Maayong Pamatasan Gisalikway ba sa “Bag-ong Moralidad”?
‘Alaot kadtong nagpakamaayo sa daotan, nagpangitngit sa kahayag, nagpapait sa matam-is.’—Isaias 5:20.
ANG ika-20ng siglo nakakita sa bug-os nga mga kausaban sa maayong pamatasan ug moralidad. Sulod sa mga dekada human sa duha ka gubat sa kalibotan, ang mga sukdanan kaniadto sa pamatasan inanay nga gilantaw nga kinaraan. Ang nagakausab nga mga kahimtang ug bag-ong mga teoriya diha sa mga natad sa tawhanong panggawi ug siyensiya nagkombinsir sa daghan nga ang mga sukdanan kaniadto sa pamatasan dili na hinungdanon. Ang dalayegong pamatasan kaniadto gisalikway ingong ekstra nga bagahe. Ang tinahod kaniadto nga mga giya sa Bibliya gisalikway ingong kinaraan. Mapig-oton ra kini alang sa walay pagpugong, matinugotong katilingban sa moderno kaayong mga indibiduwal sa ika-20ng siglo.
Ang tuig nga nakakita niining dakong kausaban sa tawhanong kasaysayan mao ang 1914. Ang mga sinulat sa mga historyador bahin niadtong tuiga ug sa Gubat sa Kalibotan I puno sa ilang mga obserbasyon nga nagpahayag nga ang 1914 maoy tuig sa dakong kausaban, usa gayod ka tinuod nga timaan nga nagbahin sa mga yugto sa tawhanong kasaysayan. Human sa gubat misunod dayon ang Roaring Twenties ug naningkamot ang mga tawo nga makabawi sa nausik nga paglipaylipay sa mga tuig sa gubat. Ang daang mga sukdanan ug estriktong mga lagda sa moralidad gisalikway aron mabuksan ang dalan alang sa pagpatuyang sa kalipayan. Usa ka bag-ong moralidad, nga nagapatuyang sa unodnong mga tinguha, natukod nga wala tuyoa—sa paagi nga ang bisan unsa puwede. Ang bag-ong lagda sa moralidad sa kataposan misangpot ug kausaban sa maayong pamatasan.
Ang historyador nga si Frederick Lewis Allen mikomento bahin niini: “Ang laing resulta sa dakong kausaban mao nga ang maayong pamatasan nahimo nga dili lamang lahi, kondili—sulod sa pipila ka tuig—nahimong walay-batasan. . . . Sulod niining maong dekada nakaplagan sa mga tig-abiabi . . . nga ang ilang mga dinapit dili mangomosta kanila inig-abot o mananghid inigpauli; ang pagpanugok lang bisag wala dapita diha sa mga sayaw nahimong dinawat nga batasan, uso na ang magpaulahi sa mga imbitasyon sa pagpangaon, magpasagad lag bilin bisag asa sa nagbaga nga sigarilyo, ang agiw iwilik diha sa mga alpombra, nga dili mangayog pasaylo. Ang mga pagpugong kaniadto nawala na, walay bag-ong gitukod, ug kasamtangan ang mga tawong walay batasan nagpatuyang sa ilang gusto. Malagmit, sa pila ka adlaw ang napulo ka tuig nga misunod sa gubat tingali tukmang matawag nga ang dekada sa Daotang Pamatasan. . . . Kon ang dekada dili-maayog pamatasan, kadto dili usab malipayon. Uban sa daang kahikayan sa mga butang nga nawala mao ang hugpong sa mga sukdanan sa pamatasan nga naghatag bulok ug kahulogan sa kinabuhi, ug ang kapuling mga sukdanan dili daling hikaplagan.”
Ang kapuling mga sukdanan nga nagapasig-uli sa bulok ug kahulogan sa kinabuhi wala gayod hikaplagi. Wala kini pangitaa. Ang maukyabon nga puwede-bisan-unsa nga estilo-sa-pagkinabuhi sa Roaring Twenties nagpahigawas sa mga tawo gikan sa moral nga mga pugong, nga maoy ilang gusto. Wala nila isalikway ang moralidad; ila lamang kining gibag-o, gipaluagan lang kini ug diyutay. Sa paglakat sa panahon gitawag nila kini ug Bag-ong Moralidad. Niini ang matag usa makahimo sa iyang gusto. Siya ang numero uno. Patumanan niya ang iyang gusto. Siya ang nagabuot sa iyang kaugalingon.
