Tinuod ba nga Sakit ang CFS?
“MIADTO ako sa nagkalainlaing doktor,” miingon si Priscilla, usa nga nag-antos sa CFS (chronic fatigue syndrome) nga gikan sa Washington State, T.B.A. “Gieksamin ang akong dugo ug gipangutana ang akong estilo-sa-kinabuhi. Sila miingon nga wala akoy deperensiya ug misugyot nga magpatambag ako ug sikyatrista. Walay doktor ang mituo nga tinuod ang akong mga simtoma.”
Ang maong eksperyensiya kasagaran. Usa ka doktor nga nagsulat sa JAMA (Journal of the American Medical Association) sa miaging tuig miingon: “Ang kasagarang mga pasyente nga may CFS nakapakonsulta na ug 16 ka lainlaing mga doktor. Ang kadaghanan gisultihan nga himsog ang ilang panglawas, nga sila may depresyon, o nga grabe ang ilang gibating tensiyon. Daghan ang gipadala ngadto sa mga sikyatrista. Ang kahimtang mas arang-arang na karong adlawa.”
Ang CFS dunay talagsaong mga hagit, sumala sa gipamulong sa The American Journal of Medicine: “Ang tensiyon sa pagpakiglabot sa usa ka sakit diin ang nagkasakit himsog nga tan-awon, nga normal ang pisikal nga eksaminasyon, ug normal ang nakuhang mga eksaminasyon sa laboratoryo dako gayod. Ang sakit kanunayng nalangkit sa daot nga relasyon sa mga magtiayon, sa ubang mga paryente, sa mga empliyado, sa magtutudlo, sa mga propesyonal sa panglawas, ug sa mga kompaniya sa seguro.”
Ang hagit sa mga doktor mao nga ang simtoma sa kakapoy kasagaran kaayo. “Kon ang usa ka doktor makadawat ug $1 sa matag pasyente nga nagreklamo nga gikapoy, siya madato ug dili na kinahanglang motrabaho pa ingong doktor,” misulat ang usa ka editor labot sa medisina. Apan, dayag, nga ang pipila nga nagreklamo nga gikapoy dunay CFS. Sanglit walay medikal nga pagsusi alang sa sakit, sa unsang paagi maagpas sa doktor ang sakit?
Kahubitan sa CFS
Niadtong Marso 1988 ang CDC (U.S. Centers for Disease Control) nagpatik diha sa Annals of Internal Medicine ug usa ka grupo sa mga ilhanan ug mga simtoma nga mopaila sa CFS. (Tan-awa ang nagaubang kahon.)
Ang dako nga sukdanan sa pag-agpas sa CFS mao (1) ang bag-o nga pag-atake sa kakapoy nga molungtad ug kapin sa unom ka bulan ug nagapakunhod sa gidaghanon sa kalihokan sa 50 porsiento ug (2) ang dili paglakip sa ubang medikal o kondisyon sa hunahuna nga mahimong mopahinabo sa mga simtoma. Apan, aron maagpas nga adunay CFS, ang pasyente kinahanglang mag-antos usab ug 8 o 11 ka simtoma diha sa listahan sa gamay nga sukdanan o 6 sa 11 niining mga simtomaha maingon man 2 sa 3 gikan sa listahan sa pisikal nga sukdanan.
Sa matin-aw, kadtong nakaabot sa pangagpas alang sa CFS dugay nang nagkasakit ug grabe. Gihigpitan pag-ayo sa CDC ang kahubitan sa CFS aron klarong maila kining mga tawhana. Kadtong dili kaayo grabe ang mga porma sa simtoma wala maapil niini nga kahubitan.
Usa ba Kaha ka Depresyon ang CFS?
Komusta ang mga doktor nga moingon nga ang mga pasyente nga may CFS adunay depresyon ug ubang mga sakit sa hunahuna? Kini bang mga pasyenteha may kasagarang mga simtoma sa depresyon?
