Makadaot ba ang Mapintas nga mga Kartuning sa TV?

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Britanya

“BUGS Bunny Gipasanginlan sa mga Away sa Tunghaan,” maoy ulohan sa The Times sa London. Ang mantalaan nagtaho kon unsay gibati sa pila ka magtutudlo bahin sa panggawi sa mga bata nga, matud pa, nagsundog sa mapintas nga mga eksena sa mga kartuning sa TV.

“Kadaghanang kartuning mapintas,” mipahayag ang usa ka pangulong deputado sa tunghaang primariya, “ug bisan pag ang bida modaog sa ulahi, ang paagi sa iyang pagbuhat niana dili tilinguhaon.” Mibati ka ba ug sama niana bahin sa urog sa mga kartuning sa TV?

Kay giatubang sa nagauswag nga popularidad sa kartuning, nga karon kaylap nga mabatonan sa video, daghang ginikanan ang nabalaka. Ang pipila naguol sa “kartuning nga mentalidad” sa ilang mga bata ug nag-akusar gani sa mga kartuning sa pagpasiugda ug kapintasan, panglimbong, ug pagkadili-masinundanon.

Apan aduna ba gayoy kadaot sa pagtan-aw sa mga kartuning, bisan pag sila adunay pila ka mapintas nga eksena?

Aduna bay Kadaot?

Sumala sa mga lagda sa BBC (British Broadcasting Corporation), ang mga prodyusir sa TV kinahanglan nga mainampingong magtagad sa mga epekto sa bisan unsang kapintasan nga ipasundayag sa ilang mga programa, nga nalakip ang mga kartuning. “Ang emosyonal nga pagpukaw ingong resulta sa kapintasan mouswag duyog sa katakos sa tumatan-aw nga mobati sa situwasyon” maoy opisyal nga panglantaw.

Pinaagi sa ilang mga kinaiya, ang mga kartuning nagpresentar ug hinandurawng mga kahimtang; busa diyutay ra ba ang kapeligrohan? Kadaghanang bata nga hinan-aw kaayo ug mga kartuning sa TV dayag nga naghimo niana alang sa kalingawan. Ang mga kartuning tinuod nga makalingaw. Apan makahimo ba silag labaw pa? Oo, tinuod, kay ang bisan unsang kartuning makahimog malungtarong epekto. Giingnan ni Dr. Gregory Stores sa Oxford University ang naglista-sa-programa nga magasing TV Times nga ang mga kartuning nga gitan-aw sa mga bata maoy usa ka tinubdan sa “mga amamaliw, mga multo o mabangis nga mga hayop” nga kaylap anaa sa makalilisang nga mga damgo sa mga bata.

Sa susama, ang pagtuon sa Britanikong gobyerno nga Screen Violence and Film Censorship miila nga ang mga tawo nga kauban sa bata sa pagtan-aw sa salida mag-impluwensiya sa epekto niana diha kaniya. Busa ang kapeligrohan sa mga bata mahimong anaa sa walay-nagdumala nga pagtan-aw sa kartuning.

Ang samang taho nagtuo nga ang mga wala pa magtunghang mga bata dali rang mosundog sa mapintas nga mga lihok nga ilang makita ug nga uban sa “usa ka matang sa emosyonal nga ‘awhag,’” ang mas gulang nga mga bata sa panuigong lima o unom ka tuig moapil sa mahagitong mga lihok nga ilang nakat-onan.

Busa, ang mga tigsibya midawat sa purohan nga latas sa yugto sa panahon, ang pagtan-aw sa pasundayag sa kapintasan diha sa telebisyon adunay “epekto nga dili-mopabati o ipakaordinaryo ilabina diha sa mga bata,” bisan unsay ilang panuigon. Kini makapahimo kanilang dili kaayo mobati sa pagpakiglangkit sa kapintasan mismo o mohimo kanilang kubalan kon kana ipahamtang sa uban.

Ang mga naggiyan sa “Bugs Bunny” o “Tom and Jerry,” kinsa tingali unang nakakita nianang mga magdudulaa katuigan kanhi sa pelikula, tingali ginikanan na karon ug makahimo, sa pagtulpok lamang, makapasalida diha sa TV sa moderno nilang kataw-anang lihok. Apan ang mga sukdanan nausab na. Nga naghunahuna sa kaayohan sa ilang mga bata, ang mga ginikanan seguradong maningkamot sa pagpaniid sa unod sa mga kartuning nga gisalida karon.