O mao kanay iyang pagtuo. Sa pagkatinuod, tulo ka libo ka tuig kanhi, ang maalamong Haring Solomon nag-ingon: “Walay bag-o ilalom sa adlaw.” (Ecclesiastes 1:9) Sayo pa niini, sa panahon sa mga Maghuhukom, ang mga Israelinhon may igoigong kagawasan sa pagsugot o dili sa Kasugoan sa Diyos: “Niadtong mga adlawa walay hari sa Israel. Ang tagsatagsa nagahimo sumala sa matarong sa iyang kaugalingong mga mata.” (Maghuhukom 21:25) Apan gipakita sa kadaghanan nga dili sila buot mamati sa Kasugoan. Pinaagi sa pagpugas niini, giani sa Israel ang gatosan ka tuig nga katalagman sa nasod. Sa susama, ang mga nasod karon nagaani sa daghang siglong kasakit ug pag-antos—ug ang kinagrabehan umaabot pa.
Adunay laing termino nga sa espisipiko labawng nagapaila sa Bag-ong Moralidad, sa ato pa, ang “relativism.” Ang Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary naghubit niini sa ingon: “Usa ka panglantaw nga ang mga kamatuoran labot sa maayong pamatasan nagadepende sa mga indibiduwal ug sa mga pundok nga nagbaton niana.” Sa laktod nga pagkasulti ang mga relatibista nangatarongan nga ang bisan unsang butang nga makaayo alang kanila maoy subay sa maayong pamatasan alang kanila. Dugang gipatin-aw sa usa ka magsusulat ang relatibismo sa dihang siya miingon: “Ang relatibismo, nga dugay nang nag-ukoy sa ilalom, nagpatim-aw ingong ang nagalabaw nga pilosopiya sa ‘ako-una nga dekada’ sa katuigang 1970; kini naghari gihapon diha sa kasarangang batan-ong mga tawo nga dagkog kita ug iwaldas-waldas kini diha sa kabtangan ug kalingawan sa katuigang 1980. Hayan kita nagadayeg gihapon sa tradisyonal nga mga sukdanan sa pamatasan, apan sa aktuwal, ang tanang butang husto kon kini maayo alang kanako.”
Ug kana naglakip sa pamatasan—‘Kon gusto ko, buhaton nako kana; kon dili, soloha. Kana dili angay alang kanako, bisan pag kana mas maayong pamatasan alang kanimo. Ang akong pagkaako mawala na, magpahuyang kana kanakong tan-awon, maghimo kanakong paloy.’ Tataw, alang niining matanga sa mga tawo kini dili lamang aplikado sa mga buhat sa pagkabastos kondili ngadto usab sa sayon, maayong mga pulong adlaw-adlaw sama sa ‘Palihog, Gikasubo ko, Pasensiya na lang, Salamat, Ako ray abli sa pultahan alang kanimo, Ikaw na lay lingkod, Ako nay bitbit ana.’ Kini ug uban pang mga pulong sama sa hamloyng mga padanlog nga magpahapsay ug maghimong malipayon sa atong tawhanong mga relasyon. ‘Apan ang pagpakitag maayong batasan ngadto sa uban,’ ang ako-una mosupak, ‘dili mohatag ug maayong epekto sa akong pagkinabuhi sa ug pagpakita sa akong pagkatawo ingong numero uno.’
Ang sosyologong si James Q. Wilson nagpasangil sa dugang nga panagbangi ug kriminal nga paggawi sa pagkahugno sa usa ka butang nga karong adlawa “mabiaybiayong gitawag ingong ‘mga sukdanan sa pamatasan sa kasarangang-katilingban,’” ug ang taho nagpadayon: “Ang pagkawala niining maong mga sukdanan—ug ang pagdaghan sa moral nga relatibismo—dayag nga may koneksiyon sa kusog nga pagdaghan sa krimen.” Kini dayag nga may koneksiyon sa modernong kiling sa pagsalikway sa tanang pagpugong sa pagpahayag-sa-kaugalingon, bisan pag kon unsa tingali kana ka bastos o ka makauulaw. Tinuod kini sumala sa laing sosyologo, si Jared Taylor, kinsa miingon: “Ang atong katilingban anam-anam nga nagabag-o gikan sa pagpugong-sa-kaugalingon ngadto sa pagpahayag-sa-kaugalingon, ug gitawag sa daghang tawo ang daang mga sukdanan sa pamatasan ingong mapig-oton.”
