Mga Batan-on Nangutana

Unsay Angay Nakong Mahibaloan Bahin sa Social Networking?—Bahin 2

Numerohi ang gisulat sa ubos sumala sa kon unsay mas hinungdanon kanimo.

․․․․․ akong pribasiya

․․․․․ akong panahon

․․․․․ akong reputasyon

․․․․․ akong pagpakighigala

HAIN niana ang labing hinungdanon kanimo? Ang imong gipili ug ang ubang tulo niana, mameligro kon mogamit kag social networking site.

Kinahanglan ka ba gayong mag-ablig social networking account? Kon naa ka pa sa poder sa imong ginikanan, silay modesisyon niana.a (Proverbio 6:20) Sama sa halos tanang gamit sa Internet, ang social networking dunay benepisyo—ug kapeligrohan usab. Kon dili mosugot ang imong ginikanan nga mag-abli kag account, kinahanglang sundon nimo sila.—Efeso 6:1.

Sa laing bahin, kon tugtan ka sa imong ginikanan sa paggamit ug social networking site, sa unsang paagi nimo malikayan ang mga kapeligrohan? Ang artikulo sa “Mga Batan-on Nangutana” sa Hulyo 2011 nga Pagmata! naghisgot sa duha ka bahin nga angayng hatagag pagtagad—ang imong pribasiya ug ang imong panahon. Niining artikuloha, atong hisgotan ang mga kapeligrohan nga mahimong makaapektar sa imong reputasyon ug sa imong pagpakighigala.

IMONG REPUTASYON

Ang pag-amping sa imong reputasyon nagpasabot nga dili nimo hatagag rason ang uban nga maghunahunag dili maayo bahin nimo. Sa pag-ilustrar, hunahunaa nga duna kay bag-ong awto; wala kiniy bisag gamayng garas o lumping. Dili ba gusto man nimong magpabilin kanang ingon niana? Unsay imong bation kon sa imong pagpasagad, naaksidente ka ug naguba ang imong awto?

Ang susama mahimong mahitabo sa imong reputasyon diha sa social network. “Kon magpataka kag butang ug letrato o komento,” miingon si Cara, “mahimong madaot ang imong reputasyon.” Pananglitan, palandonga kon sa unsang paagi maapektohan ang imong reputasyon sa . . .

● Imong mga letrato. Si apostol Pedro misulat: “Ipakita kanunay ang maayong panggawi.” (1 Pedro 2:12, Contemporary English Version) Unsay imong namatikdan kon motan-aw kag mga letrato sa usa ka social networking site?

“Usahay, ang tawo nga akong gitahod magbutang ug letrato nga mora siyag hubog tan-awon.”—Ana, 19 anyos.

“Nakaila kog mga babaye nga nagbutang ug seksing mga letrato. Lahi kaayo ang ilang hitsura diha sa ilang social network page kon itandi sa personal.”—Cara, 19 anyos.

Unsay imong ikaingon sa usa nga magbutang ug letrato diin siya (1) seksi kaayog sinina o (2) morag hubog tan-awon?

1 ․․․․․

2 ․․․․․

● Imong mga komento. “Kinahanglang walay mangil-ad nga mga sulti nga mogula gikan sa inyong baba,” matod sa Efeso 4:29. Namatikdan sa pipila nga diha sa mga social networking site dunay gi-post nga mga balikas, tsismis, o law-ayng mga estorya.

“Ang mga tawo dili kaayo magpanagana diha sa social network. May mga pulong nga daw dili ngil-ad paminawon kon itayp kay sa isulti. Tingali wala ka mamalikas, apan basin ang imong sinultian flirt na kaayo, o bastos pa gani.”—Danielle, 19 anyos.

Sa imong opinyon, nganong daghan ang dili magpanagana dihang mag-post ug mga komento sa Internet?

