Itretre Thup “Ka Amamai Tulu Kowe La Hnënge Mamoe”
“Ithu ane jë la hnënge mamoe i Akötesie thei nyipunie. . . tha göi mus . . . , ngo göi hni ka ajan . . . , nyine tulu kowe la hnënge mamoe.”—1 PETERU 5:2, 3.
1, 2. (a) Nemene la hnëqa hna athipe koi Peteru hnei Iesu, nge easa atre tune kaa laka mejiune ka nyipi ijije hi? (b) Tune kaa la mekune i Iehova kowe la itretre thupë mamoe hna acile hnei Nyidrë?
AME ngöne la ketre hmakanyi ne la macatre 33 M.K., qëmekene la Penetekos, kola ce thawa hnei Peteru memine la itretre dreng ka ala sikis, la itre hnepe göxeni hna hnëkëne hnei Iesu ngöne la ketre pala ne la Hneopegejë Ne Galilaia. Anyimua öhnyi Iesu hë hnei Peteru thupene lo kola amele nyidrëti hmaca, nge ketre atraqatre la madrine i angeice troa atre laka mele hmaca ha nyidrë. Ngo thaa lapa hnyawa kö angeic. Pine laka thaa nyimutre pala kö la itre drai thupene lo hnei angeice hna kelikelë Iesu e nyipine la ka ala nyim. (Luka 22:55-60; 24:34; Ioane 18:25-27; 21:1-14) Hapeu, tro jë kö Iesu a haji Peteru pine la hna pane nanazije lo lapaune i angeic? Ohea. Iesu pe a aijijëne lo lai aposetolo ka ietra, ene Peteru, troa xome la hnëqa ka sisitria, ene la troa thue ane me thupëne la “hnënge mamoe ka xalaithe” i Iesu (Ioane 21:15-17). Kola mama pë hë thupen, jëne la aqane qejepengöne hnei Tusi Hmitrötre la itre ekalesia i Keresiano, laka, thaa ka tria kö la mejiune i Iesu koi Peteru. Cememine la itre xaa aposetolo me itre xaa qatre e Ierusalema, hnei Peteru pala hi hna catre thupëne la ekalesia ne la itre keresiano, nyipine la itre itupath ka catrehnin nge kolo pala hi a ketre kökötre nyimenyim la nyipi hmi ngöne la itre götrane cili.—Ite Huliwa 1:15-26; 2:14; 15:6-9.
2 Ame enehila, jëne Iesu Keriso, Iehova a acile la itre trahmanyi ka atrein troa nyi hlue kösë itretre thupë mamoe ngöne la ua, matre troa eatrongëne la itre mamoe i Nyidrë ngöne la itre hneijine ka jole catr enehila. (Efeso 4:11, 12; 2 Timoteo 3:1) Hapeue la mejiune i Iehova kowe la itre atr cili, ka loi kö? Thatreine kö troa isenyine lai, kola mama hnyawa jëne la aqane mele tingetingene la itre trejin e cailo fen. Nyipici laka, pë qa atr ka loi, itre ka ngazo mina fe la itretre thupë mamoe, tui Peteru. (Galatia 2:11-14; Iakobo 3:2) Loi pe, Iehova a mejiune koi angatr troa thupëne la itre mamoe “hnei Nyidrëti hna itöne [hnene la madra ne la sipu nekö i Nyidrë].” (Ite Huliwa 20:28) Atraqatre la ihnimi Iehova kowe la itre atr cili, nge Nyidrëti a kepe angatr “me atrune hnyawa [angatr].”—1 Timoteo 5:17.
3. Nemene la nyine kuca hnene la itretre thupë mamoe ngöne la ua, matre tro pala hi a hetre hni ne ajan, me madrin?
3 Nemene la nyine kuca hnene la itretre thupë mamoe ngöne la ua, matre tro pala hi a hetre hni ne aja, me madrin, nge tro fe angatr a itre tulu kowe la itre mamoe? Caasi hi la tulu hna amë hnei Peteru memine lo itre xaa ka thupë mamoe ngöne lo hneijine i Iesu, laka, hnei angatre hna catre mejiune kowe la uati hmitrötre i Akötresie. Nge eje hi lai ka hamëne la trenge catr ka nyipi ewekë, matre atreine angatr eatrëne la itre hnëqa i angatr. (2 Korinito 4:7) Uati hmitrötre fe a aciane thei angatr la itre wene ne la ua, ene la ihnim, madrin, tingeting, xomi hni ahoeany, metrötr, thiina ka loi, lapaun, thiina ka menyik, me xome hnöth. (Galatia 5:22, 23) Ame la itretre thupë mamoe i Akötresie, tre, angatr a amamai tulu ngöne la aqane troa eën la wene ne la ua cili; tro sa ce wange la itre xaa hnepe götran.
