Λαβύρινθοι—Γιατί Είναι Τόσο Συναρπαστικοί;

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στη Βρετανία

Οι λαβύρινθοι ποικίλλουν ως προς την κατασκευή τους. Το μονοπάτι ενός λαβύρινθου μπορεί να φτάνει μέχρι το κέντρο του σχηματίζοντας μαίανδρους, ενώ κάποιος άλλος λαβύρινθος μπορεί να περιέχει αδιέξοδα, και το σωστό μονοπάτι, όταν ανακαλυφτεί, να οδηγεί έξω από το λαβύρινθο μέσω κάποιας άλλης διόδου.

Οι λαβύρινθοι μπορεί να φοβίζουν, να φέρνουν σε αμηχανία ή να απογοητεύουν όσους μπαίνουν σε αυτούς. Αλλά οι αρχαίοι λαβύρινθοι είναι συνδεδεμένοι και με δεισιδαιμονικές λαϊκές δοξασίες. Γιατί, λοιπόν, διάφοροι κατασκευαστές ναών του Χριστιανικού κόσμου χρησιμοποίησαν λαβύρινθους στα κτίρια που έχτισαν; Η απάντηση είναι συναρπαστική.

ΠΟΙΟ ήταν το μεγαλύτερο οικοδομικό επίτευγμα των αρχαίων Αιγυπτίων; Σύμφωνα με ορισμένους συγγραφείς, δεν ήταν οι πυραμίδες, όπως πιστεύεται γενικά, αλλά, απεναντίας, ο φοβερός τους Λαβύρινθος. Ήταν χτισμένος κοντά σε μια λίμνη που ονομαζόταν Μοίρις—γνωστή σήμερα ως λίμνη Καρούν—δυτικά του ποταμού Νείλου και 80 χιλιόμετρα νότια της σύγχρονης πόλης του Καΐρου.

Τον πέμπτο αιώνα Π.Κ.Χ., ο ιστορικός Ηρόδοτος έγραψε: «Τον επισκέφτηκα [το Λαβύρινθο] και είναι πράγματι ανώτερος κάθε περιγραφής. Διότι εάν κανείς τα βάλει όλα μαζί, τα τείχη και τα μεγάλα κτίρια που έκαναν οι Έλληνες, θα φανούν κατώτερα από το Λαβύρινθο και ως προς την εργασία και ως προς τα δαπανηθέντα ποσά». Και πρόσθεσε: «Ο Λαβύρινθος ξεπερνάει και τις πυραμίδες». Έπειτα από τέσσερις αιώνες, ο Στράβων, ένας άλλος ιστορικός, δήλωσε ότι ο Λαβύρινθος ήταν «έργο ισοδύναμο των Πυραμίδων», παρ’ όλο που τότε πια είχε υποστεί μεγάλη φθορά.

Την περιοχή επισκέφτηκε ο ιστορικός Φ. Μπάρχαμ Τσίνκε το 1871, και ο χώρος ανακαλύφτηκε τελικά από τον αρχαιολόγο Φλίντερς Πίτρι το 1888. Τότε απέμεναν μόνο ερείπια του Λαβύρινθου, και σήμερα οι ταξιδιωτικοί οδηγοί μετά βίας τον μνημονεύουν. Κάποτε, όμως, ο Λαβύρινθος ήταν διάσημος. Πώς ήταν, και γιατί χτίστηκε;

Περιγραφή και Σκοπός

Ο Λαβύρινθος κατασκευάστηκε σε πολύ πρώιμο στάδιο της ιστορίας της Αιγύπτου, πιθανώς ακόμη και προτού κατοικήσουν εκεί οι Εβραίοι. (Γένεση 46:1-27) Λέγεται ότι είχε 3.000 αίθουσες κατανεμημένες ομοιόμορφα σε δύο ορόφους—ο ένας όροφος ήταν υπόγειος. Είχε συνολικό εμβαδόν περίπου 70.000 τετραγωνικά μέτρα.