Ang kadaghanan sa mga pasyenteng may CFS kasagarang nag-antos sa depresyon, apan si Dr. Kurt Kroenke, propesor sa usa ka tunghaan sa medisina sa Bethesda, Maryland, T.B.A., nangutana: “Kinsay tawo nga dili matugkan ug depresyon kon usa na ka tuig o kapin pa ang iyang gibating kakapoy?” Busa makataronganong mangutana: Ang depresyon ba kaha ang hinungdan sa CFS, o mao ang resulta niini?
Lisod tubagon kanang pangutanaha. Tingalig hunahunaon sa usa ka doktor nga ang ikaduhang punto diha sa mas espisipiko nga sukdanan, nga nag-ingon nga ang ‘mga kondisyon sa hunahuna nga mopahinabo sa mga simtoma kinahanglang dili ilakip,’ ug mohinapos nga ang pasyente nag-antos sa depresyon ug dili sa usa ka organiko o pisikal nga sakit. Bisan pa, sa kadaghanang mga kaso kini dili usa ka makapatagbaw nga pag-agpas sa sakit.
Ang basahon sa medisina nga The Cortlandt Consultant miingon: “Ang labing dako nga ebidensiya nga ang CFS maoy usa ka ‘pisikal’ nga sakit mao ang kalit nga pag-atake niini diha sa 85 porsiento sa mga pasyente. Ang kadaghanan sa mga pasyente nag-ingon nga ang ilang sakit nagsugod sa usa ka partikular nga adlaw nga may mga simtoma nga sama sa trangkaso nga mailhan pinaagi sa hilanat, [sakit nga tutonlan, nanghubag nga mga lisay, sakit nga kaunoran], ug sa nalangkit nga mga simtoma.” Ang mga doktor nga nakatambal ug mga pasyente nga may CFS kombinsido nga ang depresyon sagad dili mao ang hinungdan sa mga simtoma.
“Sa dihang among gitandi ang among mga kaso,” mitaho si Dr. Anthony Komaroff, hepe sa General Medicine sa Brigham ug sa Women’s Hospital sa Boston, T.B.A., “kami naikag sa kamatuoran nga ang kadaghanan sa mga pasyente miingon nga sila himsog ug panglawas, lagsik ug malamposon sa kinabuhi hangtod nga usa ka adlaw mitakboy kanila ang sip-on, trangkaso o brongkitis ug kini wala na gayod mawala. Ang mga simtoma nga maisip nga anaa lang sa hunahuna—depresyon, kawalay-umoy, dili kaayo makatulog ug uban pa—wala maglungtad sa wala pa magsugod ang sakit.”
Ang usa ka kasagarang simtoma sa depresyon mao ang pagkawala sa interes sa tanang butang. Apan si Dr. Paul Cheney miingon: “Kining mga pasyenteha lahi. Sila mabalak-on kaayo sa kahulogan sa ilang mga simtoma. Sila dili makaobra. Sila dili makatrabaho. Daghan nangahadlok. Apan sila maikagon sa ilang mga palibot.”
Ang nanghubag nga mga lisay, hilanat, tagsaong gidaghanon sa puti nga selula sa dugo, balikbalik nga mga impeksiyon sa respiratoryo, mga sakit nga kaunoran ug sa mga lutahan, ug ilabina ang katingalahang kawalay-umoy ug pag-ul-ol sa kaunoran nga lagmit motungha inigkahuman sa kasarangang ehersisyo—kining maong mga simtoma dili motakdo sa nalangkit sa depresyon nga sakit.
Ang Gibug-aton sa Bag-o pa nga Ebidensiya
Diha sa Nobyembre 6, 1991, nga gula, ang JAMA mitaho: “Ang unang mga impormasyon gikan sa padayong pagtuon diha sa mga pasyente nga nakaabot sa kabatbatan sa chronic fatigue syndrome (CFS) sa CDC nagpakita nga halos ang mga pasyente nga aduna niining sakita dili mao ang mga biktima sa depresyon o ubang mga sakit sa hunahuna.”
