“Panahon sa Pag-ayo”

Si Ann maoy sumbonganan sa mga problema sa mga tawo; tigtabang ni bisan kinsa nga dunay suliran. Kay siya maayog barog ug hinlog dagway, walay nahibalo nga siya dunay tinago emosyonal nga mga kasakit, hangtod nga sa usa ka adlaw siya nahinumdom. “Didto ako sa trabaho,” nahinumdom si Ann, “ug misugod ako sa pagbatog mga panakit ug grabeng mga pagbati sa kaulawan. Lugos pa ako nga makatindog! Sa daghang adlaw ako nalisdan. Dayon nakahinumdom ako nga giabusahan ako sa akong amaama​—sa pagkatinuod, kadto panglugos. Ug dili lang kas-a nga giabusahan niya ako.”

ADUNAY “panahon sa pag-ayo.” (Ecclesiastes 3:3) Ug alang sa daghang biktima sa pag-abusar sa pagkabata pa​—sama kang Ann—​ang paghinumdom sa dugay nang nalubong nga mga hitabo sa kagahapon maoy dakong bahin sa proceso sa pagkaayo.

Ugaling, sa unsang paagi mahikalimtan ang masakit nga hitabo sama sa seksuwal nga pag-atake? Palandonga unsa ka waymahimo ang usa ka bata batok sa seksuwal nga pangamoral sa usa ka amahan o sa laing kusgang dakong tawo. Dili siya makadalagan. Dili siya mangahas sa pagsinggit. Ug dili siya mangahas sa pagsumbong​—kang bisan kinsa! Bisan pa niana, basin moatubang siya sa iyang tig-abusar sa kada adlaw ug magagawi nga samag walay nahitabo. Ang pagpadayon nianang pagpakaaron-ingnon lisod alang sa usa ka dakong tawo; kini halos imposible alang sa usa ka bata. Busa gamiton niya ang dako kaayo nga panghanduraw nga naa sa mga bata ug molikay sa paghunahuna! Magpakaaron-ingnon siya nga wala mahitabo ang pag-abusar, nga dili kana hunahunaon o dili pabation ang iyang mga sentido niana.

Sa pagkamatuod, matag karon ug unya, kitang tanan maghanaw gikan sa atong hunahuna sa mga butang nga dili nato buot makita o madungog. (Itandi ang Jeremias 5:21.) Apan ang mga biktima sa pag-abusar nagagamit niining katakosa ingong usa ka paagi sa paglahutay. Ang pila ka biktima nagtaho: “Nagpakaaron-ingnon ako nga kadto nahitabo sa lain ug ako tumatan-aw lang.” “Nagpakaaron-ingnon ako nga ako natulog.” “Gisulbad ko ang akong mga problema sa matematika sa akong ulo.”​—Strong at the Broken Places, ni Linda T. Sanford.

Nan, dili katingad-an, ang basahong Surviving Child Sexual Abuse miangkon: “Gibanabana nga abot ug 50 porsiento sa mga nakalabang sa seksuwal nga pag-abusar sa pagkabata wala makaamgo sa maong mga kasinatian.” Ang pipila, hinunoa, tingali maghinumdom sa pag-abusar mismo apan magpugong sa mga pagbati nga konektado niana​—ang kaguol, ang kapungot, ang kaulaw.

Pagpukgo​—Binutaray Diha sa Hunahuna

Nan, dili ba labing maayo nga kining mga butanga magpabiling nahilubong​—nga kalimtan lang kini sa mga biktima? Tingalig mopalabi ang pipila sa paghimo niana. Ang uban dili yanong makahimo niana. Kini maoy sumala sa ginaingon sa Job 9:27, 28: “Kon ako mopahiyom ug mosulay sa pagkalimot sa akong kaguol, ang tanan kong pag-antos mobalik sa paghasol kanako.” (Today’s English Version) Ang pagpukgo sa makahadlok nga mga butang sa panumdoman maoy hago nga trabaho sa utok, usa ka kusog nga pagbutaranay nga mahimong may seryoso pang epekto sa lawas.

