Mexico City​—Usa ka Nagtubong Dako Kaayong Mananap?

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Mexico

“ANG siyudad sa Mexico maoy usa ka dako kaayong mananap . . . nga katingad-ang makalihok pa,” matud sa Mexicanong arkitekto nga si Teodoro González de León. Ang magasing National Geographic nagtawag niini “Usa ka Kahadlokang Higante.” Alang kang Carmen, nga natawo didto mga 30 ka tuig kanhi, “kini usa ka okupadong siyudad sa mapaubsanong mga tawo nga nasayod sa pagkalipay ug pagpahimulos sa yanong mga butang sa kinabuhi​—apil ang ilang kinaham Mexicanong mga pagkaon, sama sa enchiladas, tamales, tortillas ug mole.”

Ang Mexico City, nga may populasyong mga 15 ka milyon, sa pagkakaron maoy usa sa kinadagkoang mga siyudad sa kalibotan apan maoy malamboong siyudad sulod na sa kasiglohan.a Kini sa sinugdan gitukod sa mga 1325 ingong Tenochtitlán ug nahimong kaulohan sa Aztec nga Imperyo. Ang mga Aztec nagsugod sa pagtukod sa siyudad dihang sila mipuyo sa usa ka pulo sulod sa Lanaw Texcoco. Sa lakat sa panahon, gipuno nilag yuta ang lanaw mao nga naluag ang siyudad, apan kadto siyudad sa mga kanal ug kanunayng gilibotag tubig. Sa pag-abot sa mga Katsila niadtong 1519, sila natingala sa kahamili, katahom, ug organisasyon sa usa ka siyudad nga may mga 200,000 ngadto 300,000 ka molupyo.

Siyudad sa mga Katugbang

Ang Mexico City, sama sa kadaghanang dagkong mga siyudad, may mangiob nga bahin sa kakabos ug krimen, apan gikan sa daghang laing punto de vista, kini madanihon kaayo. Tungod sa dako kaayong pagtubo naangkon niini ang adhetibong “gubot”; apan, sa katugbang, sa tunga sa siyudad, anaa ang usa sa kinadak-ang mga parke sa kalibotan, ang Chapultepec Park, nga may luna nga 647.5 ektarya. Kini may kakahoyan, ubay-ubayng lanaw, mga restawran, ug mga musiyo; ug ang nagkadaiya kaayong kultural nga mga okasyon ginahimo didto. Ang tinuig nga presentasyon sa “Swan Lake” nga ballet ni Tchaikovsky diha sa kinaiyanhong palibot sa mga lapyahan sa usa ka lanaw maoy matahom nga tradisyon. Alang niadtong dili makagawas sa siyudad alang sa hinapos sa semana, ang parke nahimong ilang dapit sa kalingawan ug lingawlingaw.

Bisan tuod dili makaindig sa New York o Chicago, ang Mexico City may iyang rascacielos, o mga tag-as nga tinukod. Ang Latin American Tower, usa ka 44-andanang tinukod nga nakompleto niadtong 1956, maoy usa ka pananglitan sa usa ka desinyo nga gilaraw sa pagsukol sa mga linog. Kini gitukod ibabaw sa 361 direktang-nagsuportar nga mga bugsok nga gituyo aron mapanalipdan ang tinukod gikan sa mga linog. Gikan sa iyang restawran, nga nahimutang sa andana 40 ug 41, ang usa makadayeg sa siyudad, ilabina sa magabii sa dihang ang kapid-ang suga niini mokidlapkidlap nga gipaluyohan sa samag itom nga tresepelo. Ang kinahabogong tinukod sa siyudad, ang World Trade Center sa Mexico, wala pa mahuman. Kini may 54 ka andana ug makapasulod sa internasyonal nga mga opisina alang sa patigayon sa kalibotan ingon man sa ubang pasilidad.

Ang Mexico City mitubo ug mikaylap sa gidak-on nga ang Benito Juárez International Airport, nga sa nangagi didto sa gawas sa siyudad, karon halos anaa na sa taliwala niini. Usa kini sa labing okupadong mga tugpahanan sa kalibotan, nga nagdumalag mga usa ka milyong tawo kada bulan.

Sa Mexico City ang mga katugbang ilado. Ang dagko kaayo ug maluhong mga mansion, ang eksklusibo ug mahalong mga hotel, nindot nga mga condominiums, ug mga sentrong palitanan nakigbag-id sa abaga uban sa kakabos diha sa mangiob ug makapasubong mga timawang dapit. Bisan pa niana, lahi sa daghang dagkong siyudad sa kalibotan, ang kadalanan maoy bibo sa gabii na kaayo.

Mga Suliran sa Dakong Siyudad

Ang Mexico City, sama sa kanunay-mobuklad nga kugita, nagsakop na karon sa kapin sa 1,000 kilometro kuwadrado ug nag-okupar sa Distrito Pederal ingon man sa bahin sa Mexico State. Daghang balangay ug gawas sa siyudad nga mga dapit, nga sa nangagi independente, karon gikuyapotan sa mga gaway sa siyudad.