Ang pagsunod sa relatibismo maghimo kanimo nga maghuhukom sa imong personal nga panggawi, nga dili magtagad sa paghukom ni bisan kinsa, lakip sa Diyos. Ikaw lay magbuot sa imong kaugalingon kon unsa ang husto ug kon unsay sayop alang kanimo, sama gayod sa gihimo sa unang tawhanong paris sa Eden sa dihang ilang gisalikway ang sugo sa Diyos ug naghukom alang sa ilang kaugalingon kon unsay maayo ug kon unsay daotan. Gilimbongan sa Bitin si Eva sa pagtuo nga kon dili niya sugton ang Diyos ug mokaon sa gidiling bunga, mahitabo gayod ang iyang giingon kaniya: “Mangabuka ang imong mga mata ug ikaw mahimong sama sa Diyos, nga mahibalo kon unsay maayo ug daotan.” Busa mikuha si Eva sa pila ka bunga ug mikaon niini ug unya gihatagan si Adan niini, ug iyang gikaon kini. (Genesis 3:5, 6) Ang desisyon ni Adan ug Eva sa pagkaon maoy usa nga malaglagon alang kanila ug malaglagon alang sa ilang mga anak.
Human sa hataas nga pagbatbat sa korapsiyon nga makaplagan taliwala sa mga politiko, mga negosyante, mga atleta, mga siyentipiko, nakadaog sa ganting Nobel, ug usa ka klerigo, usa ka tigpaniid nag-ingon diha sa usa ka pakigpulong sa Harvard Business School: “Nagtuo ako nga sa atong nasod nagasinati kita karon ug usa ka butang nga matawag nako ug suliran sa kinaiya, pagkawala sa naandang butang nga sa tibuok nga sibilisasyon sa Kasadpan giisip ingong sulodnong mga pagpugong ug sulodnong mga hiyas nga nagapugong kanato sa pagtagbaw sa atong mangil-ad nga mga kinaiyahan.” Iyang gihisgotan ang “mga pulong nga halos talagsaon kon ibungat niini nga mga palibot, mga pulong sama sa kaisog, dungog, kaakohan, responsibilidad, kahangawa, kabuotan—mga pulong nga halos wala na gamita.”
Sa katuigang 1960 diha sa mga kampus sa unibersidad, dihay migula nga mga isyu. Daghan ang nangangkong ‘walay Diyos, patay ang Diyos, walay bisan unsa, walay labaw nga sukdanan, ang kinabuhi wala gayoy kahulogan, mabuntog nimo ang kakawangan sa kinabuhi pinaagi lamang sa bayanihong pagtagad sa kaugalingon.’ Giisip kini sa mga hippie nga signal ug misugod sa pagbuntog sa kakawangan sa kinabuhi pinaagi sa ‘paghingos ug cocaine, pagyupyop ug marijuana, sa pagpakigsekso, ug sa pagpangitag kalinaw sa hunahuna.’ Diin wala gayod nila hikaplagi.
Dayon dihay mga kalihokan sa pagprotesta sa katuigang 1960. Dili kay urog lang, kini gidawat sa kadaghanan sa Amerikanhong kultura ug mitultol ngadto sa dekadang Ako-una sa katuigang 1970. Busa kita misulod sa usa ka dekada nga gitawag sa sosyal nga kritiko nga si Tom Wolfe ug “ang Ako-una nga dekada.” Kana nakaabot sa katuigang 1980, nga makantalitahong gitawag sa uban nga, “ang bulawanong panahon sa kahakog.”
Unsay kalabotan niining tanan sa maayong pamatasan? Kini maoy bahin sa pagbutang sa imong kaugalingon nga una, ug kon imong ibutang nga una ang imong kaugalingon, dili ka dali nga mohatag lugar sa uban, dili makapauna sa uban, dili makapakitag maayong batasan ngadto sa uban. Pinaagi sa pag-una sa imong kaugalingon, hayan ikaw, sa pagkatinuod, nagapakigbahin sa usa ka matang sa pagsimba-sa-kaugalingon, usa ka pagsimba sa Ako. Giunsa paghubit sa Bibliya ang usa nga nagahimo niana? Ingong usa ka “hakog nga tawo—nga nagakahulogan ug pagkahimong tigsimbag idolo,” ingong nagapakitag “hakog nga pangibog, nga maoy idolatriya.” (Efeso 5:5; Colosas 3:5) Kinsa ba gayod ang gialagaran sa maong mga tawo? “Ang ilang diyos mao ang ilang tiyan.” (Filipos 3:19) Kining mangil-ad nga kapiliang estilo-sa-pagkinabuhi nga gipili sa daghang tawo nga maoy husto alang kanila ug ang malaglagon, makamatay nga mga sangpotanan niining maong estilo-sa-pagkinabuhi nagpamatuod lamang sa katinuoran sa Jeremias 10:23: “Nasayod ako, Oh Jehova, nga ang dalan sa tawo wala diha sa iyang kaugalingon. Kini wala sa tawo nga nagalakaw aron sa pagtultol sa iyang kaugalingong lakang.”
