Mga Batan-on Nangutana . . .

Unsaon Ko Paghanaw ang Akong Kamingaw?

MABALAK-ON ka bang ikaw sip-onon? Tingali dili. Ikaw nahibalo nga ikaw mamaayo ra niana. Apan unsa man kon mopadayon ang mga simtoma sa imong sip-on? Nan tingali ang imoha maoy butang mas grabe kay sa lumalabay nga sip-on, ug maayo nga ikaw mabalaka.

Kana matuod usab sa dihang bation kag kamingaw. Ang kadaghanang sugmat sa kamingaw maoy temporaryo.a Apan may panahong ang sakit sa kamingaw mopadayon. Daw wala ing kasulbaran.

Si Ronny, usa ka estudyante sa hayskul, miasoy: “Ako nagtungha sa eskuylahan sa maong distrito sa walo ka tuig, apan nianang tanang panahon ako wala gayod makahimog usa ka higala! . . . Walay nasayod kon unsay akong pagbati ug walay usang nagtagad. Usahay ako makahunahuna nga dili na ako makaagwanta niini!”—Preparing for Adolescence.

Sama kang Ronny, daghang tin-edyer ang nasinati sa kadaghanan gitawag malahutayong kamingaw. Tingali gibati usab nimo kining hapdos nga kamingaw. Kon mao, ayaw kaguol. Tinuod, ang malahutayong kamingaw dili gamay nga suliran. Kini mas seryoso kay sa temporaryong kamingaw. Ngani, nag-ingon ang mga tigdukiduki, ang duha maoy “magkalain sama sa kasagarang sip-on ug pulmonya.” Apan maingon nga matambalan ang pulmonya, ang malahutayong kamingaw mabuntog usab. Apan sa unsang paagi?

Kon kaha ang pagkagimingaw maoy panagsang butang o masulob-ong paagi sa kinabuhi alang kanimo, ang unang tikang sa pagkaplag ug tambal mao ang pagsabot sa hinungdan niini. Ang karaang Haring Solomon miingon: “Ang usa ka tawong may salabotan mao ang makabaton sa hanas nga pagtultol.”—Proverbio 1:5.

Ang diesisayes-anyos nga si Rhonda mipunting sa labing kasagarang hinungdan sa malahutayong kamingaw nga miingon: “Sa akong hunahuna ang hinungdang ako mibatig dakong kamingaw maoy tungod kay—aw dili ka makabatog mga higala kon daotan ang imong pagbati sa imong kaugalingon. Ug sa akong hunahuna ako wala kaayo makaangay sa akong kaugalingon.”—Lonely in America.

Ang kamingaw ni Rhonda naggikan sa kahiladman. Ang iyang menos nga pagtamod-sa-kaugalingon nahimong babag nga nagapugong niya sa pagpahayag ug pagbatog mga higala. Kana ba usab ang imong gibati? Matud sa usa ka tigdukiduki: “Ang mga hunahuna sama sa ‘Ako dili madanihon,’ ‘Ako dili makaiikag,’ ‘Ako walay kapuslanan,’ maoy kasagarang mga ulohan taliwala sa mamingawon kaayo.”

Ang menos nga pagtamod-sa-kaugalingon, sa baylo, kasagarang mosangpot sa kahadlok nga isalikway. Si Steven nahinumdom: “Buot kong ipakigsulti ang akong mga pagbati sa kamingaw, apan ako wala mahibalo sa mga pulong sa pagpahayag niana. Ako nahadlok nga kataw-an ako sa mga tawo o dili ako tuohan. Lisod gayod ang pagpahayag.” Busa, ang pila ka tin-edyer mahimong walay timik, ug magaantos sa hilom. Sa unsang paagi mabalit-ad kini?