Samtang magkadako ang biktima, ang mga kapit-osan sa kinabuhi kasagaran makapaluya sa iyang katakos sa pagpukgo sa kagahapon. Ang diyutay nga baho sa cologne, ang daw sinati nga nawong, makapakurat nga tingog, o bisan pagpahiling sa usa ka doktor o dentista basin makabikil sa makahadlok nga pag-atake sa mga butang sa panumdoman ug mga pagbati.a Dili ba angay nga maningkamot pa siyag dugang aron mahikalimot? Dili, niining puntoha daghang biktima ang mahupayan sa pagsulay sa paghinumdom! Matud sa usa ka babayeng ginganlang si Jill: ‘Sa dihang ang mga butang sa panumdoman mahigawas, kana mawad-an sa gahom niana. Ang pagtago niana labi pang masakit ug peligroso kay sa paghiklin niana.’

Ang Bili sa Pagdawat

Nganong matuod kana? Sa usa ka bahin, ang paghinumdom motugot sa biktima sa pagbatig kaguol. Ang kaguol maoy kinaiyanhong reaksiyon sa emosyonal nga kadaot; kana motabang nato sa pagkalimot sa makaguol nga mga hitabo. (Ecclesiastes 3:4; 7:1-3) Hinunoa, ang biktima sa pag-abusar gihikawan sa iyang higayon sa pagbati sa kaguol, gipugos sa pagsalikway sa makalilisang niyang kasinatian, gipugos sa pagluom sa iyang kaguol. Ang maong pagpukgo mahimong mosangpot sa gitawag sa mga doktor posttraumatic stress disorder​—usa ka kahimtang sa pagbanhod nga halos walay emosyon.​—Itandi ang Salmo 143:3, 4.

Samtang ang mga butang sa panumdoman mosugod sa pagbalik, tingali buhion pag-usab sa biktima ang pag-abusar. Ang pila ka biktima sa temporaryo gani mahibalik sa samag-bata nga kahimtang. “Sa dihang ang paghanduraw sa usa ka hitabo sa kagahapon nagapadayon,” nahinumdom si Jill, “ako kasagarang may pisikal nga mga simtoma. Tungod kay usahay ang mga butang sa panumdoman mabug-at kaayo, bation ko nga ako mabuang.” Ang dugay-giluom nga kapungot sa pagkabata pa tingali sa maong panahon kalit manggawas. “Ang paghinumdom mobalhog kanako ngadto sa depresyon ug kasuko,” matud ni Sheila. Apan niining talagsaong mga kahimtang, ang kasuko nahiangay. Ikaw nagakaguol, nagapahayag ug giluom matarong nga kapungot! Ikaw may katungod sa pagdumot sa daotang mga buhat nga gihimo batok kanimo.​—Roma 12:9.

Matud sa usa ka biktima sa pag-abusar: “Sa dihang ako tinuod nga makahinumdom, ako mahupayan kaayo . . . Labing menos karon ako nasayod na kon unsay akong gisagubang. Bisan tuod lisod alang kanako ang paghinumdom, kadto nagpasig-uli kanako sa usa ka bahin sa akong kinabuhi nga nahimong makahadlok kay kadto wala gayod hisayri ug maoy misteryoso.”​—The Right to Innocence.

Ang paghinumdom tingali magtabang usab sa usa ka biktima sa pag-abot sa hinungdan sa pipila sa iyang mga suliran. “Nasayod ako sa tanang panahon nga ako may lalom nga pagdumot-sa-kaugalingon ug kasuko apan wala masayod sa hinungdan,” matud sa usa ka biktima sa pangunay. Ang paghinumdom motabang sa daghan sa pagkaamgo nga ang nahitabo dili ilang sala, nga sila gibiktima.

Hinuon, dili tanan mahinumdom sa pag-abusar kanila sama ka dramatikanhon o tin-aw sa iya sa uban. Ug ang kadaghanang magtatambag mouyon nga dili kinahanglang hinumdoman ang matag detalye sa pag-abusar sa usa aron maulian gikan sa mga epekto niini. Ang pagdawat sa yano nga ang pag-abusar nahitabo mamahimong usa ka dakong lakang padulong sa pagkaayo.​—Tan-awa ang kahon sa panid 9.