Natural lamang, ang usa ka siyudad sa maong mga gidak-on mag-atubang ug labihan ka dagkong mga suliran. Ang pangunang suliran mao ang sobrang populasyon, kauban sa mosangpot nga mga suliran sa polusyon, mga kakulang sa balay, ug grabeng mga kakulang sa kinahanglanong mga kahinguhaan sa pagkinabuhi, ingon man sa kanunay-nagtubong proporsiyon sa krimen. Ang regular edukasyonal nga mga kampanya gigamit sa pagsulay sa pagpakunhod sa proporsiyon sa pagpanganak diha sa nasod, apan ang dagkong mga pamilya maoy usa ka kultural nga kabilin sa Mexico ug giisip nga pamatuod sa pagkatinuod nga lalaki ug pagkamasanayon sa babaye. Dugang pa, daghang tawo nga gikan sa kabalangayan namalhin nganha sa siyudad, nga nangitag mas maayong kinabuhi. Bisan tuod ang 1985 nga linog nagpugos sa libolibo sa pagpahawa sa siyudad, ang populasyon padayong nagauswag. Ang mga tawo mamalhin ngadto sa dapit nga adunay trabaho ug mas dakong kalaoman nga mabuhi.

Makaginhawa ba ang “Dako Kaayong Mananap”?

Ang polusyon sa hangin sa Mexico City migrabe sa miaging napulo ka tuig. Sa katuigang 1960, dihay usa ka sona sa siyudad nga gitawag “ang labing sihag nga rehiyon.” Karon walay rehiyon sa Mexico City ang sihag. Gipalanog ang mga pasidaan diha sa media. “Ang polusyon sa hangin sa walog sa Mexico miabot na sa peligrosong mga lebel,” matud sa usa ka siyentipikanhong magasin. Ang magasing Time miingon: “Tulo ka milyong kotse ug 7,000 bus nga diesel, nga daghan kanila daan ug daot, nagabugag hugaw ngadto sa hangin. Mao usab ang gibanabanang 130,000 haduol nga mga pabrika nga nagahawas sa kapin sa 50% sa tanang industriya sa Mexico. Ang matag-adlawng total sa kemikal nga polusyon sa hangin motumbas sa 11,000 tonelada. Ang paghanggab lamang gibanabana nga katumbas sa pagsigarilyo sa duha ka paketeng sigarilyo sa usa ka adlaw.”

Nagkagrabe ang kahimtang. Ang mantalaang El Universal sa Oktubre 12, 1989, nagkutlo sa direktor sa Autonomous Institute of Ecological Investigation nga miingon: “Makahahadlok ang proporsiyon sa polusyon sa Mexico City, sanglit ang matag tawo diha sa siyudad magadawat matag adlaw sa aberids nga 580 gramos makadaot nga mga substansiya.” Kada tuig, kapin sa upat ka milyong tonelada sa mga maghuhugaw ibuga diha sa siyudad.

Karong bag-o, ang pila ka emerhensiyang tikang gihimo sa pagpukgo sa polusyon. Gihikay ang usa ka programa sa pagpugong kada adlaw sa tinong gidaghanon sa mga kotse sa pagdagan diha sa siyudad tungod kay, sumala sa usa ka taho sa gobyerno, “ang mga sakyanan nagapatunghag 9,778.3 toneladang maghuhugaw kada adlaw,” nga 7,430 niana nagagikan sa mga awtong gipanag-iyang pribado. Gidapit na ang mga tawo sa kinabubut-ong pagkunhod sa paggamit sa ilang mga kotse pinaagi sa pagtingob sa usa ra ka sakyanan sa pag-adto sa trabaho o sa laing dapit, apan kana wala molampos. Unsay gibuhat sa gobyerno?

Karon, pinaagi sa “usa ka adlaw nga walay kotse” nga programa, ang tanang pribadong kotse gidili nga turnohay usa ka adlaw sa usa ka semana, depende sa kataposang numero sa ilang tarheta sa rehistro o sa iyang kolor. Kini nagkahulogang kada adlaw 20 porsiento sa tulo ka milyong pribadong kotse diha sa siyudad wala gamita. Kining programaha sa sinugdan gipadapat lamang panahon sa tingtugnaw sa pagsulay sa pagpugong sa kausaban sa temperatura, apan karon ang mga awtoridad naninguha sa pagsagop niini nga permanente. Alang sa mga dili mosunod, adunay dagkong mga multa ug samok nga mga palakaw nga gikinahanglan sa pagbawi sa giembargong kotse. Kining estriktong mga lakang nagkombinsir sa kadaghanang drayber sa pagsuportar sa programa.

Ang laing tikang nga gihimo mao ang pagpauswag sa kalidad sa gasolina, pinaagi sa pagkunhod sa gidaghanon sa tingga. Usab, gibaod na karon nga ang tanang awto susihon panapanahon alang sa hugaw nga mga binuga. Dugang pa, ang bag-ong mga balaod nagbaod sa mga pabrika nga magbatog kontra-polusyon nga mga sistema. Ang pila ka pabrika gisirhan kay wala sila mosunod sa maong kinahanglanon. Kining mga tikanga nakahupay ug diyutay sa suliran sa polusyon, apan kini wala pa masulbad. Sama sa ubang bahin sa kalibotan, gikinahanglan sa Mexico ang tibuok-kalibotang solusyon sa iyang mga suliran.

May adlaw ra sa dili madugay, ubos sa pagmando sa langitnong kagamhanan sa Diyos, gamiton sa katawhan sa maalamong paagi ang iyang kahinguhaan, ug ang tanang tawo makaarang sa pagpahimulos, dili sa guot nga mga siyudad, kondili sa hawan nga mga luna uban sa tanan nga gikinahanglan alang sa malipayong kinabuhi. Kasamtangan, walay kapaingnan gawas ang pag-antos sa mga panon ug mga kalisod sa Mexico City, samtang pahimuslan sa usa ang daghang maayong butang ginatanyag niini​—apil ang tahom kaayong hulagway sa maabiabihong Mexicanong katawhan.​—Pinadayag 11:18; 21:1-4.

[Footnote]

[Mga hulagway sa panid 26]

Tag-as nga mga tinukod ug trapiko sa Mexico City