Hnime Ju La Nöjei Atren La Ekalesia Me Angatr Isa Ala Caas
4, 5. (a) Tune kaa la aqane amamane hnei Iehova me Iesu la ihnimi nyidro kowe la hna axö mamoe? (b) Nemene la itre aqane tro la itretre thupë mamoe a amamane la ihnimi angatr kowe la hna axö mamoe?
4 Ame la pane thiina hna aciane hnene la ua i Akötresie, tre, ihnim. Iehova a amamane la ihnimi Nyidrë kowe la itre mamoe asë, ngöne laka, nyidrëti a hamën la xeni ne la ua ka mana. (Isaia 65:13, 14; Mataio 24:45-47) Ngo thaa Nyidrëti kö a ithuane hmekuje la itre mamoe, Nyidrëti fe a hnehengazo angatr isa ala caas. (1 Peteru 5:6, 7) Ketre tui Iesu fe, nyidrëti a hnime la hna axö mamoe. Hnei nyidrëti hna nue la mele i nyidrë thatraqane ej, nge atre hi nyidrëti la “isa ëje” i angatr isa ala caas.—Ioane 10:3, 14-16.
5 Kola xome la tulu i Iehova me Iesu hnene la itretre thupë mamoe. Angatr a amamane la ihnimi angatr kowe la hna axö mamoe i Akötresie, hnene la hna pane “hnëkë angatre kö troa inine” la ekalesia. Angatr a kuca la itre cainöj hna eköthe hune la Tusi Hmitrötr, nyine troa ithuane me thupëne la hna axö mamoe. Itre götrane hnëqa lai ka mama kowe la ekalesia. (1 Timoteo 4:13, 16) Ngo thaa mama pë hë la traeme hnei angatre hna xom thatraqane la itre rapor ne la ekalesia, troa iupi fë me sa la itre tus, troa hnëkëne la itre porogaram, me kuca fe la itre xaa hnepe ewekë matre troa tro loi la itre icasikeu me itre xaa huliwa ju kö ne la ekalesia, matre “alolone jë me amekötine.” (1 Korinito 14:40) Nyipici laka, ka sihngödri la itre huliwa cili kowe la itre xan. Hatrene hnyawa hi la ihnim, la kola catre huliwa tune lai la itre qatre thup.—Galatia 5:13.
6, 7. (a) Nemene la ketre jën, matre troa atrepengöne hnyawa la itre mamoe hnene la itretre thup? (b) Pine nemene matre hetre thangane ka loi e itre xaa ijin troa fe la aliene hni së kowe la ketre qatre thup?
6 Kola catre hnene la itretre thupë mamoe keresiano ka ihnim, troa wanga atrune hnyawa la nöjei mamoe ne la ekalesia. (Filipi 2:4) Nge ame la ketre jëne troa atre pengöi nyudren isa alacaas, tre, ene la troa ce huliwa me angatr ngöne la hna cainöje trootro. Hna pune ce me Iesu hnene la itretre drei nyidrë troa cainöj, nge ngöne la itre ijine cili, nyidrëti mina fe a thele troa ithuecatre koi angatr. (Luka 8:1) Önine la ketre qatre thup ka macaj: “Eni a öhne laka, ame la ketre nyine troa kuca ka sisitria matre troa atre hnyawa me ithuecatre kowe la ketre trejine trahmanyi maine föe pena, tre, ene la troa ce cainöje trootro me angeic, maine nyiidro.” Maine thaa hnei nyipunieti pala kö hna hane ce cainöj memine la ketre qatre thup, haawe, hnauëne matre thaa canga thele ijine kö epuni troa ce huliwa me nyidrë ngöne la itre drai ka calemi?
