Ang mga Peregrino ug ang Ilang Pakigbisog Alang sa Kagawasan

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA NETHERLANDS

NIADTONG 1620, usa ka grupo sa Ingles nga mga Puritano nga milayag gikan sa Delfshaven, duol sa Rotterdam, Netherlands, nagtukod sa unang permanenteng puloy-anan sa mga Uropanhon sa New England​—ang Plymouth Colony​—nga karon mao ang habagatan-sidlakang Massachusetts. Unsay nagtukmod niining tuman ka relihiyosong katawhan aron mamasin nianang halayo ug peligrosong panaw latas sa Atlantikong Kadagatan sa gamay nga barkong Mayflower? Nganong nahidangat man sila sa Netherlands? Nganong mibiya man sila didto?

Ang Relihiyosong Situwasyon sa Inglaterra

Panahon sa mga 1500, ang Romano Katolikong Iglesya nauyog sa Repormasyon. Ang mga iglesyang Protestante nanungha sa tibuok Uropa, lakip na sa Inglaterra. Sa kaso sa Inglaterra, ang kataposang kabangian uban sa Roma nahitabo human nga ang papa midumili sa pagtugot sa hangyo ni Haring Henry VIII sa pag-anular sa iyang unang kaminyoon. Ang Ingles nga iglesya mibulag sa Roma, ug niadtong 1534 ang Ingles nga Parliamento opisyal nga miila kang Henry ingong “Supremong Ulo sa yuta, sunod dayon sa Diyos, sa Church of England.” Ang iyang anak nga babayeng si Elizabeth, nga natawo niadtong 1533, gipadakong Protestante, ug tapos nahimong Rayna Elizabeth I, iyang gihatagan ang Anglikanong Iglesya ug usa ka kusganong kinaiyanhong Protestante. Bisan pa niana, dihay mas gagmayng Protestanteng mga grupo nga wala mouyon sa naglungtad nga Anglikanong Iglesya. Kadaghanan niini sa kataposan gitawag ug mga Puritano sanglit buot nilang putlion ang Anglikanong Iglesya batok sa bisan unsang lama sa Romanong Katolisismo. Usa ka Puritanong grupo ilabinang nailhan ingong radikal, sa dihang sila mibulag gikan sa herarkiya sa iglesya sa mga obispo ug mga pari. Ilang giisip ang ilang kongregasyon nga bug-os independente, ilalom sa pagmando sa ilang kaugalingong mga ansiyano.

Nahadlok si Rayna Elizabeth nga mawad-an siyag kontrol sa katawhan kon ang mga Puritano dili mapugngan. Busa iyang giduso ang mapig-otong balaod batok kanila. Bisan pa niini, ang lainlaing grupo sa mga Puritano nagpadayon sa pagtigom, apan sekreto, sa pribadong mga balay. Ang mga Puritano nag-apod-apod usab ug daghang relihiyosong pulyeto nga nagsaysay sa ilang mga pagtuo. Ang mga Puritano sa London nagtudlo ug ilang kaugalingong lawas sa mga ansiyano, nga ang kadaghanan gilangkoban ilabina sa gipalagpot nga Anglikanong mga ministro. Ang mga grupo nga milunga sa pagreporma sa Anglikanong Iglesya ug mibulag gikan niana ginganlan ingong mga Separatista.

Si Haring James I, ang manununod ni Rayna Elizabeth, misunod sa iyang relihiyosong polisa, nga nanghulga sa “pagpugos [sa mga Puritano] nga abogon sa yuta.” Sa samang panahon, iyang gipahimo ang usa ka bag-ong Ingles nga hubad sa Bibliya​—ang King James Version, nga nakompleto niadtong 1611. Kining bag-ong bersiyon nakadasig sa daghang tawo sa pagsusi sa Bibliya. Ang resulta? Mas daghan pang katawhan ang misugod sa pagsupak sa iglesya sa Estado. Unsa man kahay imong buhaton kon nagkinabuhi ka pa niadtong mga adlawa? Makahimo ka kaha ilalom sa hulga sa paglutos, sa pagpasibo sa imong relihiyosong mga tinuohan? Panguptan ba nimong malig-on ang imong mga kombiksiyon, bisan unsa pay mahitabo? Daghang Puritano mihimo niana ug midumili sa pagkompromiso.