․․․․․

Hinungdanon ba kon unsay imong ibutang nga mga letrato ug komento diha sa Internet? Oo! “Sa eskuylahan, dako kana nga isyu,” matod sa 19-anyos nga si Jane. “Nahisgotan sa among klase nga ang mga employer motan-aw sa social network page sa usa ka aplikante aron mahibaloan ang iyang pagkatawo.”

Sa librong Facebook for Parents, si Dr. B. J. Fogg miingon nga mao kanay iyang ginabuhat. “Giisip nako kana nga bahin sa akong responsibilidad,” siya miingon. “Kon ma-access nako ang Profile sa aplikante ug makakita kog dili maayong gipang-post didto, dili nako siya dawaton. Ngano? Tungod kay ang gusto nakong makauban sa trabaho kinahanglang tarong nga tawo.”

Kon Kristohanon ka, duna pay mas importanteng tagdon—kon unsay epekto sa imong mga post ngadto sa uban, isigkamagtutuo man o dili. Si apostol Pablo misulat: “Wala gayod kami maghatag ug bisan unsa nga hinungdan sa pagkapandol.”—2 Corinto 6:3; 1 Pedro 3:16.

Kon Unsay Imong Mahimo

Kon tugtan ka sa imong ginikanan nga mogamit ug social network, tan-awa ang gibutang nimong mga letrato ug pangutan-a ang imong kaugalingon: ‘Unsay ikasulti sa uban sa akong mga letrato? Gusto ba kong mailhan nga ingon niana? Maulawan ba ko kon ang akong mga letrato makita sa akong ginikanan, ansiyano, o sa ako unyang employer?’ Kon oo ang imong tubag sa kataposang pangutana, paghimog kausaban. Mao kanay gibuhat sa 21-anyos nga si Kate. “Giestorya ko sa among ansiyano bahin sa akong profile picture,” matod niya, “ug mapasalamaton ko. Nahibalo ko nga gusto niyang panalipdan ang akong reputasyon.”

Dugang pa, basaha pag-usab ang mga komento nga imong gi-post—maingon man nianang gi-post sa uban sa imong page. Ayawg tugoti ang “binuang nga sinultihan” o “malaw-ay nga pagpanistis.” (Efeso 5:3, 4) “Usahay, ang uban mag-post ug mga komento nga mogamit ug mga pulong nga dili maayo o dobleg kahulogan,” nag-ingon si Jane. “Bisan tuod dili ikaw ang nagsulti niana, makadaot kana sa imong reputasyon kay anaa kana sa imong page.”

Maylabot sa mga letrato ug komento nga imong i-post, unsang mga limitasyon ang imong itakda aron mapanalipdan ang imong reputasyon?

․․․․․

IMONG PAGPAKIGHIGALA

Kon duna kay bag-ong awto, mosugot ka ba nga bisan kinsa ray mosakay? Kon tugtan ka sa imong ginikanan sa pag-ablig social networking account, kinahanglang modesisyon ka usab kon kinsay imong i-invite o i-accept ingong higala. Ayohon ba nimo pagpili ang imong himoong higala?

“Ang uban gusto lang makabaton ug daghang higala—mas daghan, mas maayo. I-add pa gani nila ang mga tawong dili nila kaila.”—Nayisha, 16 anyos.

“Pinaagi sa social network, makakontak ka sa imong mga kaila kanhi. Apan, usahay mas maayong dili na lang makighigala pag-usab kanila.”—Ellen, 25 anyos.

Kon Unsay Imong Mahimo

Sugyot: Susiha ug usba. Susiha pag-usab ang imong listahan sa mga higala ug usba kana kon gikinahanglan. Sa matag usa kanila, pangutan-a ang imong kaugalingon:

1. ‘Nailhan ba gayod nako kining tawhana?’

2. ‘Unsang mga letrato ug komento ang iyang gi-post?’

3. ‘Kini ba nga higala maayog impluwensiya kanako?’