Si Dr. Walter Gunn, nga nagsubay pag-ayo sa panukiduki sa CFS diha sa CDC, mipatin-aw niining gulaa sa JAMA: “Bisan pa sa kamatuoran nga daghang mga doktor nagtuo nga kining mga pasyente [nga gitun-an] may depresyon, among nakita nga 30% lamang sa mga pasyenteng may CFS ang may ebidensiya sa depresyon sa nagsugod ang gibating kakapoy.”
Tingali dunay pisikal nga mga kalainan tali sa kadaghanang mga pasyenteng may CFS ug sa mga nag-antos sa depresyon. “Ang mga pasyente nga may major depression disorder (MDD) kasagaran may mga abnormal nga rapid-eye-movement (REM) sa katulog, samtang ang mga pasyente nga may CFS may abnormal nga non-REM sa [katulog],” nagkanayon ang basahong The Female Patient.
Ang magasing Science sa Disyembre 20, 1991, mitaho ug laing dakong nadiskobrehan. Kini nag-ingon nga ang panukiduki nagpakita nga ang “mga pasyenteng may CFS adunay nabag-o nga gidaghanon sa pipila ka hormone sa utok” ug miingon: “Bisan tuod ang kalainan gikan sa mga tawong walay CFS kasarangan, ang mga pasyenteng may CFS nagpakita ug pag-us-os sa gidaghanon sa steroid hormone cortisol, ug midaghan ang gidaghanon sa pituitary hormone ACTH (adrenocorticotropin hormone), nga lahi kaayo sa mga kausaban nga nakita diha sa depresyon.”—Italiko amoa.
Unsa Kaha Kon Usa ka Tinuod nga Sakit ang CFS?
Ang medikal nga propesyon maduhaduhaon sa mga sakit nga dili masabtan niini, sama sa CFS. “Ang pagkamaduhaduhaon kaylap sa among propesyon,” misulat si Dr. Thomas L. English. “Ang makataronganong pagduhaduha mao ang ‘popular karon nga paagi sa paghunahuna’ sa intelehenti, maigmat nga mga doktor.” Bisan pa, mitutol si Dr. English kon unsa ka mapuslanon alang sa nag-antos nga pasyente ang pagduhaduha “kon tinuod nga sakit ang CFS.” Iyang gipangutana ang maduhaduhaon kaubang mga doktor: “Komusta kaha kon sayop kamo? Unsay dangatan sa inyong mga pasyente?”
Si Dr. English mismo nag-antos sa CFS, ug sa miaging tuig gipatik sa JAMA ang iyang artikulo nga gitumong ngadto sa isigkadoktor. Iyang gidapit sila sa pagbutang sa ilang kaugalingon sa dapit sa nag-antos nga pasyente, gibatbat ang sakit:
“Mitakboy kanimo ang ‘sip-on’ ug sukad niadto ang kalidad sa imong kinabuhi bug-os nga nausab. Dili ka na makahunahunag tarong . . . Usahay nagkinahanglan ug kusog ang pagbasag mantalaan ug sa pag-agpas sa estorya sa usa ka programa sa telebisyon. Bation mo ang jet lag nga walay-kataposan. Nag-aginod kang naglakaw diha sa gabonon nga pangpang sa pag-atiman sa pasyente, diin niadto masaligon ka nga naglakaw. Sakit ang tanang bahin sa imong lawas tungod sa myalgias [ngutngot nga kaunoran]. Ang mga simtoma motungha ug mawagtang, mosamot ug mawala. . . . Tingali ikaw usab nagduhaduha sa pipila sa imong mga simtoma kon wala ka pa mangutana sa ubang mga pasyente nga may samang gibati . . . o nakigsulti sa mga doktor nga nakakitag daghan nga may samang mga kaso. . . .