Ο Λαβύρινθος διέθετε ένα δαιδαλώδες σύστημα από διαδρόμους, αυλές, αίθουσες και στοές το οποίο ήταν τόσο περίπλοκο και συγκεχυμένο που ένας ξένος δεν θα μπορούσε ποτέ να προσανατολιστεί μέσα του—ή να βγει από αυτόν—χωρίς οδηγό. Μεγάλο τμήμα του βρισκόταν στο απόλυτο σκοτάδι, και όταν μερικές πόρτες άνοιγαν λέγεται ότι έκαναν έναν τρομακτικό θόρυβο, σαν βροντή. Μετά την παρακμή της Αιγύπτου ως παγκόσμιας δύναμης, οι εντυπωσιακές κολόνες του Λαβύρινθου, που ήταν φτιαγμένες από κόκκινο γρανίτη, οι τεράστιες πέτρινες πλάκες του και οι καλογυαλισμένοι ασβεστόλιθοί του λεηλατήθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν αλλού.

Μολονότι αναφέρεται ότι ο Λαβύρινθος ήταν το διοικητικό κέντρο από όπου οι βασιλιάδες της Αιγύπτου κυβερνούσαν τη χώρα, στην πραγματικότητα η χρήση του ήταν θρησκευτική. Ήταν ένα συγκρότημα ναών όπου γίνονταν θυσίες σε όλους τους θεούς της Αιγύπτου. Σε κανέναν επισκέπτη δεν επιτρεπόταν να δει τις υπόγειες αίθουσες του Λαβύρινθου, οι οποίες περιείχαν τους τάφους βασιλιάδων και ιερών κροκοδείλων.

Η μυθική σημασία του Λαβύρινθου γίνεται ξεκάθαρα αντιληπτή από τις θρησκευτικές τελετουργίες που είχαν ως επίκεντρο τον αιγυπτιακό θεό Όσιρη, ο οποίος, όπως πίστευαν οι Αιγύπτιοι, ήταν κάποτε βασιλιάς της Αιγύπτου. Ο Όσιρης ήταν ο θεός των νεκρών, ο θεός του κάτω κόσμου.

Μυθολογία και Αθανασία

Στην Αίγυπτο, το ετήσιο Μυστηριακό Δράμα αναπαριστούσε το θάνατο του Όσιρη. Ο ιερός ταύρος Άπις θυσιαζόταν τελετουργικά αντί για τον Όσιρη μέσα σε μεγάλο θρήνο και οδυρμό. Αυτός ο θρήνος μεταβαλλόταν σε χαρά όταν ο ιερέας που έκανε την τελετή ανακοίνωνε στο λαό τα χαρμόσυνα νέα της ανάστασης του Όσιρη. Για τους Αιγυπτίους, αυτά τα μυστηριακά γεγονότα αποτελούσαν τον πυρήνα της ελπίδας τους για ζωή. Πίστευαν ότι κάθε άνθρωπος—όχι μόνο ο βασιλιάς—ταυτιζόταν με τον Όσιρη τη στιγμή του θανάτου του.

Το βιβλίο Ο Λαβύρινθος (The Labyrinth), το οποίο επιμελήθηκε ο καθηγητής Σ. Χ. Χουκ, κάνει την εξής παρατήρηση: «Στην Αίγυπτο, ο αρχαίος μύθος του Όσιρη υποδήλωνε ότι υπήρχαν δυνάμεις που απειλούσαν τη ζωή του βασιλιά-θεού, τόσο στη γη όσο και στο υπερπέραν». Έτσι λοιπόν, ο Λαβύρινθος, με το δαιδαλώδες σύστημα των διαδρόμων του, θεωρούνταν ότι προστάτευε το βασιλιά-θεό από τους εχθρούς του σε αυτή και στην άλλη ζωή—τον προστάτευε ακόμη και από τον ίδιο το θάνατο.

Με την πάροδο του χρόνου, η πίστη στην αθανασία του ανθρώπου εδραιώθηκε στην αρχαία Αίγυπτο και σε όλο τον αρχαίο κόσμο. Μάλιστα η διδασκαλία της αθανασίας της ανθρώπινης ψυχής που αναπτύχθηκε στους επόμενους αιώνες έγινε σύντομα αποδεκτή, όχι μόνο από βασιλιάδες, αλλά και από όλους τους ανθρώπους.