Pagbaton sa Pagpaluyo

Kon ikaw usa ka biktima sa seksuwal nga pag-abusar sa pagkabata pa, ayaw soloha ang pag-antos sa pagbalik sa mga hitabo sa kagahapon. Makatabang ang pagpakighisgot sa bug-os sa imong mga gibati. (Itandi ang Job 10:1; 32:20.) Ang pipila nga naguol pag-ayo tingali mohukom sa pagpatabang sa usa ka may-katakos nga doktor, magtatambag, o propesyonal sa maayo nga pangutok. Sa bisan unsang kahimtang, ang usa ka sinaligang higala, usa ka kapikas sa kaminyoon, mga membro sa pamilya, o Kristohanong mga magtatan-aw nga manimati uban sa empatiya ug pagtahod mahimo usab nga bililhong mga tigpaluyo.b “Ang labing dakong nakatabang nako mao ang labing suod ko nga higala, si Julie,” matud ni Janet. “Gitugotan niya ako sa paghisgot nga balikbalik sa usa ka hitabo sa kagahapon. Gitugotan niya ako nga mobati sa mga emosyon nga misangpot. Siya namati ug misanong nga masinabtanon.”

Ang pagkamasaligon maoy kuyaw nga butang, ug basin mobati ka nga dili angayan nga modawat ug tabang gikan sa lain​—o maulaw kaayo nga hisgotan ang pag-abusar kanimo. Apan ang tinuod nga higala maoy “natawo sa dihang adunay kagul-anan” ug mahimong makahatag gayod ug bililhong tabang kon hatagan nimo siyag higayon. (Proverbio 17:17) Hinuon, magmapilion bahin sa kon kinsay imong sumbongan. Kat-oni ang pagbutyag sa imong mga kabalaka sa anam-anam nga paagi. Kon ang usa ka higala mabination ug masinabtanon, sa maong panahon makasulay ka sa pagbutyag ug dugang pa.

Makatabang usab ang pag-atiman sa imong kaugalingon sa lawasnong paagi. Pagbatog igong pahulay. Pag-ehersisyo nga kasarangan. Kaon ug makapahimsog nga kalan-on. Kon mahimo, himoang yano ang imong kinabuhi. Ayaw pagpanuko sa paghilak. Ang kaguol tingali daw dili matapos, apan sa dili madugay kana mahupay. Hinumdomi: Nakaantos ka sa pag-abusar ingong bata nga walay mahimo​—ug nakalabang niana! Ingong hamtong, ikaw may mga tinubdan sa pagpaluyo ug mga kusog nga wala nimo mahupti sa nangagi. (Itandi ang 1 Corinto 13:11.) Busa atubanga ang imong makaguol nga mga nangaging kasinatian ug ayaw na pagpatandog niana. Salig sa Diyos alang sa kusog. Matud sa salmista: “Bisan unsa ka dako ang kabalaka sa akong kasingkasing, ang imong mga paglingaw naghupay kanako.”​—Salmo 94:19, The New Jerusalem Bible.

Pagwagtang sa Pagbati sa Sala ug Kaulawan

Ang paghunong sa pagbasol-sa-kaugalingon maoy lain pang bililhong pagabuhaton aron maulian. “Bisan karon malisdan ako sa paghunahuna nga wala akoy sala,” matud sa usa ka biktima nga ginganlang si Reba. “Ako nahibulong, ngano bang wala ako makapugong kaniya?”

Hinuon, hinumdomi nga ang mga tig-abusar nagagamit sa labing yawan-ong paagi sa pagpugos: awtoridad (‘Ako ang imong amahan!’), mga pagbahad (‘Patyon ko ikaw kon mosumbong ka!’), dakong puwersa ug bisan pagbati sa sala (‘Kon mosumbong ka, mapriso si Papa.’). Sa kaatbang, ang pipila nagagamit sa malumong panglukmay o mga gasa ug mga hiphip. Ang pipila nagmisrepresentar sa seksuwal nga buhat ingong usa ka dula o gugma sa ginikanan. “Siya miingon nga kini ang ginabuhat sa mga tawo sa dihang mahigugma sila sa usag usa,” nahinumdom ang usa ka biktima. Sa unsang paagi ang usa ka gamayng bata makasukol nianang emosyonal nga panikas ug panglansis? (Itandi ang Efeso 4:14.) Oo, ang tig-abusar sa kawalay-pagtagad nagpahimulos sa kamatuoran nga ang mga bata maoy walay mahimo, mahuyang, “mga bata kon bahin sa pagkadaotan.”​—1 Corinto 14:20.

