Pagsagubang sa Hagit sa CFS

ANG mga doktor diha sa usa ka simposyom naghisgot bahin sa pagtambal sa CFS (chronic fatigue syndrome) sa panahon sa pagsibya diha sa telebisyon sa dihang usa kanila miingon: “Kining mga pasyenteha himsog nga tan-awon sama kanatong tanan dinhi niining pundoka.” Tungod kay ang maong mga pasyente dili masakiton nga tan-awon, sila kasagarang ginatratar sa usa ka paagi nga mopasamot sa ilang makaluluoy nga kahimtang.

Si Patricia, usa ka pasyente nga nag-antos sa CFS sa Texas, miingon: “May mga panahong mibati ako sama sa gibati ni Job, kansang mga higala dili kanunay matinabangon.” Usa ka bisita, pananglitan, miingon kaniya kas-a: “Maayo man ang imong lawas sa akong tan-aw! Abi nako ug tinuod ka gayod nga nagkasakit. Ikaw ug ang akong ugangang babaye parehas gayod. Siya mabalak-on kaayo sa sakit nga anaa ra sa hunahuna.”

Kining matanga sa mga komento masakit kaayo, ug kini nahimong usa ka dakong hagit sa CFS. “Ang emosyonal nga kasakit nga ipaubos tungod kay wala ‘maningkamot’ dili-matukib,” matud pa ni Betty, usa ka pasyenteng may CFS sa Utah, “ug mao ang labing grabe nga bahin nga ipahinabo sa nag-antos sa CFS.”

Pagsabot ug Gugma Gikinahanglan

Gipahayag ni Betty ang mga sentimento tingali sa halos tanang nag-antos sa CFS sa dihang siya miingon: “Kami wala magkinahanglag kaluoy. Kami wala magkinahanglag simpatiya. Apan, pagkadako sa among panginahanglan ug pagsabot! Ang Diyos nahibalo sa among mga kalisod ug kaguol, ug kana ang labing hinungdanon. Apan hinungdanon usab nga among madawat ang emosyonal nga pagpaluyo gikan sa among Kristohanong mga igsoong lalaki ug babaye.”

Hinunoa, alang sa kadaghanang mga tawo, ang CFS nagpabiling lisod masabtan, sama sa gipahayag sa usa ka batan-ong nag-antos nga gikan sa Washington State dili pa dugay: “Ang usa ka butang nga gipangandoy ko nga batonan sa mga tawo mao ang dugang empatiya,” matud pa niya, “dili simpatiya, kondili empatiya. Ug kana imposible tungod kay pipila lamang ang nagaantos sukad ug sakit nga sama niini.”

Bisan pa, dili angay nga imposibleng masabtan ang mga nag-antos sa CFS. Tinuod, ang ilang pisikal nga kahimtang tingali dili nato maagoman. Apan atong masabtan ang ilang sakit hangtod atong matugkad kon unsa gayod sila ka masakiton. Dili sama sa AIDS, nga makamatay, ang usa ka pasyente mipatin-aw, ang CFS “mopangandoy kanimo nga maayo pang mamatay ka na lang.” Si Deborah, nga nagkasakit niadtong 1986, miangkon: “Sa dugay kaayong panahon, nag-ampo ako kada gabii sa Diyos nga tugotan na akong mamatay.”​—Itandi ang Job 14:13.

Siyempre, kita buot nga makapadasig, tabangan ang mga nag-antos nga makasagubang sa hagit sa CFS, apan alaot ang atong isulti tingali lahi ug resulta. Pananglitan, ang maayog-tuyo nga bisita misugyot sa nag-antos sa CFS: “Ang imong gikinahanglan mao ang pag-inom ug mainit nga gatas magabii. Kini makatabang kanimo nga makatulog, ug mamaayo ka ra sa pipila ka adlaw.” Kana nga komento nagpakita ug bug-os sayop nga pagsabot sa CFS. Kini mopasamot sa kasakit sa nag-antos kay sa matabang niini.