Ο Λαβύρινθος της Κρήτης

Ο λαβύρινθος στην Κνωσό φαίνεται ότι χτίστηκε μερικά χρόνια μετά τον αιγυπτιακό. Μολονότι η θέση του δεν έχει προσδιοριστεί ακόμη με βεβαιότητα, τα στοιχεία λένε ότι ήταν παρόμοιος με το αιγυπτιακό πρωτότυπο, αλλά πολύ μικρότερός του.a Η λέξη «λαβύρινθος» ίσως σχετίζεται με τη λέξη λάβρυς η οποία σήμαινε το διπλό πέλεκυ που συμβόλιζε τα δύο κέρατα του ιερού ταύρου. Αυτός ο ταύρος κατείχε κεντρική θέση στη Μινωική (Κρητική) λατρεία, η οποία είχε επηρεαστεί βαθιά από τη μυθολογία.

Ο λαβύρινθος της Κρήτης ήταν διάσημος στη μυθολογία για το μυθικό ον που κατοικούσε σε αυτόν—τον Μινώταυρο, έναν άντρα με κεφάλι ταύρου. Πιστευόταν ότι αυτό το πλάσμα το γέννησε η Πασιφάη, η γυναίκα του Μίνωα, του βασιλιά της Κρήτης, γι’ αυτό και ονομάστηκε Μινώταυρος, δηλαδή «Ταύρος του Μίνωα». Σύμφωνα με το μύθο, η Αθήνα ηττήθηκε σε έναν πόλεμο με την Κρήτη και οι κάτοικοί της ήταν υποχρεωμένοι να στέλνουν κάθε εννέα χρόνια 14 νεαρά άτομα—7 αγόρια και 7 κορίτσια—για να θυσιαστούν στον Μινώταυρο. Αυτοί οι νέοι ρίχνονταν στο λαβύρινθο, όπου έχαναν το δρόμο τους και στη συνέχεια υποτίθεται ότι τους κατασπάραζε ο Μινώταυρος.

Κάποτε, όμως, ένας νέος που ονομαζόταν Θησέας ανέλαβε τη δύσκολη αποστολή να μπει στο λαβύρινθο και να σκοτώσει το μυθικό τέρας. Σύμφωνα με το μύθο, όταν ο Θησέας ήρθε αντιμέτωπος με τον Μινώταυρο τον σκότωσε με το σπαθί του. Για να καταφέρει να διαφύγει, έκανε την ίδια διαδρομή προς τα πίσω ακολουθώντας έναν χρυσό μίτο (νήμα) τον οποίο είχε ξετυλίξει από την είσοδο του λαβύρινθου. Τον μίτο τού τον είχε δώσει η Αριάδνη, η κόρη του Βασιλιά Μίνωα.

Ο Μάικλ Άιρτον, ο οποίος κατασκεύασε ένα υποθετικό μοντέλο του λαβύρινθου της Κρήτης, εξήγησε: «Η ζωή κάθε ανθρώπου είναι ένας λαβύρινθος στο κέντρο του οποίου βρίσκεται ο θάνατός του. Ακόμη και μετά θάνατον, μπορεί να περνάει κανείς μέσα από έναν τελευταίο λαβύρινθο προτού τερματιστούν τα πάντα για αυτόν». Κατά αυτή την έννοια, η διαφυγή του μυθικού Θησέα από το λαβύρινθο συμβόλιζε την αναγέννησή του, τη διαφυγή του από το θάνατο. Και πάλι, γίνεται έκδηλη η διδασκαλία της αθανασίας του ανθρώπου.

Ελλάδα και Ρώμη

Το σχέδιο του κλασικού λαβύρινθου της Κρήτης εμφανίζεται σε νομίσματα που ανακαλύφτηκαν στην Κνωσό. Σε λίγο καιρό, οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι μιμήθηκαν αυτό το σχέδιο. Ο Πλίνιος κάνει λόγο για ένα λαβύρινθο στη Σάμο και για κάποιον άλλον—ονομαστό για την ομορφιά των 150 κιόνων του—στη Λήμνο. Μιλάει επίσης για έναν εντυπωσιακό ετρουσκικό τάφο που είχε αναφέρει ένας παλιότερος συγγραφέας, ο Ουάρρων, ο οποίος τάφος φημολογούνταν ότι περιείχε έναν υπόγειο λαβύρινθο.