7 Ihnim la ka upi Iesu troa ce madrin maine ce hace memine la itretre drei nyidrë. Drei la ketre ceitun, ame la kola bëeke hnene la ala 70 lao atre dreng qa hna cainöj nge tru la madrine i angatr, haawe, Iesu fe, “a madrin.” (Luka 10:17-21) Ngo ame pena ha la nyidrëti a öhne la thangane la meci Lazaro thei Maria me itre sinee i nyiidro, ene pe “Iesu a sheitë [a treij].” (Ioane 11:33-35) Ketre tune mina fe, ame la itretre thup ka ihnim enehila, tre, ketre angatre mina fe a hnime la itre mamoe. Ihnim la ka upi angatr troa “ce madine me angete madin” me “ce teijejë me angete teij.” (Roma 12:15) Maine hetre madrin maine troa traqa pena la ketre hulö kowe la mele i nyipunie, the cile hnö kö troa ce ithanatane lai memine la itre qatre thup keresiano. Ketre ithuecatre ka tru koi angatr troa drenge laka, hetre madrine i nyipunie. (Roma 1:11, 12) Thatreine kö tro angatr a acatrene me akeukawanyi nyipunie, e thatre kö angatre la itre akötr ka traqa koi nyipunie.—1 Thesalonika 1:6; 3:1-3.
8, 9. (a) Tune kaa la aqane melën la ihnim hnene la ketre qatre thup kowe la ifëneköi nyidrë? (b) Pine nemen matre nyipi ewekë tro la ketre atre thupë mamoe a amamane la ihnimi angeic kowe la lapa i angeic?
8 Kola mama hnyawa la ihnimi ne la atre thupe kowe la hna axö mamoe, ngöne la aqane thupëne angeic la hnepe lapa i angeic. (1 Timoteo 3:1, 4) E maine ka faipoipo hë angeic, haawe, tro angeic a amamai tulu kowe la itre xaa trahmanyi ka faipoipo, ene la angeic a hnime me atrune la föe i angeic. (Efeso 5:25; 1 Peteru 3:7) Drei la hna qaja hnene la ketre sör, Linda la ëjen. Hna xome la hnëqa ne atre thup hnene la föi eahlo, a 20 lao macatre qëmekene tro nyidrëti a mec. Öni eahlo: “Hetre jole ne pala hi la föeng hnine la ekalesia. Ngo nyidrëti a amamai ni laka, e cili fe, ce nyiho pala hi a ce huliwa. Nyidrëti a qaja aloine fe la aqane ixatuang, me ce lapa me eni ngöne la itre hawa ne pëkö huliwa i nyidrë ngöne la ekalesia. Ame la thangan, tre, tingetinge la hning pine la hna hnimi ni, nge thaa zalu kö ni pine la itre hawa hnei nyidrëti hna xome matre troa nyi hluene la ekalesia.”
9 Maine hetre neköne la atre thup keresiano, ame la aqane hajine angeic cememine la ihnim me aqane eatrongëne angeic la itre kuku, tre, celë hi tulu ka ijije kowe la itre xaa keme me thin. (Efeso 6:4) Eje hi laka, ame la ihnimi nyidrë kowe la hnepe lapa i nyidrë, tre, celë hi hatrene lai laka, ijiji nyidrëti pala hi troa xome lo lai hnëqa hna upi nyidrëti ngöne lo kola acili nyidrë hnene la uati hmitrötr troa atre thupë mamoe.—1 Timoteo 3:4, 5.
Sajuëne Jë La Madrine Me tingeting Hnene La Hna Ifekeune La Itre Mekun
10. (a) Nemene la ka troa hetre ethanyin kowe la madrin me tingeting hnine la ekalesia? (b) Nemene la jol ka angazon la tingetinge ne la ekalesia lo hneijine Iesu, nge tune kaa la aqane unijolene hnene la itre qatre thup?