“Ginasusi nako ang akong ‘friends list’ kada bulan. Kon dunay usa kanila nga wala nako maangayi o wala kaayo nako mailhi, akong i-delete siya sa listahan.”—Ivana, 17 anyos.

Sugyot: Pagtakdag limitasyon sa pagpakighigala. Pilia ang imong i-invite o i-accept ingong higala, sama sa imong buhaton diha sa personal nga pagpakig-uban. (1 Corinto 15:33) Pananglitan, ang batan-ong si Leanne miingon: “Kini ang akong gitakdang limitasyon: Kon wala ko makaila nimo, dili nako i-accept ang imong friend request. Kon duna koy makit-an sa imong page nga dili nako maangayan, i-delete ka nako sa akong ‘friends list’ ug dili ta ka i-accept kon magpa-add kag usab.” Ang uban nagtakdag susamang mga limitasyon.

“Dili ko basta makighigala kang bisan kinsa. Delikado kaayo na.”—Erin, 21 anyos.

“Nakadawat kog friend request gikan sa akong mga eskolmet kaniadto. Apan naningkamot ko nga makalikay nila didto sa eskuylahan; nganong makigsuod man ko nila karon?”—Alex, 21 anyos.

Sa ubos, isulat ang imong gitakdang mga limitasyon sa pagpakighigala.

․․․․․

Ang ubang mga artikulo gikan sa seryeng “Young People Ask” makita diha sa Web site nga www.watchtower.org/ype

[Footnote]

[Blurb sa panid 10]

Ang usa ka panultihon sa Bibliya nag-ingon: “Kon papilion ka tali sa maayong reputasyon ug sa daghang bahandi, pilia ang maayong reputasyon.”—Proverbio 22:1, Today’s English Version

[Kahon sa panid 12]

NGANONG DILI NIMO PANGUTAN-ON ANG IMONG GINIKANAN?

Hisgoti uban sa imong ginikanan kining artikuloha ug ang artikulo sa “Mga Batan-on Nangutana” sa Hulyo 2011 nga Pagmata! Susiha kon sa unsang paagi ang imong paggamit sa Internet nakaapektar sa (1) imong pribasiya, (2) imong panahon, (3) imong reputasyon, ug sa (4) imong pagpakighigala.

[Kahon sa panid 13]

ALANG SA MGA GINIKANAN

Ang imong mga anak mas daghan tingalig nahibaloan sa Internet kay kanimo. Apan mas maayo ang imong panghukom kay kanila. (Proverbio 1:4; 2:1-6) Ang usa ka eksperto sa Internet safety nga si Parry Aftab miingon: “Ang mga batan-on mas daghag nahibaloan bahin sa teknolohiya. Ang mga ginikanan mas daghag nahibaloan bahin sa kinabuhi.”

Sa di pa dugayng katuigan, napopular ang mga social network. Ang imo bang batan-on nga anak aduna nay maayong panghukom? Ikaw ang nasayod niana. Sama sa pagdrayb, pagbatog pondo sa bangko, o paggamit ug credit card, ang social networking duna say mga kapeligrohan. Unsa man ang pipila niana?

PRIBASIYA. Daghang batan-on ang wala mahibalo kon nganong peligroso ang pagbutag daghang impormasyon sa Internet. Ang pagbutang sa adres sa inyong balay, gieskuylahan, o sa panahon nga anaa mo sa balay o walay tawo sa balay mahimong magpameligro sa seguridad sa inyong pamilya.

Kon unsay imong mahimo. Sa bata pa ang imong mga anak, gitudloan nimo sila sa pagtan-aw sa tuo ug wala sa dili pa motabok sa karsada. Karon nga dagko na sila, tudloi sila nga mag-amping sa paggamit sa Internet. Basaha ang impormasyon bahin sa isyu sa pribasiya nga makita sa artikulo sa “Mga Batan-on Nangutana” sa miaging bulan. Tan-awa usab ang Pagmata! sa Oktubre 2008, sa panid 3-9. Dayon hisgoti kana uban sa imong anak. Paningkamoti nga masilsil kaniya ang “praktikal nga kaalam ug ang katakos sa panghunahuna” maylabot sa maampingong paggamit sa Internet.—Proverbio 3:21.

