Hormones​—Ang Katingalahang mga Mensahero sa Lawas

MITABOK ka sa dalan. “Pagbantay!” may misinggit. Milingi ka ug nakakita sa trak nga wala mohunong sa pulang suga sa trapik ug nagdagohob nga nagpaingon kanimo nga kusog kaayo.

Gisangkapan ka dayon sa imong lawas ug dihadiha nga aksiyon sa emerhensiya. Ang imong utok nagpakidlap ug dinaliang mensahe sa imong adrenal glands, nga misanong pinaagi sa pagbubog adrenaline ug noradrenaline diha sa imong sapasapa sa dugo. Gipahunong niining maong mga hormones ang suplay sa dugo sa mga bahin sa lawas kansang mga serbisyo dili kinahanglan alang sa dihadiha nga pag-ikyas, ug ihatod nila kini dayon sa pagtabang sa imong utok, kasingkasing, ug kaunoran.

Ang adrenaline ug noradrenaline mopuwersa sa imong kasingkasing sa pagpitik ug kusog. Ilang padakoon ang agianan sa hangin sa imong mga baga; mokusog ang imong pagginhawa. Ilang padaghanon ang asukar sa dugo aron makahatag ug dakong kusog. Sa usa ka pamilok, ang mga hormone nagatabang sa pagsangkap kanimo sa paghimog mga buhat sa kusog ug pag-angot nga saylo sa imong normal nga katakos.

Ang trak nagdaguhong nga nagkaduol, ang yuta mikurog. Wala nay gutlo pa nga usikan! Milayat ka sa luwas nga dapit sa daplin sa dalan. Naghangos ka, mikubakuba ang imong dughan, ang imong tiyan naukay, nangurog ang imong mga kamot​—apan buhi ka!

Niining mga situwasyona gitabangan ka sa mga hormone sa pagluwas ug mga kinabuhi. Apan labaw pa ang ilang mahimo kay niana. Ilang tabangan kita nga motubo ug mougmad sa pagkahimong mahimsog nga mga lalaki ug babaye. Sila ang nagpaposible sa atong seksuwalidad ug pagpasanay. Kon kita tugnawon o initan o gutomon o uhawon o nagdugo o may sakit, kita ilang ginatabangan. Ug sila nagtrabaho 24 oras sa usa ka adlaw!

Apan sa unsang paagi kining tanang mga trabaho ginaorganisar sa atong mga lawas? Aron masabtan nato kana, atong tagdon kon unsa ang mga hormone ug unsay ilang obra.

Mga Komunikasyon sa Sulod sa Lawas

Ang mga hormone maoy kemikal nga mga substansiya nga gihimo sa atong endocrine glands. Ang pulong “endocrine,” nga nagkahulogan “nagpagula direkta diha,” maayo nga pagkabatbat niini nga mga glandula, sanglit sila nagapagulag mga hormone direkta sa sapasapa sa dugo. Samtang nagabomba ang kasingkasing ug dugo sa tibuok lawas, ang mga hormone kusog nga moagos ngadto sa nagkalainlaing mga destinasyon, diin ilang buhaton ang ilang trabaho.

Aron makabuhat ang mga hormone sa ilang mga trabaho, maayong komunikasyon ang gikinahanglan diha sa atong daghag bahing mga lawas. Kitang tanan adunay komplikadong mga sistema sa komunikasyon nga nagapasag impormasyon aron kita magpabiling buhi ug hapsay nga nagaobra​—ang endocrine system ug ang sistema nerbiyos.

Sa pag-ilustrar sa trabaho sa duha ka sistema, molantaw kita sa Venice, Italya, usa ka siyudad nga ilado sa mga sistema niini sa mga kanal. Sa Venice, ang mga tawo nagagamit ug sistema sa telepono sa paghatod ug mga mensahe sa ubang bahin sa siyudad. Sa susama, ang lawas nagahatod sa mga mensahe niini pinaagi sa sistema nerbiyos, usa ka tulin kaayong kutay sa mga komunikasyon nga nagagamit ug elektrokemikal nga mga signal. Sama sa tawag sa telepono, ang pagpasa sa signal pinaagi sa nerbiyos dihadiha nga ihatod.