Ugmara ang Imong Pagtahod-sa-Kaugalingon

Ang yawi sa pagbuntog sa kamingaw anaa sa pag-ugmad sa pagtahod-sa-kaugalingon. Si apostol Pablo misulat: “Kay pinaagi sa dili-takos nga kalulot nga gihatag kanako ako magaingon sa matag usa sa inyong taliwala nga dili maghunahuna ug labaw sa iyang kaugalingon kay sa gikinahanglan.” (Roma 12:3; itandi ang Mateo 19:19.) Kini nagapaila nga kinahanglan ang usa ka sukod sa pagtahod-sa-kaugalingon. Busa, ang Bibliya nagapasidaan dili lang batok sa paghunahunag sobra kondili sa paghunahunag menos kaayo usab sa imong kaugalingon.

Kon buot sabton, si Jehova naghatag sa tawo sa diyosnong mga hiyas. (Genesis 1:26) Busa sa usa ka sukod ikaw nagbaton nianang madanihong mga hiyas sa imong kahiladman. Ikaw ba mapaubsanon, makasaranganon, matudloan, o manggihatagon, maluluy-on, maluluton? Nagpakabuta ka ba sa maong maayong mga hiyas. Tingali makaugmad ka usab sa ubang mapuslanong mga kahanas ug maayong mga hiyas. Tinuod, tingali may daghang butang bahin kanimo nga wala nimo kagustohi, sama sa imong panagway pananglitan. Apan nganong imong ipaubos ang imong kaugalingon tungod sa butang dili nimo mahimong usbon? Pauswaga, hinuon, ang dili maayong mga hiyas nga mahimo nimong usbon, sama sa pagkadili-makapailob, pagkadaling masuko, o kahakog. Paggahin ug panahon sa pag-ugmad sa ginatawag sa Bibliya nga “ang bag-ong pagkatawo,” nga gitiman-an sa kalulot, pagpaubos-sa-hunahuna, ug kalumo. (Colosas 3:9-12) Modako ang imong pagtahod-sa-kaugalingon!

Dugang pa, samtang makatuon ka sa pag-angay sa imong kaugalingon, ang uban makabig sa imong madanihong mga hiyas. Apan maingon nga imo lamang makita ang bug-os nga mga bulok sa bulak sa pagbuskad niini, ang uban usab bug-os lamang makapabili sa imong mga hiyas kon ikaw magmapadayganon ngadto kanila. ‘Apan sa unsang paagi akong mahimo kana?’ tingali mangutana ka.

“Mahimong Bukas” Alang sa Uban

‘Ang labing maayong tambag alang sa tawong mamingawon,’ matud sa usa ka bag-ong basahon gikan sa U.S. National Institute of Mental Health, mao nga ‘malangkit sa ubang tawo.’ Kining tambaga nahiuyon sa tambag sa Bibliya nga “mahimong bukas” ug magpakita sa “pagkamabination,” o empatiya. (2 Corinto 6:11-13; 1 Pedro 3:8) Kini molampos. Ang usa ka pagtuon, nga gipatik sa magasing Adolescence, nagpadayag nga ‘ang mga tin-edyer nga nagapakitag kabalaka sa kaayohan sa uban dili mamingawon sama sa ubang tinedyer nga wala magpakita niana.’ Ngano man? Ang pagkamatinagdanon sa uban dili lamang magkuha sa imong hunahuna gikan sa imong kaugalingong kamingaw kondili magdasig sa uban nga maikag kanimo. Ang mga tawo kasagarang mosanong pinaagi sa pagbalos kanimog kalulot. (Proverbio 11:25) Nan, sa unsang paagi makasugod ka?

Buaka ang Kahilom

Ang diesinuybe-anyos nga si Natalie mihukom nga siya dili lamang makalingkod ug maghulat nga ang mga tawo motimbaya. ‘Kinahanglang ako magmahigalaon usab,’ matud niya. ‘Kay kon dili ang mga tawo maghunahuna nga ako importante kaayo.’ Busa sugdi kana pinaagi sa pahiyom. Ang laing tawo basin mobalos ug pahiyom.