Στην Πομπηία, που καταστράφηκε από μια έκρηξη του όρους Βεζούβιος το 79 Κ.Χ., υπήρχαν τουλάχιστον δύο διακοσμητικοί λαβύρινθοι. Ο ένας από αυτούς, ο Οίκος του Λαβύρινθου, είναι ξακουστός για το ωραιότατο μωσαϊκό του που απεικονίζει τη μονομαχία ανάμεσα στον Θησέα και στον Μινώταυρο. Ο συγγραφέας Μαρσέλ Μπριόν υποστηρίζει ότι πρόκειται για «μια αλληγορία της ανθρώπινης ζωής και των δύσκολων δρόμων που πρέπει να ακολουθήσει η ψυχή σε αυτόν και στον άλλον κόσμο προτού φτάσει στην ευλογητή κατάσταση της αθανασίας».

Τα παιδιά στον αρχαίο ρωμαϊκό κόσμο έπαιζαν παιχνίδια πάνω σε λαβύρινθους σχεδιασμένους σε αγρούς και πλακόστρωτα. Σήμερα, σε όλη την Ευρώπη υπάρχουν πολυάριθμα υπολείμματα μωσαϊκών δαπέδων με σχέδια λαβύρινθων σε ρωμαϊκές επαύλεις και σε άλλα ρωμαϊκά αστικά κτίρια που ήρθαν στο φως. Αλλά σύντομα οι μυθολογικές ιδέες εξαπλώθηκαν ακόμη πιο πέρα.

Σε Πολλές Χώρες

Σε κάποιο τμήμα του διαζώματος στο ναό του Χάλεμπιντ, στη Μυσόρη της Ινδίας, εμφανίζεται ένας λαβύρινθος. Κατασκευασμένος περίπου το 13ο αιώνα Κ.Χ., απεικονίζει ένα επεισόδιο της Μαχαμπαράτα.

Οι Κινέζοι πίστευαν ότι τα κακά πνεύματα πετούν μόνο ευθεία, γι’ αυτό και έχτιζαν τις εισόδους σαν απλούς λαβύρινθους ώστε να κρατήσουν τα κακά πνεύματα έξω από τα σπίτια και τις πόλεις τους.

Στη Σκανδιναβία, υπάρχουν περισσότεροι από 600 πέτρινοι λαβύρινθοι στις όχθες της Βαλτικής Θάλασσας. Λέγεται ότι πολλούς από αυτούς τους κατασκεύασαν ντόπιοι ψαράδες, οι οποίοι περπατούσαν μέσα στους διαδρόμους τους έχοντας τη δεισιδαιμονική αντίληψη ότι αυτό θα τους εξασφάλιζε καλή ψαριά και ασφαλή επάνοδο.

Στο Σεντ Άγκνες, ένα νησάκι στα νοτιοδυτικά της Κορνουάλης, στην Αγγλία, υπάρχει ένας λαβύρινθος τον οποίο ανακατασκεύασε το 1726 κάποιος φαροφύλακας στη θέση ενός παλιότερου σχεδίου.

Αυτό που κινεί ιδιαίτερα το ενδιαφέρον πολλών είναι το ότι ο λαβύρινθος χρησιμοποιήθηκε στις εκκλησίες του Χριστιανικού κόσμου. Ας δούμε μερικά παραδείγματα.

Οι Λαβύρινθοι του Χριστιανικού Κόσμου

Από τους πολλούς αξιοσημείωτους λαβύρινθους σε θρησκευτικά κτίρια του Χριστιανικού κόσμου, ένας από τους μικρότερους πρέπει να είναι το κυκλικό ξυλόγλυπτο, του 15ου αιώνα, που βρίσκεται στην οροφή της Παναγίας του Ρέντκλιφ, μιας εκκλησίας στο Μπρίστολ της Αγγλίας. Είναι βαμμένο με χρυσό και μαύρο χρώμα και έχει διάμετρο μόλις 20 εκατοστά. Ο πιο ξακουστός λαβύρινθος βρίσκεται στον καθεδρικό ναό της Σαρτρ στη Γαλλία. Κατασκευάστηκε το 1235, από γαλάζια και άσπρη πέτρα, και έχει διάμετρο 10 μέτρα.

