“Amaranth”—Pagkaon Gikan sa mga Aztec

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA MEXICO

ANG Alegría, usa ka sustansiyadong kendi kansang Kinatsilang ngalan gihubad nga “kangaya” o “kalipay,” mao ang kasagarang makita sa buloknong mga tindahan sa mga tiyanggihan sa pagkaon sa Mexico. Gihimo kini gikan sa mga liso sa amaranth, usa ka tropikanhong tanom nga may sanag-pulang mga bulak. Ang kendi gihimo uban ang wala-maprosesong dugos ug usahay gidayandayanag mga walnut, mga pine nut, ug mga pasas. Ang mga liso sa amaranth magaling usab aron mahimong seryales o harina, nga gigamit sa paghimog mga tinapay ug mga keyk.

Ang mga Aztec naghimog mga tortilya ug mga tamalis gikan sa harina sa amaranth. Dugang pa, ang amaranth adunay hinungdanong bahin sa ilang relihiyosong mga tulumanon. Ang The News sa Siyudad sa Mexico nag-ingon: “Sa usa sa ilang mga rituwal, ang mga Aztec magtuslob ug usa ka pirasong tinapay nga amaranth sa dugo sa usa sa ilang mga dinakpan ug [pinatay] nga mga kaaway ug kaonon kana.” Ang laing batasan naglakip sa pagsagol ug pinulbos nga liso sa amaranth uban sa mais ug dugos ug ang sinagol pormahon ug gagmayng mga idolo o mga diyosdiyos. Kining mga idoloha sa ulahi kaonon atol sa usa ka rituwal nga susama sa Katolikong sakramento sa Kalawat.

Kining mga batasana nakapasuko sa Katsilang konkwistador nga si Hernán Cortés ug nagtukmod kaniya sa pagdili sa pagtanom ug pagkaon sa amaranth. Si bisan kinsang nangahas sa pagsupak sa iyang mando gipatay o kaha giputlan sa nakasalang kamot. Busa, ang usa sa labing hinungdanong mga abot sa uma sa Mexico niadtong panahona halos nahanaw.

Apan, ang amaranth nakalahutay, ug sa wala lang hisayring paagi kini mikaylap gikan sa Sentral Amerika ngadto sa Himalayas. Sulod sa miaging siglo, kini nahimong pangunang pagkaon taliwala sa mga tribo sa kabukiran sa India, Nepal, Pakistan, Tibet, ug Tsina.

Balik sa Mexico, ang mga tigdukiduki karong bag-o misulay sa paglain sa protina sa liso aron sa pagpatunghag gatas nga amaranth, usa ka ilimnon nga susama ka sustansiyado sa gatas sa baka. Ang ilang tumong mao ang paggamit niana aron isagol sa mga pagkaon ug mga ilimnon alang niadtong dili makasarang sa pagpalit ug mga itlog, gatas, isda, o pulang karne.

Luyo sa gubot nga kasaysayan sa amaranth, kining daghag gamit, sustansiyadong pagkaon sa gihapon gitagamtam sa daghang tawo karong adlawa.