Ediyom Oro Ẹyomde Ndutịm Obufa Ererimbot
“N̄WEDNDISE usụn̄ ndomokiet idụhe ndida nnyịn usụn̄ ke ebiet oro nnyịn ikade, nsịm obufa ererimbot emi nnyịn iyomde ndinam. Nte ererimbot afiakde ese edem okosịm isua anan̄-ye-duop eke ekọn̄, en̄wan, eyịghe, ẹyak nnyịn n̄ko ise iso iso—ikosịm obufa isua ikie, ye obufa tosịn isua, eke emem, ubọhọ-ufụn ye uforo.”
Adaibuot ukara U.S., George Bush, eketịn̄ mme ikọ oro ke January 1, 1990. Ke ukem etop oro, adaibuot ukara Soviet, Mikhail Gorbachev, adan̄aoro ama ọnọ ekikere edidianakiet ke iduọk isua 1990 man ẹsio “ndịk ye unana edinịm kiet eken ke akpanikọ, n̄kpọekọn̄ oro owo mîyomke, mme ekikere ukaraidem ye mme mbet ekọn̄ oro mîkemke ye ifiọk eyomfịn, ye ubọk-nnam ubiọn̄ọ ke ufọt mme owo ye mme ukara ẹfep ke ererimbot.” Ntre ke Mainichi Daily News Japan eke January 3, 1990, ọkọtọt.
Ke akpanikọ, idotenyịn ẹma ẹkpon. Mmọ ẹkesụk ẹkpokpon isua kiet ke ukperedem. Ke etop Uberede Akwa Ufọkmbet ke January 29, 1991, President Bush ama etịn̄ aban̄a ekọn̄ ke Persian Gulf onyụn̄ ọdọhọ ete: “N̄kpọndịk oro odude okpon akan ekpri idụt kiet [Kuwait], enye edi akamba ekikere—ndutịm obufa ererimbot emi nsio nsio idụt ẹdianade kiet ke ukem utịtmbuba man ẹnyene mme udọn̄ ofụri ekondo ubonowo: emem ye ifụre, ubọhọ-ufụn ye idaha oro ibet akarade.”
Idịghe Ediyom Oro Mfịna Mîdụhe
Ekese mfịna ẹbiọn̄ọ owo ke ediyom oro enye oyomde ndutịm obufa ererimbot. Ekọn̄ ẹmi ẹn̄wanade ke akpanikọ ẹda ke usụn̄. Ke etịn̄de otụk ekọn̄ emi okodude adan̄aoro ke Iraq ye Kuwait, magazine Time eke January 28, 1991, ọkọdọhọ ete: “Nte mme bọm ẹdụọn̄ọde ndien mme enyịmikan̄ ẹfede, idotenyịn obufa ererimbot ayak ufan̄ ọnọ ọsọ ndutịme.” N̄wedmbụk oro ama adian do ete: “Owo baba kiet ikpenyeneke abian̄a abian̄a ekikere ndomokiet nte ke ndutịm obufa ererimbot oro ẹnamde inua ekese ẹban̄a do odu m̀mê idem ndikpere.”
Akananam owo inyeneke edidianakiet eke ofụri ererimbot, ndien emi ọbiọn̄ọ mme ukeme owo ndiwụk ndutịm obufa ererimbot. Ke ntọt oro odude ke n̄wed The World & I (January 1991), nditọ ukpepn̄kpọ ẹma ẹdụn̄ọde “mme ndutịm ikpọ odudu ukara ererimbot oro ẹwọrọde ẹdi ye odudu oro mmọ ẹkemede ndinyene ke ndutịm obufa ererimbot.” Ewetmbụk oro ama eberi ete: “Mbụk ọnọ ekikere ete ke ufan̄ oro odude ke ufọt ekọn̄ ye emem edi kiet oro ọfọnde ke ini mme idaha ẹfọnde. Edidianakiet eke ofụri ererimbot, akpan akpan ke ufọt mme akpan odudu ukara, edi akpan n̄kpọ ke uforo uforo edibe nto ke En̄wan Ukaraidem ndụk ndutịm obufa ererimbot.”
Mme mfịna n̄kann̄kụk n̄ko ẹbiọn̄ọ ndutịm obufa ererimbot oro ediwak owo ẹnyenede ke ekikere. Ke State of the World 1991 (ntọt otode Worldwatch Institute), Lester R. Brown ọkọdọhọ ete: “Owo ndomokiet ikemeke ndidọhọ nnennen nnennen nte obufa ndutịm editiede. Edi edieke anade nnyịn itịm ini iso oro ọfọnde inọ emana efen, do akwa ukeme oro ẹyomde man ẹkpụhọde edibiat oro ẹbiatde n̄kann̄kụk ekondo eyekara mme mbubehe ererimbot ke ediwak isua oro ẹdide.” Ntọt oro ama owụt ete ke usabade ofụm ama “osịm udomo oro akamade n̄kpọndịk ọnọ nsọn̄idem ke ediwak ikpọ obio ke itie ikie ye udomo ubiat mfri ke ediwak idụt ke mme itie edịp.” Enye adian do ete: “Nte ibat mme owo oro ẹdụn̄de ke ekondo ẹdọkde-dọk, ibat eto ye orụk unam ẹsụhọde. Ubiat itieidụn̄ ye usabade n̄kpọ ke ẹsụhọde nsio nsio odu-uwem n̄kpọ ke isọn̄. Ufiopeyo ye ubiat ofụm ẹkotde ozone ekeme ndidian n̄kpọ ke ntakurua oro.”
Nte an̄wan̄ade, ndien, ediyom oro owo oyomde ndutịm obufa ererimnbot ọyọhọ ye mme mfịna. Ndi ediyom oro eyekụt unen? Nte ẹkeme ndidọhọ ke obufa ererimbot emekpere-e? Ke edide ntre, didie ke ẹdida enye ẹdi?