Kining tanan nakita nang daan sa Bibliya ug nagtagna niini ingong usa ka pasidaang bahin sa “kataposang mga adlaw,” sumala sa natala sa 2 Timoteo 3:1-5, New English Bible: “Kinahanglang imong atubangon ang kamatuoran: ang kataposang panahon niining kalibotana maoy usa ka panahon sa kasamok. Ang mga tawo walay laing higugmaon kondili ang salapi ug ang kaugalingon; sila mahimong mapahitas-on, hambogiro, ug abusado; nga walay pagtahod sa mga ginikanan, walay utang kabubut-on, dili diyosnon, walay kinaiyanhong pagbati; ang ilang mga pagdumot dili mapuypoy, mga tabian, maisog ug mabangis, mga langyaw sa tanang kaayo, mga traydor, mga mapangahason, nangaburot sa pagpadako sa kaugalingon. Sila maoy mga tawo nga nagbutang sa kalingawan ilis sa Diyos, mga tawo nga nagahupot ug panggawas nga matang sa relihiyon, apan nagalimod sa katinuoran niini. Pahilayo sa mga tawo nga sama niini.”
Kita nalayo na kaayo gikan sa pagkalalang kanato—diha sa dagway ug kaamgiran sa Diyos. Ang katakos sa mga hiyas nga gugma, kaalam, hustisya, ug gahom anaa gihapon sa atong kahiladman apan nahimong dili balanse ug nadaot. Ang unang lakang padulong sa pagpasig-uli gipadayag diha sa ulahing pahayag sa teksto sa Bibliya nga gikutlo sa ibabaw: “Pahilayo sa mga tawo nga sama niini.” Pagpangitag usa ka bag-ong palibot, usa nga magabag-o bisan sa imong mga pagbati sa kahiladman. Matulon-anon niining bahina mao ang maalamong mga pulong nga gisulat mga tuig kanhi diha sa The Ladies’ Home Journal ni Dorothy Thompson. Ang iyang gipamulong gibuksan uban sa pahayag nga aron mabuntog ang delingkuwensiya sa mga batan-on, hinungdanong matutuon ang mga pagbati sa batan-on inay ang iyang kinaadman:
“Ang iyang mga lihok ug mga tinamdan ingong usa ka bata sa dakong bahin magtino sa iyang mga lihok ug mga tinamdan ingong usa ka hamtong. Apan kini dili dinasig sa iyang utok, kondili sa iyang mga pagbati. Ang iyang pagkahimong siya madasig ug mabansay sa paghigugma, pagdayeg, pagsimba, pagmahal, ug pagsakripisyo. . . . Niining tanan ang maayong pamatasan adunay dakong bahin, kay ang maayong pamatasan maoy kapin kon kulang kapahayagan sa pagtagad alang sa uban. . . . Ang pangsulod nga mga pagbati mapabanaag sa panggawas nga paggawi, apan ang panggawas nga paggawi usab nagaamot sa pag-ugmad sa pangsulod nga mga pagbati. Lisod ang pagbating agresibo samtang nagapakita ug konsiderasyon. Ang maayong pamatasan mahimong taphaw lamang sa sinugdan, apan kini talagsa lang nga magpabiling ingon niana.”
Siya usab nag-ingon nga, uban sa talagsaong mga kahimtang, ang pagkamaayo ug pagkadaotan “dili mahulma sa utok kondili sa mga pagbati” ug nga “ang mga kriminal nahimong ingon niana dili tungod sa paggahi sa mga kaugatan kondili sa pagtig-a sa kasingkasing.” Iyang gipasiugda nga ang emosyon sagad maoy mangibabaw kay sa hunahuna ug nga ang pagkabansay kanato, ang atong panglihok, bisan pag pinugos sa sinugdan, nagaimpluwensiya sa pangsulod nga mga pagbati ug nagausab sa kasingkasing.
Hinuon, labaw gayod ang Bibliya sa paghatag ug dinasig nga pormula alang sa pag-usab sa pangsulod nga pagkatawo sa kasingkasing.
