Μάστιξ της Βρεταννικής Υπαίθρου
Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στη Μεγάλη Βρεταννία
ΕΙΚΟΣΙ χιλιάδες δένδρα φτελιές ‘πεθαίνουν’ κάθε μέρα στη Βρεταννία. Υπολογίζεται ότι 11 εκατομμύρια ‘πέθαναν’ από το 1968, θύματα όλες μιας μάστιγας που είναι γνωστή ως Ολλανδική νόσος των φτελιών.
Μολονότι λέγεται «Ολλανδική», η νόσος δεν προήλθε από την Ολλανδία. Αντιθέτως ωνομάσθηκε έτσι επειδή ένα μεγάλο μέρος της αρχικής έρευνας για τη νόσο αυτή έγινε σε κείνη τη χώρα. Γενικά πιστεύεται ότι η Ολλανδική νόσος των φτελιών έφθασε στη Βόρειο Αμερική από την Κεντρική Ευρώπη, και ότι η επιδημία που υπάρχει σήμερα πιθανώς εισήχθη στη Βρεταννία από προσβεβλημένη ξυλεία που προήλθε από τη βόρειο Αμερική το 1968. Αλλά προτού εξετάσωμε αυτή τη νόσο, ας ρίξωμε μια σύντομη ματιά στην ίδια τη φτελιά.
Από τα έξη βασικά είδη φτελιών που αναπτύσσονται στις Βρεταννικές Νήσους, η Αγγλική φτελιά, που είναι επίσης γνωστή ως φτελιά η πεδινή ή φτελιά του αγρού, και η φτελιά η ορεινή ή μεγαλόφυλλη φτελιά, επεκράτησαν από πολύ καιρό. Η πεδινή φτελιά έχει ένα παχύ και τραχύ κορμό, πάνω στον οποίο υπάρχουν πολλά οζώδη εξογκώματα ή κόμβοι, και ο φλοιός του δένδρου είναι πολύ σκληρός και καλύπτεται με βαθειές αυλακώσεις. Είναι ένα δένδρο που αναγνωρίζεται εύκολα, επειδή επενδύεται μέχρι το έδαφος με μια πυκνή μάζα από χαμόκλαδα. Η ορεινή φτελιά δεν έχει χαμόκλαδα στη βάσι του κορμού της, και τα φύλλα της είναι μεγαλύτερα και φαρδύτερα. Επειδή δεν είναι πολύ άγρια, η ορεινή φτελιά είναι πιο χαριτωμένη από τους δύο αυτούς τύπους.
Το ξύλο της φτελιάς είναι πολύτιμο ακόμη και ως ξυλεία· οι τραχείς προεξοχές ή κόμβοι που αναφύονται στον κορμό της πεδινής φτελιάς εκτιμώνται από τους επιπλοποιούς, οι οποίοι βρίσκουν το ξύλο περίεργα φλεβώδη και ραβδωτό. Σήμερα, όμως, αυτό το ξύλο χρησιμοποιείται κυρίως για παλέτες, χαρτόνια, καδρόνια και φέρετρα. Το πιο σπουδαίο χαρακτηριστικό της Αγγλικής φτελιάς όμως, υπήρξε η μοναδική συμβολή της στο τοπίο του περιβάλλοντος. Στέκεται είτε κατά σειρές ή μεμονωμένη, και είναι ένα από τα πιο ψηλά δένδρα της Βρεταννίας.
Τι Είναι η Ολλανδική Νόσος των Φτελιών;
Η Ολλανδική νόσος των φτελιών είναι ένας μύκητας που μεταδίδεται από ένα σκαθάρι, που λέγεται «Σκολύτης ο καταστρεπτικός,» το οποίο τρέφεται με υγιή δένδρα επί μία εβδομάδα περίπου προτού αρχίση να γονιμοποιήται. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου, βγαίνουν από το σώμα του σκαθαριού μονοκύτταρα αυτού του μύκητος και εισέρχονται στις ξυλοσχισμές του υγιούς δένδρου. Η αντίδρασις του μύκητος εξασθενίζει σιγά σιγά τη φτελιά, κι αυτή ‘πεθαίνει’ από απώλεια φυλλώματος κι από δηλητηριώδη στοιχεία. Όταν μια φτελιά εξασθενήση τελείως, το σκαθάρι, εισέρχεται στο φλοιό του κυρίως κορμού του δένδρου. Εκεί γονιμοποιείται το έντομο και τα νέα σκαθάρια εμφανίζονται την επόμενη άνοιξι για να αρχίση ο κύκλος πάλι.