Ang mga masakiton tingali mobati nga dili makahimo sa mga butang sama sa pagtambong sa Kristohanong mga miting. Kon ugaling motambong sila, ang kusog nga nalangkit tingali dili gayod nato matugkad. Busa inay hisgotan ang ilang mga pagpalta sa miagi, kita yanong makaingon: “Nalipay akong nakakita nimo. Nahibalo ako nga dili masayon kanimo ang pag-anhi dinhi, apan nalipay kami nga nakakita nimo karong gabhiona.”​—Tan-awa ang nagaubang kahon.

Ang sistema sa nerbiyos sa nag-antos sa CFS kasagarang apektado, nga malisod bisan ang normal nga pakigbuylogay sa mga tawo. “Kita kinahanglan mahimong tigpanalipod kanila ug sa uban,” miingon si Jennifer, nga adunay banang nag-antos sa CFS. “Kinahanglang tabangan nato sila pinaagi sa paghatag kanila sa ilang pribasiya, dili gayod masuko kanila, ug sa pagtabang kanila nga makalikay sa bisan unsang matang sa engkuwentro.”

Si Jennifer miadmiter nga ang sakit sa mga nag-antos mabug-at sa mga membro sa pamilya, nga tingali kapoyon na sa pagbuhat sa tanang butang alang kanila. Apan sama sa iyang giingon, kon ang mga pasyente dili papahulayon, ang ilang pagkaayo lagmit madugay, ug busa ang tanan mag-antos. Makapalipay, ang sakit dili-mananakod, apan daw ang sakit mapanunod.

Si Tottie, usa ka nag-antos sa CFS ug asawa sa nagapanaw nga magtatan-aw sa mga Saksi ni Jehova, miingon nga sa daghang katuigan gitabangan siya sa iyang bana sa iyang pagsagubang sa hagit sa sakit. Iyang isulti kaniya ang iyang apresasyon apan miingon: “Ang mga higala magpangutana bahin kanako ug sa akong panglawas, apan gikinahanglan usab ni Ken ang pagdasig.”

Tinong Maulian ang Sakit​—Apan Delikado

Ang CFS talagsa ra nga makamatay. Kana nga kahibalo tingalig makatabang kanimo sa pagsagubang sa hagit. Ang kadaghanan miarang-arang sa ulahi, ug daghan ang naayo. Si Dr. Anthony Komaroff miingon: “Walay usa sa mga pasyente nga among nakita gikan sa ginatos nga among natun-an ang adunay sugmatsugmat, nag-anam-anam sila kagrabe sa pagdagan sa panahon. Walay usa ang aduna niana. Busa dili-sama sa ubang mga sakit nga anam-anam nga mograbe, kining sakita may pagkalahi.”

Sa paglig-on niini, si Dr. Andrew Lloyd, usa ka iladong tigdukiduki sa CFS sa Australia, miingon: “Sa dihang maulian, ug kami nagtuo nga kasagaran kanang mahitabo, kana bug-os gayod nga pagkaayo . . . . Busa, kana nagpasabot nga kon unsa man kanang prosesoha nga mopatungha niini nga kakapoy nga kahimtang bug-os nga mabaliskad.” Dayag nga walay nakitang kadaot sa mga organo sa mga pasyente human nga maayo.

Si Deborah, nga kanunayng nag-ampo nga mamatay na unta siya tungod kay grabe ang iyang gibati nga sakit, sa kataposan miarang-arang. Mibati siya nga sama na siya sa wala pa siya magkasakit ug miingon nga dili pa dugay nga nagplano siya sa pagduyog sa iyang bana diha sa bug-os panahong ministeryo. Ang uban nakatagamtam ug samang mga pagkaayo. Bisan pa, kinahanglang mag-amping. Ngano?

Si Keith, nga nabughat, mipasidaan: “Hinungdanon kaayo nga dili-pakamenoson kining sakita, dili magdalidali sa paghunahuna nga kini milabay na.” Sa dihang mibati nga maayo na siya, si Keith misulod pag-usab sa bug-os panahong ministeryo ug mibalik sa iyang atletiko nga kalihokan, regular nga nagadagan ug nagbarbel. Apan, makasubo, ang sakit mibalik, ug siya nagkasakit na usab!