Pag-ikyas Ngadto sa Holland

Ang usa ka grupo sa mga Separatista nga wala mokompromiso nakaplagan diha sa Ingles nga balangay sa Scrooby. Didto sila sekretong nagtigom sa balay sa postmaster nga si William Brewster, ang ilang “Nagamandong Ansiyano.” Nakig-uban kanila usab mao si John Robinson, kanhi usa ka Anglikanong pari. Gawas pa sa pagtuboy sa kagamhanan sa iglesya pinaagig mga ansiyano inay pinaagig mga pari ug mga obispo, ang grupo sa Scrooby misalikway sa sotana sa pari ug sa kadaghanang rituwal nga mga serbisyo sa Anglikanong Iglesya, bisan tuod kinahanglanon kini sa balaod.

Ubos sa nag-uswag nga pagpig-ot, kining gamayng grupo mihukom nga mokagiw ngadto sa Netherlands, nga sa maong panahon ang bugtong dapit sa Uropa diin ang ilang mga opinyon ug mga kalihokan gitugotan. Apan, ang imigrasyon gidili. Busa, sa tuman ka sekreto, ilang gibaligya ang ilang mga balay ug tanang butang nga dili nila madala, ug niadtong 1608 milawig sila padulong sa Amsterdam pinaagig barko. Didto sa Netherlands nga ang mga Separatista misugod sa pagtawag sa ilang kaugalingon ingong mga peregrino.

Ang mga Peregrino mibalhin ngadto sa Leiden usa ka tuig human sa ilang pag-abot, ang samang tuig nga ang usa ka kasabotan nakabalda sa gubat nga gisangka tali sa Espanya ug sa Netherlands. Ang kasabotan miresulta ug malinawong panahon alang sa mga Peregrino. Sa hinayhinay, nangabot ang dugang mga kagiw gikan sa Inglaterra, ug ang grupo midaghan ngadto sa 300. Sa ulahi, mipalit silag usa ka dakong balay, nga gipuy-an ni John Robinson ug sa iyang pamilya ug diin sila makahimo usab sa mga tigom.

Tapos nakapuyo ug mga napulo ka tuig sa Leiden, ang mga Peregrino misugod sa pagbatig katugaw. Ang kasabotan uban sa Espanya talitapos na, ug sila nahadlok nga kon ang Inkwisisyong Espanyol mao nay mokontrolar sa Netherlands, labi pa silang hasion kay niadtong ilalom pa sila ni Haring James. Dugang pa, wala sila magkauyon sa doktrina uban sa ilang mas matugotong mga silingang Olandes, ug nabalaka sila bahin sa pakighugoyhugoy sa ilang mga anak uban sa mga batan-ong Olandes, nga ilang giisip ingong mahilayon. Unsa may ilang buhaton? Namalandong sila ug lain pang dakong paglalin​—niining higayona ngadto sa Amerika!

Ang Mayflower Milawig!

Ang ilang labing dakong hagit mao ang galastohan nianang halayong biyahe. Ang lain pang dakong suliran mao nga ang permiso alang sa panaw kinahanglang kuhaon gikan sa hari sa Inglaterra​—ang mao gihapong hari nga ilang giikyasan dihang sila mikalagiw ngadto sa Netherlands! Napahuyang sa mga Peregrino ang pagdumili ni Haring James pinaagi sa ilang mga hangyo, hangtod nga siya sa kataposan mihatag sa iyang pagtugot. Sa kataposan, usa ka grupo sa mga negosyante sa London maoy migasto sa panaw.

Sa kataposan, ang panahon sa pagbiya miabot! Kadtong sakop sa Peregrinong Iglesya sa Leiden nga midesidir sa paglayag misakay sa barkong Speedwell ug niadtong Hulyo 22, 1620, migikan sa Delfshaven padulong sa Inglaterra, aron didto duyogan pa ug dugang mga membro. Ang mga Peregrino misakay sa duha ka barko, ang Speedwell ug ang Mayflower. Apan, ang dagkong mga liki sa kasko sa Speedwell maoy nakapugos sa mga barko sa pagbalik sa Inglaterra, diin ang Mayflower nagpasakay ug mga pasahero ug mga abiyo gikan sa Speedwell. Sa kataposan, niadtong Septiyembre 6, ang gamay nga 27 metros nga Mayflower milayag gikan sa Plymouth, Inglaterra, nga nag-inusara, nga may 24 ka pamilya nga misakay​—may total nga 102 ka pasahero​—ug 25 ka tripulante. Pagkaisog niadtong bag-ohang mga biyahedor aron sulayan ang pagbiyahe sa dagat nga 3,000 milyas! Nagsobra ang tawo sa barko ug gisagubang pa ang makuyaw nga klima sa Amihanang Atlantiko. Handurawa ang pagbati niadtong mga sakay dihang tapos sa dugayng siyam ka semana sa dagat, sila nakakita ug yuta!