Χαρακτηριστικά εξωτερικά συμπτώματα της Ολλανδικής νόσου των φτελιών είναι το κιτρίνισμα και το μαύρισμα των άλλοτε λαμπερών πρασίνων φύλλων. Μερικές φορές τα γερά βλαστάρια που βγαίνουν κάμπτονται, δείχνοντας έτσι ότι πεθαίνουν. Η αποφλοίωσις ενός κλώνου αποκαλύπτει τις ξυλοσχισμές που βρίσκονται στο έξω μέρος να είναι κηλιδωμένες με μακρυές σκούρες γραμμές. Τέτοια συμπτώματα μπορούν εύκολα να διαπιστωθούν από ένα ιδιώτη. Αλλ’ υπάρχουν δύο εντάσεις με τις οποίες εμφανίζεται αυτή η νόσος στο δένδρο· η επιθετική και η μη επιθετική. Η διαφορά μεταξύ τους δεν μπορεί εύκολα να καθορισθή. Η μη επιθετική έντασις δεν αφανίζει συνήθως τα μολυσμένα δένδρα, αλλ’ η επιθετική έντασις απλώνεται με διπλάσια ταχύτητα και αφανίζει τις φτελιές κατά εκατομμύρια. Στη διάρκεια των 10 ετών υπάρξεώς της στη Βρεταννία, η νόσος αυτή εσάρωσε όλη τη χώρα, αποδεκατίζοντας όλες τις φτελιές, εκτός από τις φτελιές της Κορνουάλης και του Χέντιγκτον. Ως το τέλος του 1977, τα 11 εκατομμύρια από τα 23 εκατομμύρια των φτελιών της χώρας αφανίσθηκαν. Σε μια τουλάχιστον κομητεία, το 90 τοις εκατό και πλέον των φτελιών είναι ήδη νεκρές, δηλαδή τα 50 τοις εκατό όλων των δένδρων της κομητείας εκείνης.
Στο Λονδίνο υπάρχουν πολλά ωραία πάρκα, στα οποία φυτρώνουν παλιές και ιδιαίτερα ωραίες φτελιές· κι αυτές υπέφεραν σοβαρά. Στο Ρήτζενς Παρκ, το 1977 μόνο, οι 100 περίπου φτελιές από τις 500 έπρεπε να κοπούν. Όπως και σε άλλα μέρη της χώρας, έγιναν προσπάθειες να εμβολιασθούν τα προσβεβλημένα δένδρα. Φαίνεται όμως ότι αυτά τα μέτρα δεν ήσαν αποτελεσματικά εν όψει αυτής της λοιμώδους νόσου.
Αντιμετώπισις της Νόσου
Μέχρι προσφάτως, το μόνο μακράς διαρκείας μέσο θεραπείας της Ολλανδικής νόσου των φτελιών ήταν η αντικατάστασις των νεκρών φτελιών με νέες ανθεκτικές ποικιλίες. Τα βραχυπρόθεσμα μέτρα απέβλεπαν στην προφύλαξι όσο το δυνατόν περισσοτέρων φτελιών από τις ήδη υπάρχουσες, το κυριώτερο μάλιστα μέσο ελέγχου ήταν η ‘υλοτομία εξυγιάνσεως.’ Για να λειτουργήση αυτή η υλοτομία εξυγιάνσεως τα δένδρα πρέπει να κόπτωνται αμέσως μετά τη μόλυνσί τους, ο δε φλοιός τους πρέπει να καίγεται. Ένα δένδρο που ξηραίνεται πρέπει να κοπή ως την επόμενη άνοιξι, προτού το σκαθάρι γονιμοποιηθή και απλώση το μύκητα. Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν συμβαίνει αυτό, πράγμα που σημαίνει ότι ως την επόμενη άνοιξι θα μολυνθούν ίσως 1.000.000 ακόμη φτελιές. Δυστυχώς, η υλοτομία εξυγιάνσεως δεν επέτυχε, επειδή έγιναν πολύ λίγα πράγματα και πολύ αργά.
Ένα αντίδοτο που εισήχθη πρόσφατα είναι το μυκητοκτόνον. Αυτό εγχύνεται στη βάσι των υγιών δένδρων, ώστε ο χυμός να το κατανείμη σε όλα τα κλαδιά απ’ όπου ενεργεί κατά του μύκητος. Αυτοί οι εμβολιασμοί στοιχίζουν περίπου 10 δολλάρια Η.Π. (£5) για κάθε δένδρο, και η ενέργεια αυτή πρέπει να επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο. Τ’ αποτελέσματα έδειξαν, όμως, ότι αυτή η μέθοδος είναι αποτελεσματική μόνο σε δένδρα ύψους περίπου 12 μέτρων (40 ποδών)· και επιτυγχάνει περισσότερο σε μερικές μόνο φτελιές απ’ ό,τι σε άλλες.