10 Ijije tro la uati hmitrötr a aciane ngöne la hni ne la ketre keresiano la madrin me tingeting, me e nyipine fe la lapa i itre qatre thup, me e hnine la ekalesia. Ngo, hetre ethan kowe la madrine me tingeting, e thaa loi kö la aqane ifekeune la itre mekun. Hnei Solomona ekö hna qaja ka hape: “Tha nyipi ewekë la ite mekun e tha hna ithanatan.” (Ite Edomë 15:22) Ame pena ha ngöne ketre götran, troa hetrenyi la madrine me tingeting, e hna hni ka ipië me ithanata nyipici. Drei la ketre ceitun: xönë hi troa kaqa la tingetinge ne la ekalesia ekö ngöne lo hneijine i Iesu, hnene la jole ka traqa göi troa peritomon; hna thele la ixatua i uati hmitrötr hnene la Lapa ne Xomi Meköt ka icasikeu e Ierusalema. Hnene la itre qatre thupe cili hna ifekeune la isa aqane trotrohnine i angatr la ewekë cili. Thupene la hna ce ithanatan atrune lai, haawe, angatr a ce axeciëne ju la ketre mekune ka caas. (Ite Huliwa 15:6-22) Thupene la hnei angatre hna ithue macan la itre ekalesia göne la hna ce axecië mekun, ame hna “madine la hna ihajin” hnene la itre trejin. (Itre Huliwa 15:23, 25, 31; 16:4, 5) Madrin me tingeting, celë hi lue ewekë lai hna pane nue jën.
11. Nemene aqane tro la itre qatre thup a sajuëne la madrin me tingeting hnine la ekalesia?
11 Ketre tune enehila, itretre thupë mamoe a sajuën pala hi la madrine me tingetinge hnine la ekalesia, hnene la hna ifekeune hnyawa la itre mekun. Maine kola angazone la tingetingene la ekalesia hnene la itre jol, angatr a canga icasikeu me fe amamane la itre mekune i angatr. Angatr a drenge qatixenyëne la hna qaja hnene la itre xaa qatre thup. (Ite Edomë 13:10; 18:13) Thupene la hna sipone la uati hmitrötr, angatr a nyi trepene la itre mekune hnei angatr hna axeciën, hnene la itre trepene meköti ne la Tusi Hmitrötr me itre hna amekötin hnine la itre itus hna cinyihane hnene la “hlue ka nyipici me ka inamacan.” (Mataio 24:45-47; 1 Kor 4:6) E ase hë axecië mekun thenge la trepene la Tusi Hmitrötr hnene la lapa i itre qatre thup, hnëqane la isa ala caasi e angatr troa metrötrëne la hna amekötin hnene la uati hmitrötr, me sajuën la mekune hna ce axeciën ngacama thaa kapa kö hnene la ka ala nyimu la mekuna i angeic. Celë hi aqane troa qahmihmi me troa sajuëne la madrin me tingeting me nyi tulu kowe la itre mamoe ngöne la aqane ce tro me Iehova. (Mika 6:8) Hetrenyi kö thei nyipunie la tro qahmihmi me hmalahnine troa sajuëne la itre hna ce axecië mekun hnene la itretre thupë mamoe, nge itre mekun hna nyi trepene hnei Tusi Hmitrötr?
Loi e Troa Xomi Hni Ahoeanyi Me Thiina Ka Loi
12. Pine u matre nyipi ewekë catre pi hë tro Iesu a hetre xomi hni ahoeanyi me thiina ka loi ngöne la aqane imelekeu i nyidrëti me itre aposetolo?
12 Hnei Iesu pala hi hna xomi hni ahoeanyi me thiina ka loi kowe la itre aposetolo, ngacama hna tria pala hi hnei angatr. Hanawange la ketre ceitun, anyimua qaja hnei Iesu koi angatr, matre tro angatre a hneheene ka hape, nyipi ewekë troa ipië. (Mataio 18:1-4; 20:25-27) Ngo, ame ngöne la jidri tixenuë ne la mele i nyidrë e celë fen, thupene ju hi la hnei nyidrëti hna ini angatr la etrun la ipië, jëne la hna waasine la itre lue ca i angatr, “ame hna ikelikelë kö angat, dei la ka troa sisitia e angat.” (Luka 22:24; Ioane 13:1-5) Hnei Iesu kö hna wesitrën la itre aposetolo? Ohea, hnei nyidrëti pe hna thiina ka loi me ce wai mekune me angatr me hape: “Ke dei la ka sisitia, ene la ate lapa a kola xeni me hlu? Hape u, tha angeice kö la ate xen? Ngo ini la thei nyipunie tune la hlu.” (Luka 22:27) Ame la xomi hni ahoeanyi me thiina ka loi i Iesu, nyixane jë kö hnene tulu ka loi hna amamane hnei nyidrë, celë hi itre ewekë lai ka ketr la hni ne la itre aposetolo.
13, 14. Eue la ijine ka nyipi ewekë catr tro la itretre thup a thiina ka loi?