Kini ang malalangong kinaiyahan sa sakit; ang pagkabughat kasagaran. Bisan pa, lisod kini nga likayan. Ingon sa gipatin-aw ni Elizabeth: “Malisod kaayo ang dili pagsulay sa pagbawi sa nausik nga panahon dihang mosugod na pagkaarang-arang ang imong panimati. Buot mo gayod nga kalimtan ang sakit​—gusto kang mobuhat ug mga butang.”

Tungod niana nagkinahanglan ug dakong paningkamot ug pailob aron masagubang ang hagit sa CFS.

Kon Unsay Mahimo sa mga Nag-antos

Hinungdanon nga ang mga nag-antos magpaangay diha sa hunahuna sa usa ka sakit nga mobalikbalik nga dili-matag-an. Si Beverly, nga nag-antos sa dugay nga panahon, mipatin-aw: “Kon misugod ako sa pagtuo nga maayo na gayod ako sa panahon sa akong maayong mga semana o mga bulan nga maayo ang akong panimati, kasagarang antoson ko ang seryosong mga kakulian sa pisikal. Busa nakigbisog ako kanunay sa pagdawat sa akong mga limitasyon.” Si Keith miingon: “Ang pailob tingali mao ang labing hinungdanon.”

Ang mga nag-antos sa CFS kinahanglang mag-amping sa ilang kusog ug tugotan ang ilang mga lawas nga mamaayo. Busa, ipasiugda niadtong malamposong nakasagubang sa CFS ang bili nianang gitawag nga mabisogong terapiya sa pagpahulay. Kini nagkahulogan nga mangandam sa mabisogong paagi sa umaabot nga mga okasyon pinaagi sa dugang nga pagpahulay nga abante. Sa ingon, ang mga nag-antos sa CFS makatambong sa Kristohanong mga asembliya o ubang espesyal nga mga okasyon nga dili mag-antos sa walay hinungdan human niana tungod sa pagpangusog.

Hinungdanon, usab, ang paghupot ug kalmado, malinawon nga espiritu, sanglit ang mental o emosyonal nga kalisod mobikil sa dali nga pagkabughat sama sa sobrang paghago sa lawas. Busa ang maayong tambag mao: “Ayawg usiki ang imong kusog sa pagpanalipod sa imong kaugalingon.” Oo, ayaw ipatin-aw ang imong kahimtang sa mga maduhaduhaon nga dili makasabot.

Kon ikaw nag-antos sa CFS, angay mong hinumdoman nga dili ang hunahuna sa uban bahin kanimo ang hinungdanon kondili ang hunahuna sa atong Maglalalang, si Jehova nga Diyos. Ug siya nakasabot sa imong kahimtang ug tinuod nga nahigugma kanimo sa bisan unsa nga imong mahimo sa pag-alagad kaniya. Ikaw makasalig nga si Jehova ug ang mga manulonda nagbantay, dili sa imong daghang-mahimo, kondili, sama kang Job, sa imong tinamdan, pag-antos, ug pagkamatinumanon.

Si Susan, nga nagkasakit sa CFS sa dakong bahin sa duha ka tuig, miingon nga ang usa sa labing makapukan nga bahin sa CFS mao nga bation sa tawo nga daw walay katuyoan ang kinabuhi. Busa siya misugyot: “Pangitag mga butang nga mohatag kanimo ug kalipay o katagbawan. Ako dunay tulo ka tanom nga African violet, ug ginatan-aw nako kini kada adlaw kon may bag-o bang mga tubo.” Apan ang labing hinungdanon, siya miingon, mao ang “pagsalig kang Jehova pinaagi sa pag-ampo ug sa pag-una sa imong espirituwalidad.”

Daghan sa mga nag-antos nag-ingon nga nakatabang kanila ang pagpamati sa mga rekording sa Bibliya ug ang Bantayanang Torre ug Pagmata! nga mga magasin. Sa dakong bahin, si Priscilla, nga gihisgotan sa ikaduhang artikulo, mikomento nga sa dihang makaabot ang tawo sa usa ka punto diin siya mohunong na sa pagpalandong sa mga butang nga nausik, “ang CFS dili na ingon niana ka mapiogon.” Siya miingon: “Aron mohunong na ako sa paghunahuna nga kining kahimtanga dili na gayod mawala, nagbutang ako ug makadasig nga mga teksto diha sa mga dapit nga daling makita diha sa akong kuwarto.”