Ang sunod nga tikang, ang pagsugod sa kabildohay, mas lisod. Si Lillian, edad 15, miangkon: “Ang pagduol sa mga estranghero sa unang panahon tinuod makahadlok. Ako nahadlok nga dili sila modawat kanako.” Unsaon ni Lillian pagsugod ang mga kabildohay? “Ako mangutanag yanong mga pangutana,” matud niya, “sama sa, ‘Taga diin ka ba?’ ‘Nakaila ka ba kang tanpulano?’ Basin kaila namong duha ang usa ka tawo, ug sa dili madugay kami mag-estoryahay na.” Ang giambitang mga kasinatian makaalagad usab nga mga tigbuak sa kahilom. Ang diesiotso-anyos nga si Anne midugang: “Dili ako mosugod pinaagi sa paghisgot sa butang pribado kay ang laing tawo maulaw o mahadlok ug molikay kanako.” Oo, dili maalamon nga mosulod dayon sa dulot nga kabildohay.

Apan, unsa man kon may panahong dili ka mahibalo kon unsay isulti? Aw, adunay mga butang imong mahimo. Ang Bibliya nagahisgot bahin sa usa ka babayeng ginganlag si Dorcas nga “midagaya sa maayong mga binuhatan ug mga gasa sa kaluoy” alang sa kabos nga mga babayeng balo. Sa dihang siya namatay, ang mga babayeng balo mihilak tungod sa kasubo. (Buhat 9:36-39) Tungod sa mga buhat nga maluluton ni Dorcas siya nahimong minahal nila. Ang malulutong mga buhat ug manggihatagong espiritu susamang motabang kanimo sa pag-ugmad ug bililhong mga panaghigala.

Apan magmatinud-anon. Pagtuon sa pagdawat nga ang pipila ka tawo dili mobalos sa imong pahiyom ug mahigalaong timbaya. Nianang kahimtanga, sila ang may suliran—dili ikaw.

Pagbuntog sa Lisod nga mga Kahimtang

Bisan pa niana, ang kadaghanang tin-edyer may panahong magmamingawon. Hinumdomi nga kini mahimong temporaryo ug ipahinabo sa mga kahimtang nga dili nimo magamhan. Ang paglabay sa panahon kadaghanan motabang nimo sa pagbuntog sa lisod nga mga kahimtang. Ang kamingaw mahanaw ra.

Ang malahutayong kamingaw, hinuon, nagagikan sa kahiladman ug mahimong ipahinabo sa menos nga pagtamod-sa-kaugalingon. Nianang kahimtanga, lihok! ‘Bag-oha ninyo ang inyong hunahuna’ ug ‘isul-ob ninyo ang bag-ong pagkatawo,’ matud sa Pulong sa Diyos. (Roma 12:2; Efeso 4:23, 24) Oo, ugmara ang imong pagtahod-sa-kaugalingon pinaagi sa pagpauswag sa madanihong mga hiyas nga imong nabatonan sa imong kahiladman. Buhata ang mga butang alang sa ubang tawo, ug sila kasagarang mosanong kanimo.

Bisan pa niana, bisan kon unsay sanong sa mga tawo, ikaw may higala nga dili gayod mobalibad kanimo. Kinsa ba siya? Giingnan ni Jesu-Kristo ang iyang mga tinun-an: “Ako inyong biyaan; ug bisan pa niana ako wala mag-inusara, tungod kay ang Amahan nagauban kanako.” (Juan 16:32) Kining suod nga relasyon uban kang Jehova naglig-on kang Jesus panahon sa mga gutlo sa pag-inusara. Si Jehova mamahimo usab nga imong labing suod nga higala. Ilha ang iyang personalidad pinaagi sa pagbasa sa Bibliya ug pagpaniid sa iyang kalalangan. Lig-ona ang imong pagpakighigala kaniya pinaagi sa pag-ampo. Sa dili madugay imong madiskobrehang ang pagpakighigala kang Jehova nga Diyos mao ang labing maayong sulbad sa imong pagkamamingawon.

[Mga footnote]

[Mga Letrato sa panid 23]

Ang imong panagway makaapektar sa kon unsay bation sa uban bahin kanimo