PANAHON. Ang social networking makaadik. “Sulod lang sa pipila ka adlaw sukad nga nag-abli kog account, naadik na ko,” miingon ang 23-anyos nga si Rick. “Mogugol kog daghang oras sa pagtan-aw sa mga letrato ug komento.”

Kon unsay imong mahimo. Basaha ug hisgoti uban sa imong mga anak ang artikulong “Mga Batan-on Nangutana . . . Naadik ba Ko sa Elektronikong Himan?” sa Enero 2011 nga Pagmata! Tagda ilabina ang kahong “Naadik Ko sa Usa ka Social-Networking-Site,” sa panid 26. Tabangi ang imong anak nga mahimong “makasaranganon sa batasan” ug mosunod sa imong gilimite nga panahon sa paggamit sa Internet. (1 Timoteo 3:2) Pahinumdomi siya nga duna pay mas importanteng mga butang kay sa pag-Internet.

REPUTASYON. “Ang maayo o daotan nga binuhatan sa mga anak magpaila kon kinsa sila,” nag-ingon ang usa ka panultihon sa Bibliya. (Proverbio 20:11, Contemporary English Version) Tinuod usab kana diha sa Internet! Dugang pa, sanglit ang social network mahimong ma-access sa daghang tawo, ang i-post o ibutang sa imong mga anak diha sa Internet makaapektar dili lamang sa ilang reputasyon kondili sa inyong pamilya usab.

Kon unsay imong mahimo. Ang mga batan-on angayng mahibalo nga ang ilang i-post sa Internet magpaila kon kinsa sila. Kinahanglang masabtan usab nila nga permanente nang nakarekord ang bisan unsang i-post nila diha niana. “Tingali dili dayon masabtan sa mga batan-on nga ang ilang i-post sa Internet dili na gayod mapapas apan importante kaayo nga ila kanang masabtan,” miingon si Dr. Gwenn Schurgin O’Keeffe diha sa librong CyberSafe. “Ang usa ka paagi nga matudloan ang imong mga anak bahin sa hustong panggawi sa dihang mag-Internet mao ang pagpahinumdom kanila nga dili isulti ang mga butang nga dili nila masulti sa personal.”

PAGPAKIGHIGALA. “Daghang batan-on ang gustong mapopular,” miingon ang 23-anyos nga si Tanya, “busa mo-accept silag mga ‘higala’ nga dili nila kaila o wala magsunod sa mga prinsipyo sa Bibliya.”

Kon unsay imong mahimo. Tabangi ang imong anak nga magtakdag limitasyon sa iyang pagpakighigala. Pananglitan, ang 22-anyos nga si Alicia dili basta na lang mo-add sa mga higala sa iyang mga higala. Siya miingon, “Kon wala ko kaila nimo o wala pa ta magkita, dili ta ka i-add tungod lang kay higala ka sa akong higala.”

Ang magtiayong si Tim ug Julia nag-ablig networking account aron ilang mamonitor ang mga higala ug mga post sa ilang anak. “Nagpa-add mi sa iyang friend’s list,” miingon si Julia. “Ang mga tawo nga iyang gi-accept nga higala diha sa Internet sama rag mga bisita nga iyang gipadayon sa among balay. Gusto namo silang mailhan.”

[Hulagway sa panid 11]

Sama nga maguba ang awto kon dili ka mag-amping sa pagdrayb, ang imong reputasyon madaot kon mag-post kag law-ayng mga letrato ug komento sa Internet

[Hulagway sa panid 12]

Magpasakay ka bag dili kaila tungod lang kay wala siyay kasakyan? Nan, nganong mo-accept man kag higala diha sa Internet nga dili nimo kaila?