Himamata ang Maikyasong Kudu

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Kenya

‘UNSA ang maikyason?’ ikaw nangutana. Ang maikyasong kudu! Usa ka maanindot nga antelope nga nagpuyo sa nasodnong mga parke sa Sidlakang Aprika ug diha sa mga dalangpanan sa lasangnong mga mananap. Ang maikyason mao ang labing maayong pulong sa paghubit niining hilabihan ka maulawon nga mananap. Mangadto kita sa Tsavo National Park sa Kenya ug atong tan-awon kon makakita ba kitag usa kanila.

Hapit nang moudto sa dihang misulod kami sa kasadpang bahin sa parke. Ang labing habog nga bukid sa Aprika, ang Kilimanjaro, mao ang misugat sa among mga mata. Ang matahom naputos sa niyebe nga taluktok niini maoy usa sa daghang mga talan-awon nga among gikalingawan samtang miagi ang sakyanan latas niining maanindot nga dalangpanan sa mga mananap. Dili, dili na kita makakitag kudu sa pagkakaron. Sila manibsib ug maglakawlakaw sayo sa buntag lamang, sa hapon, o sa gabii. Sa mainit nga adlaw, sila mamahulay sa baga nga kasagbotan. Busa aron makakita kanila, kinahanglang makaabot kita sa hustong dapit human dayon sa pagsubang sa adlaw o sa pipila ka oras sa dili pa mosalop ang adlaw.

Sa dihang nagkakilomkilom na, among gitaod ang among tolda diha sa kampinganan sa ibabaw sa usa ka gamay balason nga pangpang nga malantaw ang Tsavo River. Namangon kami sa pagbanagbanag sa adlaw, ug human sa simple nga pamahaw, kami migikan, hinay nga nagmaneho sa usa ka dalandalan. Tan-awa ra didto! Aw, usa ka laki nga kudu, nga nagbarog nga walay lihok.

Oh, pagkatahom nga tan-awon siya nga gidan-agan sa sidlak sa adlaw sayo sa buntag! Ambongan siya nga laki nga abo ug kolor. Ang iyang lawas gilikosan ug 13 o 14 ka puting pinatindog nga mga badlis. Ang klaro kaayong puti nga lama nagpatahom sa dapit iyang liog, ug adunay puti nga raya diha sa ubos sa iyang liog. Ang puting lama nga pormag balit-ad nga trayanggulo diha sa tunga sa iyang mahunolhunol nga mga mata ug puti nga luna libot sa iyang baba naghatag kasadya sa iyang dulom nga panagway. Ang mabugnawng paghuyohoy sa hangin sa buntag nagpabawodbawod sa mubo puting lambungay gikan sa iyang liog, abaga, ug bukobuko. Ang iyang ulo gipurongpurogan ug duha ka tulo-nagkasapid nga mga sungay nga matahom nga nagkalikos paitaas.

Ang kudu nga among gitan-aw maoy usa sa duha ka matang nga makita sa Aprika. Siya nailhan nga ang gamay nga kudu. Ang iyang ‘dakong ig-agaw,’ ang mas dakong kudu, makita kanunay sa amihanang Kenya ug panagsa rang makita sa Tsavo. Gawas nga dako, ang mas dakong kudu mailhan sa dulom nga kakig kolor ug sa taas puting bungot nga sangko sa iyang dughan nga nahimong maanindot nga borlas sa liog. Mas dako ang iyang mga sungay, ug ang iyang mga dalunggan mas dako usab. Siya adunay dili mosobra sa walo ka puting badlis ang iyang lawas.

Sa Pagkanati ug Pagdepensa sa Teritoryo

Sa dihang matawo ang gamay nga kudu, tilaan gilayon siya sa inahan aron mawala ang iyang baho nga mapanimahoan unya sa mga manunukob. Unya, iniglakaw sa inahan aron manibsib, ang nati nga antelope sa masinundanon magpabilin, hilom nga maglingkod sa lugar nga gibilin siya sa iyang inahan. Regular nga “tilaan” sa inahan agig pagligo ang iyang nati aron kini mohumot ug sa ingon mapanalipdan gikan sa mga manunukob. Apan sa ikanapulong adlaw, sa dihang ang iyang nati magsugod sa pagpanibsib, kini mopagawas nag baho sa lawas. Sanglit ang iyang linain nga proteksiyon aron dili mamatikdan mawala na man, sukad sa maong panahon, kini magsige ug kuyog sa iyang inahan bisan asa.