Tagda pananglitan ang kaso sa “Teenage Mutant Ninja Turtles.” Kining Amerikanhong mga magdudula sa pelikula giisip sa daghang Uropanhong tumatan-aw nga hilabihan ka pintas. Busa, sa wala pa magpasalida sa segundaryong serye sa kartuning sa Britanya, ang BBC nagputol sa pila ka eksena. Kana nagtangtang gani sa pulong “Ninja” tungod kay nagtumong kana sa Hapon nga mga manggugubat. Sa kapulihay, kana nagtawag kanilang “Teenage Mutant Hero Turtles.”

Bisan pa, ang mga ginikanan nagpahayag ug kabalaka. Giingnan sa usa ka inahan ang mantalaang Scotsman: “Ang mga bata dali rang motuo. Aduna akoy lima ka tuig nga bata kinsa gusto kaayo sa bao. Sa dihang kuhaon nako siya sa tunghaan ang tanang bata sa dulaanan maningkamot sa pagpatid sa usag usa nga sama gayod sa mga kinaiya sa mga Turtle.”

Ang kabalaka nga gibati sa mga ginikanan ug mga magtutudlo sa wala damha gibati usab sa mga tag-iyag tindahan ug dulaan. Usa ka tindahan sa Britanya nag-anunsiyo sa pagdili sa pagbaligya sa reptilyang mga manggugubat sa kahadlok nga ang mga bata “manghulga sa usag usa pinaagig mga patid nga karate ug magpameligro sa kamatayon pinaagig pagtago sa mga imburnal.” Aduna pa bay laing mga kapeligrohan?

Natagong mga Kapeligrohan

“Tingali ang labing kaduhaduhaan malamposong paagi sa pagpamaligya maylabot sa mga bata sa tanang panahon” maoy pagbatbat sa usa ka mantalaan sa koneksiyon sa mga kartuning nga “Turtles” ug sa pagbaligya sa nalangkit nga mga produkto. Bisan kon ang maong paglangkit dili bag-o, “kon unsay bag-o sa Turtles mao ang gidak-on” sa baligyaan.

Niining kahimtanga ang mga lisensiyado naghinamhinam sa pagbaligya ug gibanabanang 400 ka Turtle nga produkto, sama sa mga komik ug mga T-shirt, ngadto sa nabihag nga mga batan-on. Karon kon ang pagtan-aw sa kartuning nakahaylo kaayo sa mga bata sa pagtinguha niining mga butanga, ang mga eksena nga ilang nakita sa mismong mga kartuning aduna gayoy epekto! Hinuon, ang pipila tingali moingon nga kining bag-ong mga urog dili magdugay.

Bisan kon ang maong mga urog dili mopadayon, ang karaang paboritong mga kartuning makabaton gihapon sa ilang kamadanihon. “Ang Mutant Turtles tingali lumalabay nga urog, apan si Tom ug Jerry magpabilin sa walay kataposan,” matud sa The Times sa London. Busa tingali kinahanglang suknaon nimo ang imong kaugalingon ug pila ka pangutana. Ang pagtan-aw ba sa maong mga kartuning diha sa imong balay nagpaila sa imong mga bata nga ikaw nag-uyon sa matag lihok nga gihulagway? Komosta na man ang mga eksena sa kapintasan nganha sa mga mananap? Siyempre, mangatarongan ka tingali nga ang mga kartuning dili ikatandi sa tinuod nga kinabuhi. Apan nasayod ka ba kon unsay nagakahitabo karon sa mga kartuning? Animatronics!

Ang “animatronics” maoy katakos sa elektronik nga nagpahimo sa hinandurawng mga kartuning nga tinuod tan-awon, tinuod kaayo nga ang mga tumatan-aw maglisod sa pag-ila tali sa kartuning ug katinuoran. “Ang natad sa animatronic makapatuo kaayo kon duol,” nagtaho ang The Sunday Times Magazine, “nga bisan ang labing matahapon nga mga tumatan-aw, nga naanad sa hinandurawng mga kalaki sa pelikula, dili malinga sa dili-tinuod nga lungag o mini nga kunot.” Ang mapintas nga mga eksena nga gipresentar niining paagiha nakabaton ug makapakurat nga katinuoran.