Κατά καιρούς, οι ρίζες των φτελιών ενώνονται μεταξύ τους, αφήνοντας το μύκητα να απλωθή υπογείως, από δένδρο σε δένδρο. Είναι δυνατόν ένα δένδρο ν’ απομονωθή μέσω ενός χημικού εμποδίου το οποίο γίνεται με τον εμβολιασμό ενός αποστειρωτικού του εδάφους σε οπές μιας ίντσας (2,5 εκατοστών), τρυπημένες σε βάθος δυο ποδών (0,6 μέτρων) και σε απόστασι έξη ιντσών (15 εκατοστών) μεταξύ των δένδρων. Αυτός ο τρόπος θεραπείας θα κρατήση αρκετά χρόνια αλλά είναι πολύ δαπανηρός, στοιχίζοντας τουλάχιστον 24 δολλάρια Η. Π., (£12) κάθε δένδρο. Είναι πρακτικός μόνο στην περίπτωσι πολυτίμων φτελιών.
Προσπάθειες Αναφυτεύσεως
Σήμερα επισημαίνεται συνεχώς το γεγονός ότι τα δένδρα αποτελούν ένα ουσιώδες μέρος της όλης οικολογικής ισορροπίας της ζωής. Θα αντικατασταθούν οι φτελιές; Κι αν ναι πώς; Σε πολλές περιοχές γίνονται σχέδια για δημόσια φύτευσι μάλλον παρά για ιδιωτική, αλλά με είδη που αναπτύσσονται γρήγορα, όπως είναι οι γλυκολεμονιές όχι οι φτελιές. Σε μια περιοχή όπου είχαν φυτευθή πάνω από 170.000 νέα δένδρα ως το έτος 1975, κανένα δένδρο δεν ήταν φτελιά. Ως τώρα, η ανταπόκρισις στην τραγωδία της φτελιάς ήταν τόσο αποτελεσματική όσο και η προσπάθεια αναχαιτίσεως μιας δασικής πυρκαϊάς με μια μάνικα κήπου.
Παρά τις κρατικές επιχορηγήσεις, υπάρχει μια φυσική επιφυλακτικότης από μέρους των γεωργών και γαιοκτημόνων να φυτεύουν νέα δένδρα. Γιατί; Διότι οι σημερινοί νόμοι απαιτούν, από κάθε τέσσερα φυτευόμενα δένδρα, τα τρία να αποδίδωνται στο κράτος ως φορολογία. Γι’ αυτό, το 90 τοις εκατό τουλάχιστον των σχεδίων αναφυτεύσεως ματαιώθηκαν το 1975.
Οι κήποι τον τμήματος της Εταιρίας Σκοπιά στο Λονδίνο έχουν υποστή επίσης τ’ αποτελέσματα των ασθενειών των δένδρων. Περίπου 30 δένδρα σ’ αυτή την περιοχή έπρεπε να κοπούν, μεταξύ των οποίων και πολλές φτελιές. Και οι καταιγίδες, επίσης, απέσπασαν το φόρο τους. Πρόσφατα, όμως, συγκροτήθηκε ένα έντονο πρόγραμμα αναφυτεύσεως. Εκτός από 100 κωνοφόρα δένδρα που αποτελούν μέρος ενός περιμετρικού φράκτη, φυτεύθηκαν πάνω από 200 δένδρα σ’ όλη την περιοχή. Αυτά τα δένδρα περιλαμβάνουν τη λευκή σημύδα, τη συκομουριά, τον ευκάλυπτο, τη σουρβιά και τη σφένδαμνο. Αλλά η συμπλήρωσις των κενών στο τοπίο είναι ενέργεια που αργεί πολύ.
Στους τελευταίους μήνες, οι οικολόγοι ενθαρρύνθηκαν όταν είδαν ν’ αναβλαστάνουν παραβλάσταρα από μερικά παλιά ριζώματα στην ύπαιθρο. Ίσως αυτά ν’ αναπτυχθούν τελικά και να βοηθήσουν στην αποκατάστασι της ισορροπίας. Προς το παρόν όμως, είναι πολύ νωρίς για να γνωρίζουμε μετά βεβαιότητος αν θα μπορέσουν να ωριμάσουν.
Εν τω μεταξύ, η Ολλανδική νόσος των φτελιών συνεχίζει την αχαλίνωτη πορεία της. Η ευχάριστη Βρεταννική ύπαιθρος, που φέρνει ολοζώντανα στο μυαλό τις κλασικές εικόνες του Κόνσταμπλ, του Γκαίηνσμπορω και του Τέρνερ, μαστιγώθηκε τραγικά και καταστράφηκε απ’ αυτή τη νόσο. Οι γυμνοί θάμνοι των άλλοτε υπερήφανων δένδρων αποτελούν μια επιτιμητική υπόμνησι της αποτυχίας κάθε μεθόδου συντηρήσεως.