Μεγάλοι λαβύρινθοι φτιάχτηκαν στα δάπεδα κάποιων άλλων μεσαιωνικών καθεδρικών ναών και εκκλησιών στη Γαλλία και στην Ιταλία, όπως στην Αμιένη, στην Μπαγέ, στην Ορλεάνη, στη Ραβέννα και στην Τουλούζη. Ο λαβύρινθος που υπήρχε στη Ρενς καταστράφηκε πριν από 200 χρόνια, ενώ ο λαβύρινθος του καθεδρικού ναού στο Μιρπουά απεικονίζει στο κέντρο του έναν Μινώταυρο.

Σχετικά με τη χρησιμοποίηση των λαβύρινθων σε σπουδαία θρησκευτικά κτίρια, ένας ειδικός γράφει: «Η μεσαιωνική Χριστιανική εκκλησία υιοθέτησε τον ειδωλολατρικό λαβύρινθο και τον προσάρμοσε για δική της χρήση προσδίδοντας σε αυτό το σχέδιο Χριστιανικό συμβολισμό». Έτσι λοιπόν, οι λαβύρινθοι χρησιμοποιήθηκαν στις εκκλησίες του Χριστιανικού κόσμου προφανώς για να συμβολίσουν τη ζωή του Χριστιανού, σε αρμονία με τη μυθολογία των αρχαίων Αιγυπτίων.

Οι λαβύρινθοι των εκκλησιών χρησιμοποιήθηκαν επίσης για να αναπαραστήσουν τις εκστρατείες των σταυροφόρων στην Ιερουσαλήμ. Το να φτάσει κανείς στο κέντρο ήταν σαν να έφτανε στην Ιερουσαλήμ και να κέρδιζε τη σωτηρία. Για ορισμένους πιστούς ο λαβύρινθος αποτελούσε μια διαδρομή μεταμέλειας την οποία κάλυπταν είτε γονατιστοί για να εξασφαλίσουν συγχώρηση αμαρτιών είτε βαδίζοντας τελετουργικά ως υποκατάστατο ενός προσκυνήματος στους Αγίους Τόπους.

Λαβύρινθοι στο Χώμα

Λαβύρινθοι σκαμμένοι στο έδαφος κατασκευάστηκαν το 12ο και το 13ο αιώνα, ιδιαίτερα στην Αγγλία. Οπωσδήποτε, πολλοί χρησιμοποιήθηκαν αργότερα για αναψυχή, αλλά επειδή έμοιαζαν με τους λαβύρινθους των εκκλησιών, ορισμένοι άνθρωποι τους προσέδωσαν και θρησκευτική σημασία. Ο μεγαλύτερος τέτοιος λαβύρινθος στον κόσμο, του οποίου την ηλικία ορισμένοι ειδικοί υπολογίζουν σε 800 και πλέον χρόνια, βρίσκεται έξω από το Σάφρον Γουόλντεν, στην κομητεία του Έσεξ. Αυτό που τον κάνει να ξεχωρίζει είναι τέσσερις μεγάλες, κατακόρυφες προεξοχές στις άκρες του. Το μήκος του μονοπατιού του φτάνει σχεδόν τα 2 χιλιόμετρα

Ο Γ. Χ. Μάθιουζ κάνει το συσχετισμό με την ιστορική/μυθολογική πλευρά του ζητήματος, παρατηρώντας ότι οι θρησκευτικοί λαβύρινθοι «μπορεί να θεωρηθούν ότι συμβολίζουν το “λαβύρινθο” των πειρασμών της εγκόσμιας ζωής, τον οποίο κάποιος μπορεί να διασχίσει με ασφάλεια μόνο με τη βοήθεια της θείας χάρης που παίζει το ρόλο του μίτου της Αριάδνης».—Λαβύρινθοι—Η Ιστορία και η Εξέλιξή Τους (Mazes and Labyrinths—Their History and Development).

Σας προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι οι λαβύρινθοι, μολονότι έχουν ειδωλολατρική προέλευση, είναι αναπόσπαστα στοιχεία του Χριστιανικού κόσμου; Μπορεί η αληθινή Χριστιανοσύνη να είναι συμβατή με ειδωλολατρικές δεισιδαιμονίες;

Συμβατές με τη Χριστιανική Πίστη;

Όσο συναρπαστική και αν είναι η ιστορία του λαβύρινθου, οι δοξασίες που σχετίζονται με αυτήν δεν είναι συμβατές με τη Χριστιανική πίστη. Πουθενά δεν διδάσκει η Αγία Γραφή ότι η ανθρώπινη ψυχή είναι διαφορετική και ξεχωριστή από το σώμα και ότι συνεχίζει να ζει όταν το άτομο πεθαίνει. Αντίθετα, η Αγία Γραφή διδάσκει ότι η ανθρώπινη ψυχή είναι θνητή, λέγοντας: «Η ψυχή που αμαρτάνει—αυτή θα πεθάνει».—Ιεζεκιήλ 18:4.