Una, ang Efeso 4:22-24: “Inyong hukason ang daan nga pagkatawo nga nahiuyon sa kanhi ninyong paagi sa panggawi ug nga ginapadunot sumala sa iyang malimbongong mga tinguha . . . Magmabag-o kamo diha sa puwersa nga nagapalihok sa inyong kaisipan, ug magasul-ob sa bag-ong pagkatawo nga gilalang sumala sa kabubut-on sa Diyos diha sa matuod nga pagkamatarong ug pagkamaunongon.”
Ikaduha, Colosas 3:9, 10, 12-14: “Hukasa ang daang pagkatawo uban ang mga buhat niini, ug isul-ob ang bag-o nga pagkatawo, nga pinaagi sa tukmang kahibalo ginahimong bag-o sumala sa larawan sa Usa kinsa milalang niini. Busa, ingon nga mga pinili sa Diyos, balaan ug hinigugma, isul-ob sa inyong kaugalingon ang malumong mga pagmahal sa pagkamabination, kalulot, pagkamapaubsanon sa hunahuna, kalumo, ug hataas-nga-pailob. Padayon nga mag-inantosay sa usag usa ug bukas nga magpinasayloay sa usag usa kon ang usa may hinungdan sa pagreklamo batok sa lain. Maingon gayod nga si Jehova bukas nga nagpasaylo kaninyo, buhata usab ninyo ang ingon. Apan, gawas pa niining tanang butanga, isul-ob sa inyong kaugalingon ang gugma, kay kini usa ka hingpit nga bugkos sa panaghiusa.”
Ang historyador nga si Will Durant nag-ingon: “Ang kinadak-ang suliran sa atong panahon dili ang komunismo kontra indibiduwalismo, dili Uropa kontra Amerika, dili gani Sidlakan kontra Kasadpan; kini maoy kon kaha ang tawo mahimong mabuhi nga walay Diyos.”
Aron magkinabuhi sa usa ka malamposong kinabuhi, kinahanglang patalinghogan nato ang iyang tambag. “Anak ko, ayaw hikalimti ang akong kasugoan, ug hinaot bantayan sa imong kasingkasing ang akong mga sugo, kay ang kadugayon sa mga adlaw ug mga tuig sa kinabuhi ug pakigdait igadugang kanimo. Hinaot ang akong mahigugmaong-kalulot ug kamatinuoron mismo dili magabiya kanimo. Ihigot mo kini sa imong liog. Isulat mo kini sa mga papan sa imong kasingkasing, aron imong maangkon ang kahimuot ug maayong salabotan sa mga mata sa Diyos ug sa tawo sa yuta. Sumalig kang Jehova sa bug-os mong kasingkasing ug ayaw pagsalig sa imong kaugalingong salabotan. Sa tanan nimong mga dalan ilha siya, ug siya mismo magatul-id sa imong mga alagianan.”—Proverbio 3:1-6.
Ang malulot ug matinahorong pamatasan nga nakat-onan sa mga siglong pagkinabuhi dili diay ekstra nga bagahe, ug ang mga latid sa Bibliya alang sa pagkinabuhi dili diay kinaraan kondili napamatud-ang alang sa walay kataposang kaluwasan sa katawhan. Kon walay Jehova, sila dili makapadayong buhi, kay ‘si Jehova ang tuboran sa kinabuhi.’—Salmo 36:9.
[Blurb sa panid 11]
Ang atong panglihok, bisan pag pinugos sa sinugdan, nagaimpluwensiya sa pangsulod nga mga pagbati ug nagausab sa kasingkasing
[Kahon sa panid 10]
Maayong Batasan sa Talad-Kan-anan nga Maayong Sundon sa Tawo
Ang mga cedar waxwing, matahom, maayog pamatasan, mahigalaon kaayo, nagsalosalo diha sa punoan nga namungingi sa hinog nga mga berry. Naglinya diha sa usa ka sanga, sila nangaon sa prutas, apan dili sa hinabhab nga paagi. Gikan sa sungo ngadto sa laing sungo, ilang ipasa ang usa ka bunga sa usag usa, hangtod sa kataposan ang usa malipayong mokaon niana. Dili gayod nila kalimtan ang ilang “mga anak,” walay-hunong nga nagadalag pagkaon, tag-usa-usa ka berry, hangtod ang tanang walay sulod nga mga tiyan mangabusog.
[Credit Line]
H. Armstrong Roberts
[Hulagway sa panid 8]
Ang uban moingon: ‘Isalibay ang Bibliya ug ang moral nga mga sukdanan’
[Hulagway sa panid 9]
“Ang Diyos patay.”
“Walay kahulogan ang kinabuhi!”
“Pagyupyop ug marijuana, paghingos ug cocaine”
[Picture Credit Line sa panid 7]
Wala: Life; Tuo: Grandville