Pagkatukod sa Kolonya

Una pa nanaog ang mga Peregrino sa baybayon, naghimo silag kasabotan, o pakigtugon, maylabot sa umaabot nga kagamhanan sa bag-ong kolonya. Pinaagi niini nga kasabotan, nga gipirmahan sa 41 ka lalaki sa grupo, ang mga Peregrino nagporma sa ilang kaugalingon nga “Politikanhong Sibil nga Lawas” ug naghupot sa responsabilidad sa paghimo, ug pagsunod, sa mga balaod nga maggahom sa tanan nilang mga kalihokan. Bisan tuod ang pipila ka historyador nagtawag niining dokumentoha nga ang unang Amerikanhong konstitusyon, ang Grote Winkler Prins Encyclopedie nagpunting nga ang mga Peregrino nga naglaraw niini “naghunahuna sa pagpundar ug awtoridad sa usa ka relihiyosong matang.” Ang katuyoan niadto mao ang paghimo sa tanang membro sa kolonya nga matingob pagpuyo, sa pisikal ug sa relihiyosong paagi.

Tapos masurbi ang baybayon ug nasusi ang kamad-an, sa mabugnawng Disyembre ang grupo nagpahiluna sa dapit nga ginganlan nilag New Plymouth, nga sa ulahi gitawag ug Plymouth Colony. Nakabagat silag mga kaumahan nga gitikad sa mga Indian. Apan ang dakong Indian nga populasyon nga nakit-an didto sa mga eksplorador pipila lamang ka tuig kanhi nangamatay sa mga sakit sa mga eksplorador​—lakip sa buti ug tipdas. Kon dili pa, lagmit santaon sa mga Indian ang paningkamot sa mga Peregrino sa pagpundar ug kolonya.

Ang mga Peregrino misugod sa pagtukod ug komunal nga balay ug daghang pribadong puy-anan. Kadto lisod nga sinugdanan, kay sila miabot sa tingtugnaw ug walay igoigong pagkaon nga nahibilin gikan sa mga abiyo sa ilang barko. Panahon sa unang tingtugnaw, 52 ang nangamatay sa sakit, lakip sa 13 sa 24 ka bana ug mga 14 sa 18 ka asawa. Lakip sa unang mga namatay mao ang ilang unang gobernador, si John Carver. Apan ang nangabuhi mihukom nga magpabilin sa New Plymouth. Ang mipuling gobernador, ang madasigong si William Bradford, naghupot ug detalyadong talaan sa kasaysayan sa bag-ong kolonya ug busa giisip ingong ang unang historyador sa Amerika.

Ang mga Peregrino ug ang mga Indian

Ang unang mga Peregrino nga miabot sa New Plymouth mihimo ug hiniusang kasabotan sa kalinaw uban kang Massasoit, ang supremong hepe sa lokal nga tribong Indian nga Wampanoag. Sa kasabotan ang mga Peregrino ug ang Wampanoag misaad nga dili modaot sa usag usa, ug sila nanaad ug proteksiyon sa usag usa engkaso ug may gubat batok sa tagagawas. Kon dili pa sa pagpakighigala kang Massasoit, walay kalagmitan nga may mabuhi nga mga Peregrino. Nanghatag kining mga Indian ngadto sa mga langyaw ug lumad nga mais aron makaon ug matanom, ug ang pakig-alyado kanila nakatabang sa mga Peregrino nga dili mapuo sa mga kamot sa uban pang mga tribo.

Sa unang mga adlaw, ang mga kolonista nakadawat ug dakong tabang gikan sa mga Indian. Sumala pa ni Gobernador William Bradford, gitudloan sa Indian nga ginganlag si Tisquantum ang mga kolonista “kon unsaon pagtanom sa ilang mais, asa mangisda, ug pagbaton sa ubang mga panginahanglan, ug mao usab ang ilang giya ngadto sa wala nila masayring mga dapit alang sa ilang kaayohan.” Maayo ang unang ani sa mais nga Indian, ug ang mga Peregrino milampos sa pagpangayam ug mga pak-ang hayop. Mapasalamaton sila sa Diyos ug mihukom sa paghimo ug tulo ka adlaw nga pista sa pag-ani. Si Massasoit ug 90 sa iyang maisog nga mga manggugubat miabot, nga nagdalag lima ka usa aron idugang sa bangkete.