Komusta ang Bahin sa Pagtambal?

Sa pagkakaron wala kaayoy mahimo sa medikal nga paagi gawas sa pagtambal sa mga simtoma. Masaaron kaayo ang gieksperimentohang tambal nga Ampligen. Daghan niadtong mitomar sa tambal daw miarang-arang, apan ang dili-maayong epekto nga naeksperyensiyahan sa uban maoy nagtukmod sa U.S. Food and Drug Administration sa pagpugong sa dugang nga paggamit niini.

Ang pagkatugaw sa katulog, apil ang insomnia, komun niadtong may CFS. Makaiikag, usa ka batok-depresyon nga tambal​—usahay usa sa usa ka gatos ka bahin sa dosis nga tomaron alang sa depresyon​—nakatabang sa uban, apan dili sa tanan, ang mga pasyente nakatulog nag diyutay ug busa miarang-arang. Gilikayan ni Beverly ang ingon nianang matanga sa mga tambal sa daghang tuig apan unya gisulayan niya ang usa. “Natabangan ako ug dako,” siya miingon, “nagmahay ako nga wala dayon mitomar niini.”

“Daghang ubang mga paagi [apil ang mga “kapilian” nga mga tambal nga nakita sa ubang mga pasyente nga maayo samtang ang ubang mga paagi wala mosaler] gisulayan sa pagtambal sa CFS,” miingon ang The Female Patient. “Apil niini ang nagkalidadis nga mga medisina, pisikal nga terapiya, . . . acupuncture, homeopathy, naturopathy, batok-candidal nga terapiya, ug ayurvedism, lakip na sa uban.”

Kining basahona sa medisina miingon: “Bisan unsa pay personal nga pagtuo, ang doktor kinahanglang may pila ka kahibalo niining matanga sa [mga tambal] aron dugang makasabot ug makatambag sa pasyente. Daghang pasyente mapasalamaton na nga makakita lamag usa ka doktor nga mamati kanila ug seryosong motuo sa listahan sa ilang mga reklamo. . . . Ang kadaghanang pasyenteng may CFS matabangan sa pagpabati nga mas miarang-arang​—bisag pasaligan lamang sila nga sila adunay doktor nga ilang katabang​—ug daghan ang matabangan nga moarang-arang.”

Sanglit wala may tambal, gikuwestiyon sa uban ang bili sa pakigkita ug usa ka doktor. Ang hinungdanong kaayohan sa pagpangayog tabang mao nga ang mga pagsusi magpahigawas sa ubang mga sakit nga tingalig may samang mga simtoma, sama sa kanser, multiple sclerosis, lupus, ug Lyme disease. Kon kining mga sakita makita nga sayo pa, ang epektibong mga tambal mahimong ikahatag. Ang Emergency Medicine nagrekomendar sa mga doktor: “Sa dihang maagpas mo nga CFS diay ang sakit, ang labing maayo nimong buhaton mao ang pagrekomendar sa pasyente ngadto sa usa ka sentro sa pagtuon sa chronic fatigue syndrome.”

Ang pahulay giila nga mao ang labing maayong tambal, apan kinahanglang magmatimbang. Busa ang labing maayong tambag mao: Pagtuon nga mahimo kang makasaranganon. Sayra ang imong mga limitasyon, ug lihok sumala niana, sa adlaw-adlaw, sa semana-semana, sa bulan-bulan. Ang hinay nga ehersisyo, sama sa paglakaw o paglangoy diha sa mainit nga kaligoanan, makahatag kaayohan basta dili kini himoon hangtod sa punto nga kapoyon ang imong lawas ug hunahuna. Ang makapalagsik nga pagkaon nga makatabang sa paglig-on sa sistema sa imyunidad importante usab.