Ο Λόγος του Θεού, η Αγία Γραφή, είναι ισχυρός και παρομοιάζεται με σπαθί, «το σπαθί του πνεύματος». Οι Χριστιανοί χειρίζονται επιδέξια αυτό το όπλο για να νικήσουν ένα αληθινό, υπερανθρώπινο, αόρατο πνευματικό πλάσμα και τους δαίμονές του, όχι κάποιον μυθικό Μινώταυρο. (Εφεσίους 6:12, 17) Ως αποτέλεσμα, η πίστη τους είναι ανίκητη και η ελπίδα της σωτηρίας τους βέβαιη. Αυτό θα τους διαφυλάξει από το τέλος του παρόντος συστήματος πραγμάτων και θα τους εισαγάγει σε ένα νέο κόσμο δικαιοσύνης—κάτι που δεν μπορεί να κάνει η πίστη στη μυθολογία.—2 Πέτρου 3:13.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 22]

Ψυχαγωγικοί Λαβύρινθοι

Πριν από 600 χρόνια δημιουργήθηκε ένα νέο είδος λαβύρινθου. Δεν είχε θρησκευτικές προεκτάσεις, αλλά σχεδιάστηκε για διακόσμηση. Σε όλη την Αγγλία καθιερώθηκαν μέσα σε μικρό διάστημα οι απλοί λαβύρινθοι κήπων. Τελικά, τα σχέδια των λαβύρινθων έγιναν πιο περίπλοκα, και τα μονοπάτια τους οριοθετήθηκαν από θάμνους του είδους πυξός, οι οποίοι προσφέρονταν για περίτεχνο κλάδεμα.

Στα πρόσφατα χρόνια έχουν εμφανιστεί πολλά μοντέρνα, περίπλοκα σχέδια λαβύρινθων σε όλο τον κόσμο. Ενθουσιάζουν εξίσου παιδιά και μεγάλους. Είναι διασκεδαστικοί!

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 24]

Η Χρήση του Λαβύρινθου από το Χριστιανικό Κόσμο

Το Αβαείο του Γουεστμίνστερ στο Λονδίνο έθεσε τελευταία σε χρήση αυτό το πρόσφατα κεντημένο κάλυμμα της Αγίας Τράπεζας. Προσέξτε το λαβύρινθο στο κέντρο του, από τη μία πλευρά του οποίου υπάρχει το γράμμα «Α» (“THE BEGINNING” [«Η ΑΡΧΗ»]) και από την άλλη το γράμμα «Ω» (“THE END” [«ΤΟ ΤΕΛΟΣ»]). Στο κέντρο αυτού του λαβύρινθου, προσέξτε τις αγγλικές λέξεις “I AM” [«Ο ΩΝ»] που αντιπροσωπεύουν τον Ιεχωβά, ο οποίος είναι ο μεγάλος «Ο ΩΝ» όπως αναφέρεται στο εδάφιο Έξοδος 3:14, σύμφωνα με τη Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου. Πρόκειται για ένα συναρπαστικό σύγχρονο δείγμα των στενών δεσμών που υπάρχουν ανάμεσα στο λαβύρινθο και στη θρησκεία σήμερα.

[Ευχαριστίες]

Φωτογραφία: David Johnson

[Εικόνες στη σελίδα 21]

Νομίσματα του τέταρτου και του πέμπτου αιώνα Π.Κ.Χ. που ανακαλύφτηκαν στην Κνωσό. Προσέξτε το σχέδιο του λαβύρινθου και το κεφάλι ταύρου, που συμβόλιζε τον Μινώταυρο

[Ευχαριστίες]

Copyright British Museum

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Ο μεγαλύτερος λαβύρινθος στο χώμα παγκοσμίως, στο Σάφρον Γουόλντεν της Αγγλίας

[Ευχαριστίες]

Ευγενής παραχώρηση από Saffron Walden Tourist Office