Siyempre, ang mensahe mahimong ihatod pinaagi sa gondola, usa ka taas nga sakayan nga nagabiyahe diha sa naglikolikong mga kanal sa siyudad. Diha sa lawas, ang kemikal nga mga mensahero (mga hormone) nagabiyahe diha sa sapasapa sa dugo o sa ubang mga pluwido sa lawas.

Kon atong gipaamgid ang sapasapa sa dugo sa mga kanal sa Venice, nan ang mga hormone maoy sama sa panon sa mga gondola nga naghatod ngadto nganhi sa mga mensahe gikan sa daghang tuboran ngadto sa nagkalainlaing mga destinasyon. Kining maong mga hormone nagabiyahe sa mga kaunoran, mga organo, o mga glandula nga halayo sa ilang gigikanan. Dihang makaabot na sila sa ilang destinasyon, ilang palihokon ang daghang komplikadong kemikal nga mga reaksiyon aron mabuhat ang ilang tuyo.

Apan sa unsang paagi kining tanang mga kalihokan gidumala ug gipahiangay? Aron matubag kanang pangutanaha, tan-awon nato ang mga hedkuwarter sa endocrine system ug susihon kon unsang trabaho ang ginahimo didto.

Pituitary​—Ang Dakong Glandula

Ang magtatan-aw sa endocrine system mao ang pituitary, usa ka gamay, abuhong-pagkapula nga organo nga konektado sa utok pinaagi sa usa ka gamay nga pungango ug nahimutang diha sa bukogong bulsa-bulsa sa ibabaw lamag diyutay sa likod sa ilong.

Ang pituitary dili nindot nga tan-awon. Sama lamang kinig gidak-on sa gisantes, ug may timbang kini nga 0.6 gramos lamang. Apan bisag gamay ang pituitary, ang iyang trabaho dako kaayo. Kini gitawag nga dakong glandula, ang konduktor sa orkestra sa endocrine. Sama kini sa usa ka ehekutibo sa negosyo kansang opisina okupado sa trabaho, nga may mga mensahe nga nagngadto nganhi sa daghang mga departamento.

Ang ubang mga trabaho sa pituitary ihatag ngadto sa ubang mga endocrine gland. Pananglitan, ang pituitary mopadalag mga mensahe sa hormone ngadto sa sapasapa sa dugo nga mosugo sa thyroid gland sa paggama ug pagpagawas ug tulo pa ka hormone. Kini maoy mokontrolar sa metabolismo, init sa lawas, ug sustento sa bukog. Ang pituitary mosugo usab sa mga glandula sa sekso sa paggamag mga hormone nga mopatunghag mga kausaban sa lawas sa panahon sa pubertad. Ang dakong glandula mosugo usab sa mga adrenal sa paggamag mga hormone nga maoy moamping sa presyon sa dugo ug sa timbang sa gidaghanon sa asin sa lawas.

Usahay, hinunoa, ang pituitary maoy direktang moatiman sa mga butang, mopadalag mga mensahe sa hormone nga mopalihok sa pagtubo sa atong mga bukog ug mga kaunoran. Ang mga hormone niini maoy mokontrolar sa atong gitas-on.

Ang pituitary dugang may dakong bahin sa pagpanganak. Aron matabangan ang babayeng nagbati, ang pituitary mopadalag oxytocin, usa ka hormone nga mopakusog sa pagkipos sa matris. Dihang makaabot ang ulo sa bata sa puwerto, ang utok mopadalag mensahe sa pituitary nga nagapangayog dugang suplay sa oxytocin aron matabangan ang kataposang hugna sa pagpanganak. Niining tanan, ang mga hormone gikan sa pituitary mopakusog sa paggamag gatas sa mga suso sa inahan. Inigkatawo sa bata, ang inahan andam na sa pagpakaon niana.