Sama sa kolonya mismo, ang kasaulogan dako kaayo ug relihiyosong kalangkitan. Bisan tuod ang mga Peregrino wala magpista sa pagkasunod tuig gumikan sa di-maayong ani, ang Thanksgiving Day sa ulahi nahimong tinuig nga nasodnon ug relihiyosong pangilin sa Tinipong Bansa, Canada, ug pipila ka kanasoran. Karong adlawa, ang Thanksgiving Day sa Amerika del Norte maoy naandang okasyon alang sa bangkete sa pamilya nga may pabo, salsang cranberry, ug pumpkin pie​—apan ang tinuod, nagpabilin kining “usa ka panahon sa tim-os nga relihiyosong pagpamalandong, mga serbisyo sa simbahan, ug pag-ampo.”​—The World Book Encyclopedia, 1994.a

Ulahing mga Kaugmaran

Niadtong 1622 dugang pang mga Peregrino ang miabot gikan sa Leiden ug Inglaterra. Sa ulahi, dugang pang mga barko ang miabot sakay ang mga isigkamagtutuo gikan sa Uropa. Niadtong 1630 ang kataposang grupo sa mga Peregrino gikan sa Leiden miipon sa kolonya, nga nakadugang sa ilang gidaghanon ngadto sa mga 300. Ang kolonya sa ulahi gitapo sa mas dakong Massachusetts Bay Colony, dili layo sa amihanan. Kini nga mga kolonista nagbaton usab sa mga tinuohan sa Puritano. Apan, nianang higayona, ang tensiyon nagkadako tali sa mga kolonista ug sa ilang mga silingang Indian. Ang mga Puritano, kinsa nagtuo nga ang Diyos nagtino nang daan kanila nga modominar sa bag-ong yuta, nagkamagarbohon. Sa pagkakita niini, ang mga Indian nahimong labi pang masuk-anon kanila. Ikasubo, mga 55 anyos lamang tapos sa kasabotan uban sa Wampanoag, ang kolonya sa Plymouth, inubanan sa lain pang tulo ka kolonyang Ingles ug pipila ka lain pang Indian, nakiggubat sa anak ni Massasoit. Siya ug ang gibanabanang tulo ka libong Indian nga kalalakin-an, kababayen-an, ug kabataan gipamatay, ug gibaligya sa mga Puritano ang dugang ginatos pa sa pagkahimong ulipon. Ang Wampanoag napuo.

Ang Kabilin sa mga Peregrino

Sa Netherlands imong makita gihapon ang seksiyon sa Leiden diin ang mga Peregrino nagpuyo, ug usab ang Delfshaven, ang dunggoanan diin sila milayag padulong sa Amerika. Sa presenteng balangay sa Plymouth, Massachusetts, imong makita ang Plymouth Plantation, usa ka katukoran pag-usab sa orihinal nga balangay nga hinimo sa mga Peregrino, uban sa museyong Peregrino ug usa ka hulad sa Mayflower. Sa balangay, ang mga aktor modula sa orihinal nga mga lumolupyo. Sultihan ka nila nga ang ngalan sa Diyos mao si Jehova ug nga “ang iglesya” dili usa ka batong tinukod kondili nalangkoban sa katawhan. Sa pangutanang, “Pila ka mga ansiyano ang anaa sa inyong iglesya?” sila motubag: “Bisan pila nga makaabot sa mga kinahanglanon sa Bibliya.”

Ang mga Peregrino misulay sa pagpasibo sa ilang sosyedad nga “mas duol kutob sa mahimo sama sa napulog-duha ka tribo sa Israel ilalom ni Moises,” sumala pa sa basahong The Puritan Heritage​—America’s Roots in the Bible. May panahon, hinunoa, nga manobra ang mga Puritano. Ang ilang reputasyon ingong tuman ka kugihan, pananglitan, sa bahin mitungha tungod sa ilang pagtuo nga ang materyal nga kauswagan nagpaila sa pag-uyon sa Diyos. Ug bisan tuod tiunay nilang gihigugma ang ilang mga anak, daghang unang mga Puritano nagtuo nga kinahanglan nilang “iluom ang ilang . . . hingaping mga pagbati.” Busa ang “puritanikal” nahimong nalangkit sa pagkamaisogon, pagkamapig-oton, ug sobrang pagkaestrikto. Bisan pa sa ilang pagkadi-hingpit, hinunoa, ang mga Peregrino may igong moral nga kalig-on, mga debotado, ug naningkamot sa pagkinabuhi nga uyon sa Bibliya. Tin-aw, mao kining mga hiyasa ang nakapahiusa sa mga Peregrino ug nakapalig-on kanila sa ilang daghang pagsulay.

[Footnote]

[Hulagway sa panid 26]

Mga Indian nga Wampanoag mitabang sa mga Peregrino

[Credit Line]

Harper’s Encyclopædia of United States History

[Picture Credit Line sa panid 24]

Ibabaw: Model van de Mayflower