Tagda usab ang mga sukdanan sa panggawi nga gitanyag sa modernong mga kartuning sa sunod nga kaliwatan. Ang mga magdudula nga gipakita sa usa ka bag-ong gikabuangan nga kartuning maoy “salawayong pamilya sa mga sabaan, mga tapolan ug ‘mga dili malamposon,’” nagtaho ang The Times sa London. Sila madanihon “sa bahin tungod kay sila supak sa establisimento.”

Oo, mga ginikanan, kamo mahimong adunay hinungdan nga mabalaka sa dihang inyong tagdon ang gitan-aw nga kartuning sa inyong mga anak. Nan, unsa man ang inyong mahimo?

Ihiklin ang ‘Mapintasong Kalingawan’

Timbangtimbanga ang mga bentaha ug disbentaha sa inandam nga kalingawan. Nga anaa sa hunahuna ang kaayohan sa pamilya, ang pila ka ginikanan nakahukom nga dili maghupot ug TV. Ang uban mitabang sa ilang mga anak nga magtimbangtimbang sa maayo ug dili-maayong mga puntos sa mga programa nga sila gitugotan sa pagtan-aw. “Kon labi pang takos ang bata (o bisan ang hamtong) sa pagtan-aw ug kartuning, panganunsiyo, o pagsibya sa balita nga adunay pagtimbangtimbang ug pagsusi,” misaysay ang The Independent sa London, “labi pa siyang makabatog kaayohan sa palaumagian sa balita.” Ang mga ginikanan anaa gayod sa labing maayong posisyon sa pagtabang sa ilang mga anak sa paghimo niini.

Usa ka bag-ohayng pagtuon bahin sa kalangkitan sa telebisyon sa pamilyahanong kinabuhi nagpunting sa pagtagad diha sa duha ka lainlaing paagi sa pagtudlo. Ang usa naglakip sa pagpangatarongan ug pagsaysay, dinuyogan sa pagpukaw sa salabotan sa kalamposan sa bata. Ang lain naggamit lamang ug silot ug pagpanghulga. Unsay gipakita sa mga resulta?

Ang mga bata kansang mga ginikanan naghulga kanila pinaagi sa silot nagpakitag pagpili sa “batok-katilingbang salida sa telebisyon,” samtang ang “mga bata nga adunay mga inahan kinsa sa panguna nagdisiplina pinaagi ang pagpangatarongan ug pagsaysay maoy wala kaayo maapektahi” sa maong mga eksena. Busa, ang mapinanggaong mga ginikanan magasaysay ngadto sa ilang mga anak nganong dili maalamong motan-aw ug mapintas nga mga kartuning. Apan hinumdomi, ang mga bata natawo nga tigsundog, ug kini nagpatong ug bug-at nga responsibilidad diha sa mga ginikanan sa paglikay nga motan-aw ug kapintasan alang sa kalingawan. Kon motan-aw ka niana, ang mga bata walay makitang kadaotan sa pagtan-aw niana mismo.

‘Nan, unsaon man nako paglingaw ang akong mga anak?’ tingali mangutana ka. Usa ka sugyot: Nganong dili mangitag kalingawan pinaagi sa pagtan-aw sa kalihokan sa tinuod-buhing mga mananap? Ikaw ba nagpuyo duol sa usa ka ginahin nga kinaiyahan o parke sa mga mananap nga maduaw ninyo ingong pamilya? Kon wala, makapili ka kanunay ug haom nga mga video mahitungod sa ihalas nga mga hayop nga tan-awon diha sa balay.

Ikasubo, walay usa kanato nga sa pagkakaron makaikyas sa kapintasan sa kalibotan nga atong gipuy-an. Apan bata man kita o tigulang, kita maalamong makapili, kon magtinguha kita, sa paglikay sa pagtan-aw ug bisan unsa nga nagpausbaw sa kapintasan.

[Hulagway sa panid 12]

Ang mga kartuning ba nagpasiugda ug kapintasan?