Ang Labing Dakong Trabaho sa Dakong Glandula

Samtang ang pituitary mao ang magtatan-aw sa ubang mga glandula, kini adunay kaugalingong magtatan-aw​—ang hypothalamus. Kini maoy usa ka hugpong sa mga selulang nerbiyos nga sama ka dakoa sa tumoy sa imong kumagko. Kini nahimutang sa punoan sa utok ug konektado sa pituitary. Ang trabaho niini dili lamang sa pagtan-aw sa trabaho sa endocrine system kondili nagapaangay usab sa trabaho sa autonomic nga sistema sa nerbiyos.

Ang bahin sa trabaho niini mao ang pagsusi sa pagkagama ug temperatura sa dugo. Mas daghang dugo ang nagaagos sa hypothalamus kay sa bisan unsang ubang bahin sa utok. Sa maong pag-agos sa dugo, idaitol sa hyphothalamus ang iyang nagkunot samag-tudlong mga igbalati, sama sa paggamit sa usa ka tawo sa iyang tudlo sa pagsusi sa kainiton sa tubig sa iyang dulang-kaligoanan. Kon bugnaw ra kaayo ang dugo, ang hypothalamus mopadalag mga instruksiyon (pinaagi sa pituitary ug thyroid) ug dugang thyroxine, usa ka hormone nga mopakusog sa metabolismo sa paggama ug kainit sa pag-init sa dugo.

Sanglit awtomatikong ginahimo sa hypothalamus ang iyang trabaho, kita dili makamatikod sa mga paghago niini. Bisan pa, kini adunay adlaw-adlaw nga epekto sa atong mga kinabuhi. Gigutom ka ba? Ang imong hypothalamus makamatikod nga gamay ra ang glucose sa imong dugo, busa kini mosulti kanimo sa pagkaon. Giuhaw ka ba? Ang imong hypothalamus nakahukom nga ang gidaghanon sa asin sa imong dugo daghan ra kaayo. “Inom ug tubig,” kini mosulti kanimo.

Ang hyphothalamus nagabantay usab sa gidaghanon sa kalsiyom sa dugo. Kon walay kalsiyom ang atong utok, kaunoran, ug mga nerbiyos dili motrabaho ug maayo. Kon ang gidaghanon sa kalsiyom sa dugo diyutay ra kaayo, ang hypothalamus mokuha ug kalsiyom diha sa dugo, sama sa usa ka tawo nga magkuha ug kuwarta sa bangko. Sa unsang paagi kuhaon ang kalsiyom? Ang hypothalamus mopadalag mensahe sa hormone ngadto sa pituitary. Ang pituitary mopadalag iyang kaugalingong sugo sa parathyroids, nga nahimutang sa liog. Ang parathyroids, sa baylo, mopagawas ug parathormone, nga moadto sa mga bukog sa pagpangayog kalsiyom alang sa sapasapa sa dugo. Sa dihang makita sa hypothalamus nga husto na ang gidaghanon sa kalsiyom, kanselahon niini ang mga order alang sa dugang nga pagkuha.

Apan komusta kon masayran sa hypothalamus nga sobra ra kaayo ang kalsiyom sa dugo? Ipadala na usab ang mga mensahero ngadto sa ‘bangko sa bukog,’ apan imbes magkuha, sila magdeposito. Kini mao ang paagi: Ang hypothalamus mopadalag mensahe sa hepeng ehekutibo niini, ang pituitary. Ang pituitary karon mosugo sa thyroid. Ang thyroid, sa baylo, mopadalag hormone calcitonin, nga molihok sa pagbalhin sa sobrang kalsiyom gikan sa dugo ngadto sa mga bukog.

Intelihenting Desinyo

Pagkamaayong organisasyon! Ang hypothalamus maoy nagkontrolar sa pituitary, ang pituitary mosugo sa mga glandula, ug ang mga glandula maoy mopaangay sa lawas. Ug kining tanan gihimo sa kapin sa 30 ka nagkalainlaing matang sa mga hormone nga hilom nga nagaagos sa atong lawas sa pag-atiman sa atong labing dakong panginahanglan sa lawas. Apan, bisan pa sa kakomplikado niining tanan, ang endocrine system nagatrabaho sa katingalahan nga pagkaepisyente.