Unya, basin kinahanglang pahinumdoman nimo ang imong kaugalingon kon unsa ka huyang ug ka walay-mahimo nimo ingong usa ka bata. Basin sulayan nimo ang paggugol ug panahon kauban sa pila ka gagmayng bata o pagtan-aw sa mga letrato sa bata ka pa. Ang mapaluyohong mga higala makatabang usab pinaagi sa kanunay nga pagpahinumdom kanimo nga ang pag-abusar dili imong sala.

Bisan pa niana, usa ka babaye miingon: “Mayugot ako inigkahinumdom ko sa mga pagbati nga gipukaw sa akong amahan diha kanako.” Ang pila ka biktima (58 porsiento sa usa ka pagtuon) nahinumdom nga nakasinati sa kagana sa sekso panahon sa pagmolestiya. Hisabtan, kini makapabati nilag dakong kaulaw. Ang librong Surviving Child Sexual Abuse nagpahinumdom kanato, hinunoa, nga “ang lawasnong kahinam mao lamay awtomatikong sanong sa lawas sa pagkagihikap o giaghat sa pila ka paagi” ug nga ang usa ka bata “dili makagahom sa maong kahinam.” Busa ang tig-abusar lamang ang nagpas-an sa bug-os nga responsabilidad kon unsay nahitabo. KADTO DILI IMONG SALA!

Magkalipay, usab, sa pagkasayod nga ang Diyos nagaisip nga ikaw “walay ikasaway ug walay sala” niining butanga. (Filipos 2:15) Sa nahaigong panahon ang agda sa pagbuhat sa paglaglag-sa-kaugalingon nga kagawian tingali makunhoran, ug ikaw makatuon sa pagmahal sa imong lawas mismo.​—Itandi ang Efeso 5:29.

Pagdawat sa Imong mga Ginikanan

Kini tingali usa sa labing lisod nga mga buluhaton sa pagpaayo. Ang pipila mopadayon sa pagkanahupngan sa kasuko, mga panghanduraw sa pagpanimalos​—o pagbati sa sala. Usa ka biktima sa pag-abusar miingon: “Ako naguol kay sa akong hunahuna gidahom ni Jehova nga pasayloon nako ang tig-abusar nako, ug dili ako makapasaylo.” Sa laing bahin, basin ikaw magpadayong mahadlok sa tig-abusar nimo. O basin ikaw tingali masuko sa imong inahan kon wala siya magtagad sa pag-abusar o milimod o nasuko sa dihang nabutyag ang pag-abusar. “Gisultihan ako sa akong inahan nga kinahanglang magmaluluton ako sa [akong amahan],” nahinumdom nga mayugtanon ang usa ka babaye.

Natural lamang nga masuko sa dihang ang usa nakaagom ug pag-abusar. Bisan pa niana, ang mga bugkos nga naghiusa sa mga pamilya mahimong lig-on, ug basin dili nimo buot bugtoon ang tanang pakigsuod sa imong mga ginikanan. Basin andam ka nga maghunahuna bahin sa pagkauliay sa buot. Hinuon, dako ang nagdepende sa mga sirkumstansiya. Ang mga biktima usahay makiling sa pagpasaylo dayon sa ilang mga ginikanan​—nga dili pakamatarongon ang pag-abusar, apan magsalikway sa pagkanahupngan sa kayugot o magamhan sa kahadlok. Kay nagpalabi sa paglikay sa emosyonal nga pagharongay, ang pipila makontento na nga ‘makigsulti sila sa ilang kasingkasing’ ug hikalimtan kana.​—Salmo 4:4.