13 Ketre tune mina fe, ijije tro la atre thupë mamoe ngöne la ua a anyimua hamëne la ihaji kowe la ketre atr ka kei pala hi kowe la ketre ngazo ka eje thei angeic. Maine jë tro la atre thup a nango wesitre kowe la atr, ngo maine tro angeic a pane mekune la itre sipu menu i angeice kö, eje hi lai laka, ngöne la angeic a ‘haji angete hni ka ewë,’ ijije hi tro angeic a xomi hni ahoeanyi me thiina ka loi kowe la trejine me angeic. Nge celë hi la aqane amamane i Iehova me Iesu la itre thiina cili kowe la itre keresiano asë, nge uti fe hë la itretre thupë mamoe.—1 Thesalonika 5:14; Iakobo 2:13.
14 Ame itre xaa ijin, nyipi ewekë troa catrehnine la aqane hamëne la ihaji hnene la itretre thup kowe la ka kuca la ketre ngazo ka sis. E thaa ietra kö angeic, tro la itretre thup a upetrij la ka tria qa hnine la ekalesia. (1 Korinito 5:11-13) Ngo tro angatr a amamane hnene la aqane ujë i angatre kowe la atr cili, laka angatr a methinëne la ngazo, ngo thaa cili kö lai atr ka kuca. (Iuda 23) Tro la thiina ka loi thene la itretre thup a xatuane la ketre mamoe ka tro menu, matre tro hmaca ej a hane caas memine la ekalesia.—Luka 15:11-24.
Hna Eköthe La Itre Huliwa Ka Lolo Hnene La Lapaun
15. Nemene la ketre jëne tro la itretre thupë mamoe a xötrethenge la thiina ka loi i Iehova, nge nemene la ka upi angatr troa eatrëne lai?
15 “Ka jiniati [lolo] Iehova kowe la nöjei ewekë asë,” ene fe kowe lo itre ka pëkö hni ne ole kowe la itre hnei Nyidrëti hna kuca koi angatr. (Salamo 145:9; Mataio 5:45) Mama hnyawa la lolo i Iehova, ngöne la aqane upe Nyidrëti la itre hlue i Nyidrë troa cainöjëne la “maca ka loi ne la baselaia.” (Mataio 24:14) Hudrume la lolo i Akötresie thene la itretre thupë mamoe, qa ngöne laka angatr a amamai tulu me elemekene la huliwa ne cainöj. Nemene la ka upi angatr tro pala hi a catre ngöne la huliwa ne cainöj? Hnene hi la aqane catre lapaune angatre koi Iehova me kowe la itre hna thingehnaeane hnei Nyidrë.—Roma 10:10, 13, 14.
16. Nemene la aqane tro la itretre thup a “kuca la loi” kowe la itre mamoe?
16 Thaa itretre thupë mamoe hmekuje kö a “kuca la loi kowe la nöjei ate asëjëihë” jëne la huliwa ne cainöj, ngo hnëqa i angatre mina fe troa “sisitria” la loi hna kuca “kowe la nöjei ate ne la lapa i angete lapaun.” (Galatia 6:10) Ame la ketre aqane kuca angatr la loi, tre, hna jëne la itre vizit ka hamë ithuecatr. Önine la ketre qatre thup ka hape: “Ajange catr troa kuca la itre vizit. Itre ej a aijijë ni troa qaja amaman la madrineng kowe la itre trejine föe me trahmanyi qa ngöne la trenge catr hnei angatr hna amaman, nge eni a xatua angatr troa atrehmekune laka, hna wangatrune hnyawa la huliwa hnei angatr hna kuca.” Ame itre xaa ijin, ijije tro la itretre thup a hamë mekun nyine xatuane la ketre trejine ngöne la huliwa i angeice koi Iehova. Maine tro angatr a kuca tune lai, haawe, angatre hi lai a huliwa cememine la inamacane tui aposetolo Paulo. Tro sa ce wange la aqane ketr nyidrëti la hni ne la itre trejin qaa Thesalonika: “Eahuni a lapaune koi Joxu göi nyipunie, laka nyipunie a kuca nge tro pala kö a kuca la nöjei ewekë hne huni hna ahnithe koi nyipunie.” (2 Thesalonika 3:4) Itre trengewekë la ka amamane la mejiune ne la itretre thupe kowe la itre mamoe, ene pe kola aciane thei nyudren la aja troa kuca la loi, nge hmaloi koi nyudren troa “denge thenge angete elemekene la huliwa.” (Heberu 13:17) Maine hetre ixatua hnei epuni hna kapa qa ngöne la hna wai epuni hnene la itretre thup, hapeu matre hane qaja amamane fe hnei nyipunieti la madrine i epuni kowe la ixatua cili?