Ang pagkawala-sa-paglaom moduyog usahay niining sakita, sama sa makasubong gipasundayag sa usa nga nag-antos nga ginganlag Tracy nga sobrang nakabsan ug paglaom ug naghikog. Apan ang kamatayon dili mao ang tubag. Ang usa ka nagbangotang higala miingon: “Nahibalo ako sa tinuod nga gikinahanglan ni Tracy. Siya dili gustong mamatay. Siya gustong mabuhi​—apan mabuhi nga libre gikan sa pag-antos. Ug mao kana ang kinahanglan natong tumong.” Oo, kini maoy usa ka maayo kaayong tumong. Busa ipunting ang inyong mga paglaom, dili sa pagkamatay, kondili mabuhi aron maabot kanang tumonga, sa dihang moabot kini.

Ang CFS maoy usa sa daghang katingalahang sakit nga ikadugang diha sa listahan sa mga hampak nga nagasakit sa modernong katawhan. Bisan unsa pay mahimong kauswagan sa siyensiya sa medisina, nagkinahanglan ug labaw pa sa medikal nga katakos ang pagtambal niining tanan. Walay nay lain pa ang anaa sa hunahuna sa Dakong Mananambal, si Jehova nga Diyos​—usa ka tibuok kalibotan nga tambal alang sa tanang mga sakit​—pinaagi sa mahigugmaong pagdumala sa iyang Gingharian nga kagamhanan. Niana unyang panahona “walay molupyo ang moingon: ‘May sakit ako.’” Mao kana ang tino nga saad sa Diyos!​—Isaias 33:24.

[Kahon sa panid 12, 13]

Kon sa Unsang Paagi ang Uban Makatabang

Kon Unsay Dili Isulti ug Buhaton

◆ “Maayo man ang imong lawas tan-awon” o, “Dili ka man masakitong tan-awon.” Ang pagsulti niini mopabati sa nag-antos nga daw wala ka magtuo nga seryoso ang iyang mga simtoma.

◆ “Bation ko usab ang kakapoy.” Gipakamenos niining komentoha ang pag-antos. Ang CFS nalangkit ug labaw pa kay sa yanong pagbati sa kakapoy. Kini maoy usa ka masakit, makapaluya nga sakit.

◆ “Gikapoy ako. Tingali ako may CFS usab.” Tingalig isulti kini agig tiaw. Apan dili tiaw ang CFS.

◆ “Maayo unta ug may bakasyon ako aron makapahulay ako.” Ang mga pasyenteng may CFS wala magbakasyon.

◆ “Sobra ka rang makatrabaho. Mao nga nagkasakit ka.” Kini mahimong magpasabot sa nag-antos nga siya ra ang mabasol sa nahitabo.

◆ “Komusta ka?” Ayawg pangutana gawas kon gusto ka gayod nga masayod. Sa pagkaprangka, ang nag-antos lain gayod ug gibati apan dili gustong magreklamo.

◆ “Si Kuan may CFS, ug usa lamang ka tuig siya nagkasakit.” Ang matag kaso sa CFS lahi sumala sa kadugay ug sa kagrabe, ug ang paghisgot sa pagkaayo sa uban makapaluya sa usa nga nag-antos ug dugay.

◆ Ayaw paghatag ug medikal nga tambag gawas kon pangutan-on ka ug may katakos sa paghatag niana.

◆ Ayaw isulti sa mga pasyenteng may CFS nga kon sila migrabe, tingali ang nakaingon niadto mao ang usa ka butang nga ilang nahimo.

Unsay Isulti ug Buhaton

◆ Ipakitang nagtuo ka nga sila tinuod nga may sakit.

◆ Tawag sa telepono, o duawa siya. Ang pagtawag una sa telepono mao ang maayong ideya.

◆ Tahora ang mga restriksiyon labot sa mga bisita o sa mga tawag sa telepono.

◆ Kon ang tawo dili makadawat ug bisita, pagpadalag kard o sulat. Ang mga pasyente nagapaabot sa pagbukas sa sulat nga madawat sa koreyo adlaw-adlaw.

◆ Magmahangawaon. Usahay kini nagkahulogan sa pagdawat nianang ginaantos sa tawong nagkasakit.

◆ Itanyag ang imong kaugalingon sa pagtabang, sa pagpamalit sa ilang mga groseriya, paghatod kanila sa doktor, ug uban pa.

◆ Ikaw yanong makaingon: “Nalipay akong nakakita nimo. Si Jehova tino gayod nga nakasabot sa imong tinuod nga pag-antos.”