Hinuon, basin mobati ka nga ang suliran masulbad pinaagi lamang sa pagpakigharong sa imong mga ginikanan bahin sa pag-abusar​—sa personal, pinaagi sa telepono, o sa sulat. (Itandi ang Mateo 18:15.) Kon mao, tinoa nga ikaw naulian nga igoigo​—o labing menos may igong pagpaluyo—​sa pagsagubang sa emosyonal nga bagyo nga basin mohuros. Sanglit gamay ra ang malampos pinaagi sa sininggitay, sulayi nga magmalig-on apan kalmado. (Proverbio 29:11) Ikaw tingali mopadayon pinaagi sa pagpahayag (1) kon unsay nahitabo, (2) sa unsang paagi ikaw naapektahan niana, ug (3) kon unsay gidahom gikan kanila karon (sama sa pagpangayog pasaylo, bayad sa mga bayranan sa doktor, o kausaban sa kagawian). Sa labing menos, ang pagpadayag sa mga butang tingali maghanaw sa bisan unsang nagpabiling mga pagbati nga ikaw walay mahimo. Ug basin kana magpaposible sa usa ka bag-ong relasyon uban sa imong mga ginikanan.

Pananglitan, tingali dawaton sa imong amahan ang pag-abusar, nga magpahayag ug dulot nga pagbasol. Basin siya nakahimo nag sinserong paningkamot sa pagbag-o, tingali pinaagi sa pagpatambal sa pagkagiyan sa alkohol o pagtuon sa Bibliya. Ang imong inahan basin mangayo usab sa imong pasaylo tungod kay napakyas sa pagpanalipod kanimo. Usahay mosangpot tingali ang bug-os nga pag-uliay sa buot. Bisan pa niana, ayaw katingala kon mobati ka gihapong wala makatino bahin sa imong mga ginikanan ug mopalabi nga dili magdali sa pagpakigsuod kanila. Hinuon, sa labing menos ikaw makabaton tingali ug rasonableng pagpakiglabot sa pamilya.

Sa laing bahin, ang pagharongay basin makabikil sa daghang paglimod ug binaba nga pasipala gikan sa tig-abusar ug sa ubang membro sa pamilya. Daotan pa, basin imong madiskobrehan nga siya peligroso gihapon alang kanimo. Ang pagpasaylo sa maong panahon tingali dili angay, imposible tingali ang suod nga relasyon.​—Itandi ang Salmo 139:21.

Bisan unsay mahitabo, mahimong dangtag taastaas nga panahon una mahupay ang imong mga kasakit sa buot. Basin kinahanglang pahinumdoman nimo nga balikbalik ang imong kaugalingon nga ang kataposang hustisya iya sa Diyos. (Roma 12:19) Ang pagpakigsulti sa butang ngadto sa mapaluyohon nga mamiminaw o bisan pagpahayag sa imong mga pagbati nga sinulat basin makatabang nimo sa pagsabot sa imong kasuko. Sa tabang sa Diyos makasabot ka ug makabuntog sa imong kasuko. Sa paglabay sa panahon, ang mga masakit nga pagbati dili na mogahom sa imong hunahuna.​—Itandi ang Salmo 119:133.

Espirituwal nga Pagkaayo

Kulang ang atong luna niining magasina sa paghisgot sa tanang emosyonal, panggawi, ug espirituwal nga mga isyu nga nalangkit. Ang usa makaingon lamang nga ikaw dakog mahimo sa pagpadali sa imong pagkaayo pinaagi sa “pagbag-o sa imong hunahuna” sa tabang sa Pulong sa Diyos. (Roma 12:2) ‘Pangab-ota ninyo ang mga butang sa unahan,’ nga pun-on ang inyong kinabuhi sa espirituwal nga hunahuna ug kalihokan.​—Filipos 3:13; 4:8, 9.

Pananglitan, daghang biktima sa pag-abusar nakakaplag ug dakong kahupayan pinaagi lamang sa pagbasa sa tibuok Mga Salmo. Hinuon, ang dagko pang mga benepisyo moabot pinaagi sa makugihong pagpadapat sa mga prinsipyo sa Bibliya. Sa dili madugay ang suliran sa panagtiayon mahimong mahupayan. (Efeso 5:21-33) Ang madinaotong kagawian mahimong mohunong. (1 Corinto 6:9-11) Ang daotang mga pagbati bahin sa sekso mahimong maalim. (Proverbio 5:15-20; 1 Corinto 7:1-5) Ikaw makakat-on usab nga magmatimbang sa personal nimong mga relasyon ug matukod ang lig-ong moral nga mga utlanan.​—Filipos 2:4; 1 Tesalonica 4:11.