Ang Bibliya nag-ingon nga ang “mga bahin gipahimutang sa Diyos diha sa lawas, ang matag usa kanila sumala sa iyang gikahimut-an.” Pagkatukma sa ekspresyon sa salmista ngadto sa Diyos: “Dayegon ko ikaw tungod kay makalilisang ug kahibulongan uyamot ang pagbuhat kanako. Kahibulongan man ang imong mga buhat, ug kini nahibaloan kaayo sa akong kalag”!​—1 Corinto 12:18; Salmo 139:14.

[Kahon/Mga diagram sa panid 18]

ANG ENDOCRINE GLANDS MOPAGAWAS UG MGA HORMONE NGADTO SA SAPASAPA SA DUGO

ANG MGA HORMONE MOBIYAHE NGADTO SA UBANG BAHIN SA LAWAS ARON HIMOON ANG NAGKALAINLAING MGA TRABAHO

Pineal Gland

Kining gamay nga glandula, nga nahimutang sa punoan sa utok, mopagawas ug melatonin, nga gituohang maoy hinungdan sa pagkanahigmata ug sa nagkalainlaing mga biolohikanhong mga lihok sa lawas. Ang eksaktong trabaho sa melatonin wala pa matuki.

Gonads, o mga Glandula sa Sekso

Ang duha ka obaryo (sa mga babaye) makita diha sa pelvic girdle, sa matag kilid sa matris, ang mga hormone nga estrogen ug progesterone dinhi himoa. Kini maoy nagakontrolar sa siklo sa regla ug nagaapektar sa pagtubo sa hamtong nga kinaiyahan sa lawas sa babaye.

Ang itlog (sa mga lalaki), nga anaa sa sulod sa lagay, nagagamag mga hormone nga maoy mokontrolar sa pagtubo sa mga bahin sa lawas sa usa ka hamtong nga lalaki sa panahon sa pubertad ug mopakusog sa paggamag binhi sa lalaki.

Pituitary Gland

Kining samag gisantes nga gidak-ong organo konektado sa utok pinaagi sa usa ka gamay nga pungango ug nahimutang sa ibabaw lamag diyutay sa likod sa ilong. Ang pituitary mao ang superbisor sa ubang mga glandula, nagapadalag kemikal nga mga mensahe ngadto sa mga glandula sa thyroid, adrenal, ug sa mga glandula sa sekso, ug sa ubang mga glandula nga adunay trabaho sama sa endocrine. Mao kini ang pangunang tigkontrolar sa gitas-on ug mopadasig sa pagtubo sa mga bukog ug sa mga kaunoran. Kini usab mopakusog sa paggamag gatas sa mga suso sa nagapasusong inahan.

Thyroid ug Parathyroid Glands

Kini nga mga glandula nahimutang sa liog. Ang parathyroid mopagawas ug mga hormone nga maoy mopaangay sa gidaghanon sa kalsiyom aron maampingan ang kahimsog sa mga bukog. Ang thyroid nagagamag ubang mga hormone nga nagakontrolar sa gikusgon sa paggamit sa oksiheno ug pagkaon aron sa paggamag enerhiya.

Ang Adrenal Glands

Nahimutang sa ibabaw sa matag bato, ang duha ka glandulang adrenal mopagawas ug adrenaline ug noradrenaline, nga nagasangkap sa lawas alang sa pagsukol o paglikay sa mga emerhensiya. Ang dugang mga hormone nga gamaon dinhi nagaapektar sa metabolismo sa carbohydrates ug sa mga protena, mopaangay sa tubig nga atimanon sa mga bato, ug mopalihok sa mga pundohanag pagkaon sa lawas kon gamay ra ang makaon.

Pancreas

Nahimutang sa ubos sa tungol, kini nga glandula mopagawas ug glucagon ug insulin, nga mopaangay sa gidaghanon sa asukal diha sa dugo.

[Mga diagram]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon.)

Pineal gland

Pituitary gland

Thyroid gland

Adrenal glands

Pancreas

Itlog

[Diagram]

Matris

Mga obaryo