Sa Dihang ang mga Kahoy “Mosulti”
ANG Aprikanhong antelope nga gitawag kudu, uban sa nindot niining nagkulo nga mga sungay, maoy ambongan-ug-dagway nga mananap. Busa ang mga konserbasiyonista nakuyawan sa nagsugod pagkamatay sa gutom ang daghang kudus diha sa mga reserbasyon sa South Africa. Ang mga kamatayon daw dili ikapatin-aw, kay ang mga reserbasyon daghag kakahoyan nga masibsiban sa mga hayop. Ugaling, tapos sa dakong pakisusi, ang katingad-ang katin-awan migawas: Ang mga kahoy “nagasultihanay” sa usag usa!
Binuang? Aw, nagtaho ang South African Panorama: “Ang mga kahoy dunay sekretong hinagiban batok sa kudu ug sa ubang tigkaon ug dahon . . . . Sa dihang ang kudu manibsib gikan sa usa ka kahoy, ang mga dahon matukbil aron ipatungha ang usa ka matang sa tannin nga nailhang Tannin K.” Ang mga kudu dili makahilis sa tukma sa maong mga dahon ug sa dili madugay mohunong sa pagkaon. “Apan dili ba sila makabalhin lang ngadto sa laing kahoy?” mangutana ka. Dinhi na mahisgotan ang “sinultihan sa kahoy.”
Si Propesor van Hoven miangkon diha sa magasing Custos nga “bag-o pang napamatud-an sa walay pagduhaduha nga sa dihang madaot ang mga dahon sa usa ka tanom, ang humot nga compounds ipagawas sa kahanginan nga niana sensitibo ang ubang tanom nga samag espisye.” Sa pagkamatuod, ang mga kahoy nagapasidaan sa ilang mga silingan nga ang gigutom nga mga tigsibsib anaa sa dapit! Ug unsay sanong sa maong mga silingan? Pinaagi sa pagpatungha usab ug makadaot nga tannin diha sa ilang kadahonan. Kon buot sabton, nameligro ang kinabuhi! “Ang mga tanom nga wala niining katakosa sa pagdepensa sa ilang kaugalingon . . . sa waysipyat mapuo sa lakat sa panahon,” nangagpas si Propesor van Hoven. Busa sa hamubo lang nga panahon sa pagsugod sa pagsibsib sa usa ka kudu, ang usa ka espisye sa sunodsunod nga kahoy ‘magsirado’ sa ilang suplay sa pagkaon. Sa pagkamatuod, mopatim-aw nga dangtag pila ka adlaw una pa mahibalik sa normal ang nadaot nga kahoy.
Ang kinaiyanhong paagi sa pagpanalipod sa mga kahoy maoy dakong suliran sa dihang ang mga kudu ibutang sa gagmayng mga reserbasyon. Namatikdan sa wala madugay sa mga tigdukiduki nga ang proporsiyon sa pagkamatay sa mga kudu diha sa gagmayng mga reserbasyon maoy unom ka pilo nga mas taas kay diha sa mga dagko. Ngano? Sobrang gidaghanon sa mga kudu. Matud ni Propesor van Hoven: “Ang among tambag ngadto sa mga tigbuhig hayop . . . mao nga magbuhi sa dili mokapin sa tulo ngadto upat ka kudu matag 100 ektarya . . . Kon adunay mas daghang kudu nga makoral, maayong tagan-an silag mga suplementong pagkaon sa tingtugnaw.”
Siyempre, kinahanglang kopyahon ang mga kaplag sa laboratoryo ubos sa kinaiyanhong mga kahimtang sa dili pa masayran sa tino pila ug sa unsang gidak-on ang mga kahoy tinuod “mosulti.” Bisan pa niana, bisan kining pasiunang mga resulta nagapunting sa desinyo diha sa buhing kalalangan ug sa kahibulongang intelihensiya sa Diyos nga nagbuhat nianang tanan.