Makatino ka: Ang pagkaayo nagkinahanglag dakong determinasyon ug kinalabwang paningkamot! Apan ang Salmo 126:5, hinuon, nagpasalig kanato: “Kadtong nagapugas ug binhi uban sa mga luha magaani uban sa kalipay.” Hinumdomi, usab, nga ang matuod nga Diyos, si Jehova, interesado sa imong kaayohan. Siya “haduol niadtong naguol sa kasingkasing; ug kadtong nadugmok sa espiritu iyang ginaluwas.” (Salmo 34:18) Matud sa usa ka biktima sa pag-abusar: “Sa dihang naamgohan ko sa kataposan nga si Jehova nasayod sa matag pagbati nga akong nabatonan ug nga siya matinagdanon​—tinuod nga matinagdanon—​sa ingon gibati ko sa kataposan ang kalinaw sa kahiladman.”

Ang atong mahigugmaong Diyos, si Jehova, nagatanyag ug labaw pa kay sa kalinaw sa hunahuna. Siya nagasaad sa usa ka bag-ong kalibotan sa pagkamatarong, diin iyang pagapapason ang tanang handumanan sa kagul-anan sa pagkabata. (Pinadayag 21:3, 4; tan-awa usab ang Isaias 65:17.) Kining paglaoma makasustento ug makapalig-on kanimo samtang ginasubay nimo ang dalan paingon sa bug-os nga pagkaayo.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 9]

Mga Paagi Aron Maulian

◻ Paghinumdom ug pagdawat sa pag-abusar

◻ Pagkaguol sa pag-abusar

◻ Ipakigsulti ang mga pagbati ngadto sa usa ka mapaluyohong mamiminaw

◻ Pagbuntog sa mga pagbati sa pagkasad-an ug kaulawan

◻ Pagdawat sa mga ginikanan

◻ Pagpadapat sa mga prinsipyo sa Bibliya aron mausab ang madinaotong kagawian

◻ Pag-ayo sa daotang seksuwal nga mga pagbati

◻ Pag-ugmad sa maayo personal ug moral nga mga utlanan

◻ Pag-ugmad sa suod nga relasyon uban sa Diyos ug isigka-Kristohanon

[Kahon sa panid 10]

Pagpagawas sa Kagahapon

Ang mga butang sa panumdoman kasagarang ipagawas tapos sa mga semana, mga bulan, o mga tuig, nga ang matag hitabo nga madumdoman magpatunghag temporaryong krisis. Ang The Right to Innocence nag-ingon nga usahay “basin mobati ka nga samag ikaw nagasibog. Dili. Ikaw nagkaayo. Sa pagkamatuod, imong naangkon ang kusog nga gikinahanglan aron sa pag-atubang sa mas dulot, labi pang sakit nga mga pagbati ug mga kaamgohan.” Hinuon, nga maayog katarongan, ang pagkaayo basin sa temporaryo bug-os nga gihatagag pagtagad.​—Proverbio 18:14.

Ang pila ka biktima nakabenepisyo sa pagbasa o pagpamati sa mga pamulong sa ubang biktima. Ang pagtan-aw sa mga letrato sa pamilya ug mga handumanan sa pagkabata, pagduaw sa mga lugar sa pagkabata, ug pagpakigsulti sa mapaluyohong mga higala ug mga membro sa pamilya basin makapukaw usab sa mga butang sa panumdoman. Ilabinang epektibo ang pagsulatsulat. Ang pila ka biktima nagasulat sa tanan nga ilang mahinumdoman bahin sa ilang pait nga kasinatian diha sa usa ka magasin. Ang uban magpahayag niana nga detalyado diha sa usa ka sulat ngadto sa ilang tig-abusar​—sulat nga dili ipadala—​nga kasagaran makabikil sa dugang mga butang sa panumdoman. Ang pag-ampo usab maoy usa ka gamhanang galamiton sa pagkaayo. Sama sa salmista ikaw makaampo: “Susiha ako, ug hibaloi ang akong magubtanong mga hunahuna, ug tan-awa kon anaa ba kanako ang masakit nga dalan, ug agaka ako sa dalan sa panahong walay katinoan.”​—Salmo 139:23, 24.

[Hulagway sa panid 8]

Ang pag-atubang sa kagahapon ug pagtibuok niana pag-usab mahimong usa ka lakang padulong sa pagkaayo