Ang mamatikdang kinaiya sa kudu mao kanang paghimog mga utlanan sa teritoryo. Kini mao ang pagpili ug pagdepensa sa usa ka partikular nga luna pinaagi sa laki sa mga espisye. Sa pag-angkon ug lugar, timan-an sa laki ang utlanan pinaagi sa pagpagawas sa iyang hugaw diha sa kasagbotan ug sa kalibonan. Unya iyang depensahan ang iyang lugar pinaagi sa pag-abog sa tanang laki nga mosulong niining gipahumotang mga utlanan sa teritoryo. Komosta ang baye nga mga manunulong? Aw, sila dili mga manunulong! Sila maoy mga bisita nga malipayong dawaton sa pagpuyo. Sa pagkamatuod, siya pugson niini!

Ebidensiya sa Intelehenting Desinyo

Ang kinaiyanhong batasan sa pagbutang ug timaan sa mga utlanan sa teritoryo nakatabang sa panon sa kudu nga sila maayong pagkakatag ug panalipod batok sa pagkahurot sa mga sagbot. Busa, makasalig ang nagasibsib nga kudu nga siya dili-mahutdan ug dahonong kalibonan nga ilang kinaham. Apan komosta kon maghulaw?

Ang tiglaban sa pagtipig sa kinaiyanhong kahinguhaan nga si Daphne Sheldrick diha sa magasing Swara sa Wildlife Society sa Sidlakang Aprika misaysay: “Apan, sa malisod nga panahon, ug nihit ang kalan-on ug tubig, ang Kinaiyahan mopagawas ug radikal nga paagi nga sukwahi kaayo nianang pagdepensa sa teritoryo . . . , ug kana mao ang Paglalin. Ang pagdepensa ug teritoryo kiling sa paglain ug andam makig-away ug makigsanay; ug ang paglalin makasanta niining sukaranong mga kinaiyahan sa dihang modako ang panginahanglag mas suod nga pagtapokay. Ang pagpabiling-buhi mao ang dakong kabalaka sa tanan, ug busa ang mga laki ug mga baye magtapok . . . diha sa malinawon nagkasagol nga pag-ubanay. Ug unya, sa usa ka adlaw, nga daw pinaagi sa Sugo sa Diyos, dungan nilang biyaan ang usa ka dapit ug mahitabo ang dakong paglalin.” Oo, sila manglakaw, mangitag bag-ong lugar nga kasibsiban diha sa dapit nga daghan ang talamnon!

Ang usa ka dili-intelehenti, walay-giya nga puwersa nga gitawag Kinaiyahan mao ba ang naghimo ug nag-ugmad sa sukwahing mga sumbanan sa batasan? Siyempre, usa lamang ka intelehenti Pangulong Tigdesinyo ang makaprograma niining malisod kinaiyanhong batasan diha sa kudu.

Kalit nga Pagbiya

Karon, dili ka ba malipay nga ang imong kahinam sa pagsusi bahin sa kudu maoy nakatukmod kanimo sa pag-uban kanamo? Sa nagtan-aw kami kaniya sa halayo, nga puliking nanibsib sa kasagbotan, daw dili gayod siya maikyasong tan-awon! Apan iyang nakit-an kami! Sa kalit, ang mga buho sa iyang ilong ug ang dagkong mga dalunggan migiswid. Mipaghot, siya milukso ug mikaratil pagdagan ngadto sa kasagbotan. Samtang among gipagawas ang among pinugngang ginhawa, nakurat kami pag-usab! Sa takulahaw lang, usa ka baye nga nati nga abuhog kolor milukso sunod kaniya. Sa tibuok panahon, siya nagtindog lang diay diha sa kalibonan! Ang iyang kolor ug pagkawalay-lihok bug-os nga nagtago kaniya.

Niining paagihang nabuhi ang malinawong kudu diha sa kalasangan sa Aprika. Ang depensa niini mao ang kinaiyanhong kalaki sa pagtindog nga walay-lihok ug moangay ra sa iyang mga palibot. Dili ikahibulong nga maikyason kaayo ang kudu! Ang iyang kinabuhi nagadepende niini.