Nyipi Ewekë La Atreine Xomihni e Ajane Troa Hni Ka Menyik
17. Nemene la ini hnei Peteru hna kapa qaathei Iesu?
17 Ka menyike Iesu, ngacama kolo ju ha aelëhni nyidrë. (Mataio 11:29) Ame la kola wanaxoeë Iesu me xöle huji nyidrë, hnei nyidrëti mina fe hna hni ka menyik me ketre catr xomi hni. Ame Peteru, tre, ka canga enije angeic, ene pe kola uthe ju hnei angeic la taua me nyixölë Iesu. Ngo Iesu a amekunë angeice hmaca ka hape: “Ke mekune eö laka tha ’teine kö ni troa xëwe enehila koi Kakati, nge tro anganyidëti a hamë ni la nöjei angela hune la ka ala luako lao legeona?” (Mataio 26:51-53; Ioane 18:10) Hna kapa hnyawa la ini celë hnei Peteru, nge thupene hë, angeic a amekunëne la itre keresiano ka hape: “Ke hnei Keriso hna xomi aköte thatraqai nyipunie, kola hamë tulu thatraqai nyipunie, mate tro nyipunie a xöte thenge la ite thupa ca i nyidë. . . . Lo hna qaqan, ngo tha hane pena kö qaqa ; hnei nyidëti hna aköt ngo tha hna ikuiajojo pe kö.”—1 Peteru 2:21-23.
18, 19. (a) Eue la ijin tro la itretre thup a amamane hnyawa la hni ka menyike me xomi hni? (b) Nemene la itre hnying tro pë hë së a wange thupen?
18 Ketre, loi e tro mina fe la itretre thup a hetre hni ka menyik, ngacama kolo ju hë a angazo angatr. Maine jë troa xele ma kapa hnyawa hnene la itre xan la ixatua hna hamëne koi angatr. Maine ka kucakuca maine ka wezipo pena ngöne la götrane la ua la ketre atr ka aja ixatua, maine jë tro angeic a sa akötrën kowe la ihaji hna hamën, “kösë hna thine hnei taua.” (Ite Edomë 12:18) Ngo, tui Iesu, thaa tro kö la itretre thup a isi ithanata me icilekeu. Loi e tro pe angatr a xomi hni me ihnimikeu matre ketre manathithi kowe la atr ka aja ixatua. (1 Peteru 3:8, 9) Epuni kö a hane inine la tulu hna amamane hnene la itre qatre thup me hane menyik me xomi hni ngöne la kola haji nyipunie?
19 Nyipici laka, Iehova me Iesu a kapa madrine la huliwa ka hace hna xome hnene la itre thauzane lao itretre thup, ka thupëne madrin la ume mamoe ngöne la fen asë. Ketre atraqatre fe la ihnimi Iehova memine la neköi Nyidrë kowe la itre thauzane lao drikona ka xatuane la itre qatre thup ngöne la ‘hna nyi hluene la ite ka hmitöt.’ (Heberu 6:10) Ngo hnauëne kö matre kola luelue la itre xaa trejin trahmanyi hna bapataisone hë, troa aeatrene la “huliwa ka loi “cili? (1 Timoteo 3:1) Nge tune kaa la aqane inine Iehova la itre hnei Nyidrëti hna acil matre itretre thupë mamoe? Tro pë hë së a ce wange la hnyinge cili ngöne la ini ka troa xulu.
Thaa thëthëhmine kö nyipunie?
• Nemene la itre jëne tro la itretre thup a amamane la ihnimi angatre kowe la hna axö mamoe?
• Tune kaa la aqane tro la nöjei atrene la ekalesia a sajuën panëne la madrin me tingeting?
• Pine nemene matre loi e troa xomi hni me menyike hnene la itretre thup ngöne la angatr a hamëne la ihaji?
• Tune kaa la aqane tro la itre qatre thup a thiina ka loi me lapaun?