bakos alang sa pagkaluwas gitaod aron masulod siya, uban ang gilig-ong salog ug dakodakong banyo. Aron makasakay sa ayroplano siya gibutang sa dekutsong butanganan sa kargamento.
Pagpaarang-arang sa Taytayan sa Brooklyn
Ang 1,088 vertical suspender nga mga kable sa Taytayan sa Brooklyn nga nagsuportar sa iyang dalan ug ang 400 diagonal stays pagapulihan. “Ang pagdugtong na usab sa taytayan maoy pasukaranang bahin sa 15-anyos, $153 milyong rehabilitasyon nga gituohan sa mga inhenyero magpalahutay sa taytayan sa ikaduhang siglo niini,” matud sa The New York Times. Ang taytayan gibuksan sa 1883. Ang orihinal nga tigsuplay sa alambreng pisi naghatod ug depektosong alambre nga wala dawata sa mga inspektor sa siyudad didto sa iyang pabrika. Bisan pa niana, ang taytayan gidesinyo aron makabakwi niana, ug ang pisi nakalahutay. Karon ang pagpuli ginahimo tungod sa pagkadaan. Duha ka kable nabugto sa 1981, nga ang usa nagpatay sa usa ka naglakaw sa laktanan sa taytayan. Human mapulihi ang mga kable, ang ilang tension ipasibo sa mga inhenyero sa pagpaigoigo sa gibug-aton. Ang upat ka pangunang kable sa taytayan dili pulihan.