“Nakapakigsulti na ako sa ubay-ubayng kaubang mga pasyente nga miadto sa sama namog propesyon sa pagpangayog tabang, apan nanglakaw nga naulawan, nasuko, ug nahadlok. Ang ilang mga lawas nagsulti kanila nga may sakit sila sa pisikal, apan ang pangagpas sa ilang mga doktor nga ang ilang sakit anaa lang sa hunahuna nakadugang sa kahadlok ug makalagot—dili mapasaligon. Kini nagsulti kanila nga ang ilang mga doktor kulang sa pagsabot sa tinuod nga suliran. . . . Mao bay gipatuo kanamo nga tungod lamang kay ang mga simtoma katingalahan ug dili-pamilyar nga kini dili tinuod? Mao bay gipadahom kanamo nga ang mga pagsusi sa laboratoryo kanamo may katakos sa pagsiksik sa bag-o ug daang mga sakit? Ang pagkawalay pagsalig sa bag-ong mga ideya maoy sama ka karaan sa katawhan; ug maingon man ang makadaot nga mga sangpotanan sa pagkawalay-pagsalig.”—JAMA, Pebrero 27, 1991, panid 964.
Bili sa Pag-ila sa Sakit
“Ang mga doktor nga nagagugol ug daghan kaayong panahon sa pagpakigsulti sa mga pasyente nga may CFS nakadungog ug managsamang mga sugilanon; kasagaran nga mao kini ang isulti sa mga tawong nag-antos niining sakita,” miingon si Dr. Allan Kind, usa ka espesyalista sa mga sakit nga mananakod. “Isulti ko kaninyo nga ang Chronic Fatigue Syndrome tinuod gayod.”
Dugang ug dugang mga doktor karon nagauyon. Busa gidasig sa The Female Patient ang mga doktor: “Hangtod nga ang tino nga pag-agpas sa sakit ug tukmang pagtambal matukod, ang doktor dunay linain nga responsabilidad sa pagsulti niining mga pasyenteha nga sila sa pagkatinuod dunay tinuod nga sakit, dili kay kana ‘anaa lamang sa ilang mga hunahuna.’”
Ang kaayohan sa pagtino nga aduna niining sakita ang pasyente mahimong dako. Sa dihang gisultihan sa usa ka doktor ang usa ka babaye nga siya dunay CFS, siya miingon: “Mitubod lang ang akong mga luha.” Ang pagkadungog sa iyang doktor nga tinuod ang iyang sakit, ug nga kini dunay ngalan, nakahatag kaniya ug dako kaayong kahupayan.
Bisan pa, unsay nagapahinabo sa CFS? Unsay gipadayag sa panukiduki?
[Kahon sa panid 7]
Pag-agpas sa Sukdanan sa Chronic Fatigue Syndrome
Dako nga Sukdanan
1. Bag-ong pag-atake sa sakit molungtad kapin sa unom ka bulan nga may 50 porsiento nga pagkunhod sa kalihokan
2. Walay laing medikal o sakit sa hunahuna nga mopahinabo sa mga simtoma
Gamay nga Sukdanan
Ang mga simtoma kinahanglang magsugod sa pag-atake o human sa pag-atake sa kakapoy
1. Diyutayng hilanat
2. Sakit nga tutunlan
3. Sakit nga mga lisay
4. Pamuypoy sa tibuok nga kaunoran
5. Sakit nga kaunoran
6. Dugay nga kakapoy human sa ehersisyo
7. Mga labad sa ulo
8. Panakit sa lutahan
9. Pagkatugaw sa katulog
10. Mga reklamo may kalabotan sa hunahuna, sama sa pagkakalimtanon, kalibog, maglisod sa pagpamalandong, depresyon
11. Grabeng pag-atake (kapin sa pipila ka oras ngadto sa pipila ka adlaw)
Pisikal nga Sukdanan
1. Diyutayng hilanat
2. Hubag nga tutunlan
3. Mahikap o humok nga mga lisay
[Hulagway sa panid 8]
Ang mga doktor kinahanglang mahibalo sa pag-ila tali sa depresyon ug sa chronic fatigue syndrome