Χαβάη—Ο Μουσικός «Ψύλλος που Πηδά»

Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στη Χαβάη

Ο ΨΥΛΛΟΣ που πηδά είναι κάτι αποκρουστικό και για τον άνθρωπο και για τα ζώα. Αλλά στη Χαβάη, έχει διαφορετική σημασία. Συνδέεται στενά με τη φυσική αγάπη των κατοίκων της Χαβάης για τη μουσική. Ίσως έχετε ακούσει για το ουκουλελέ. Πρόκειται για τον μουσικό «ψύλλο που πηδά» της Χαβάης!

Αυτό το μικρό σκαλιστό μουσικό όργανο με τις τέσσερις χορδές, σε σχήμα κιθάρας, είναι μεγάλο σε έντασι και γλυκό σε ήχο. Δεν είναι μόνο όμορφο σαν όργανο σόλο, ιδιαίτερα με Χαβανέζικη μουσική, αλλά εναρμονίζεται θαυμάσια και με την κανονική κιθάρα.

Μολονότι τώρα είναι πολύ αγαπητό από τους Χαβανέζους κάθε ηλικίας και απ’ όλα τα στρώματα της ζωής, το ουκουλελέ δεν έχαιρε πάντοτε εκτιμήσεως. Στην αρχή το εχλεύαζαν εδώ σαν «απαίσιο Πορτογαλικό όργανο», και οι λεγόμενοι σεβάσμιοι άνθρωποι, που ήσαν συνηθισμένοι στις στερεότυπες μορφές μουσικών οργάνων, μιλούσαν περιφρονητικά γι’ αυτό και το χαρακτήριζαν σαν «βιολί της κολοκασίας», δηλαδή βιολί για ανθρώπους κατώτερης στάθμης.

Αλλά γιατί έχει το παράξενο όνομα ουκουλελέ ή «ψύλλος που πηδά»; Για να καταλάβη κανείς αυτό το όνομα, πρέπει να μάθη πρώτα την προέλευσί του.

Πορτογάλοι ναυτικοί και έμποροι έφεραν για πρώτη φορά αυτή τη μικρή κιθάρα στη Χαβάη. Μολονότι υπήρχε και πριν εδώ, στην πραγματικότητα, ένας Πορτογάλος μετανάστης, ο Τζοάο Φερνάντες, την εισήγαγε και έπαιξε δημοσία μ’ αυτή για πρώτη φορά το 1879. Το ουκουλελέ τότε λεγόταν μπραγκίνχο επειδή το πρώτο τέτοιο όργανο είχε κατασκευασθή στην επαρχία Μπράγκα της Πορτογαλίας. Είναι επίσης γνωστό σαν καβακουίνχος, που σημαίνει «μικρό κομμάτι ξύλου.»

Προέλευσις του Μοναδικού Του Ονόματος

Ο Φερνάντες ήταν ένας πραγματικός αριστοτέχνης. Είχε διασκεδάσει τους συνταξιδιώτες του στο μακρυνό ταξίδι από τη Μαδέρα της Πορτογαλίας μέχρι τη Χαβάη με το μπραγκίνχο ενός άλλου ταξιδιώτη που δεν μπορούσε να παίξη. Αρχικά, όπως πίστευαν, έπρεπε να παίζεται μόνο με κάποιο άλλο μεγαλύτερο όργανο με πέντε χορδές για να υπάρχη αρμονία.

Μια από τις δυο εκδοχές σχετικά με το πώς αυτή η μικρή κιθάρα πήρε το παράξενο όνομά της «ψύλλος που πηδά,» περιστρέφεται γύρω από τη φανταστική ικανότητα αυτού του ανθρώπου να παίζη. Μπορούσε να παίζη όποιο τραγούδι άκουε για μια μόνο φορά και τα ευκίνητα, σβέλτα δάχτυλά του έπαιζαν τη μελωδία και γρατζούνιζαν τις χορδές. Γρήγορα, τα μέλη της βασιλικής οικογένειας της Χαβάης, ο Βασιλιάς Καλακάουα, η Βασίλισσα Έμμα και η μελλοντική Βασίλισσα Λιλιουοκαλάνη, διέταξαν παραστάσεις, και μετά από ελάχιστο χρόνο όλοι οι κάτοικοι της Χαβάης κατελίφθησαν από τη μανία γι’ αυτό το εισαχθέν μουσικό όργανο.

Μια από τις απογόνους των ιεραποστόλων είπε ότι όταν έφθασε στη Χαβάη το 1882, το μπραγκίνχο μόλις γινόταν διάσημο μεταξύ των κατοίκων της Χαβάης. Ενδιαφέρει να σημειωθή ότι, όπως είπε η ίδια, ένας επιδέξιος Άγγλος μουσικός, ο Έντουαρτ Πάρβις, συνέβαλε στην εξάπλωσι της φήμης του μπραγκίνχο. Αυτός έφθασε στη Χαβάη το ίδιο έτος που έφθασε και ο Τζοάο Φερνάντες και ήταν απλώς ζήτημα χρόνου προτού μάθη ο Πάρβις την τέχνη της μικρής κιθάρας. Έγινε τόσο δημοφιλής ώστε σύντομα διωρίσθηκε βοηθός αρχιθαλαμηπόλου στην αυλή του Βασιλιά Καλακάουα.

Η δεύτερη εκδοχή σχετικά με το πώς πήρε το όνομά του το ουκουλελέ, περιστρέφεται γύρω από τον Πάρβις. Ήταν μικρόσωμος και πολύ γρήγορος. Οι κάτοικοι της Χαβάης που ήσαν αρκετά πιο εύσωμοι, τον αποκαλούσαν στοργικά «Ουκουλελέ» ή «Μικρό πράγμα που πηδά,» ο όρος που χρησιμοποιεί ο κάτοικος της Χαβάης για ν’ αναφερθή στον «ψύλλο.» Σύντομα η μικρή κιθάρα που μετέφερε ο Πάρβις έγινε γνωστή σαν το «ουκουλελέ.»

Ζήτησις για τον «Ψύλλο που Πηδά»

Θα ήταν δύσκολο ν’ αποδειχθή ποια ιστορία είναι η πιο αυθεντική. Κατά ειρωνικό τρόπο, όμως, το 1910 ακούσθηκε ο πρώτος ισχυρισμός για την «εφεύρεσι» του ουκουλελέ. Αυτό συνέβη 31 χρόνια αφότου παίχθηκε για πρώτη φορά το όργανο αυτό στα νησιά. Όπως δήλωσε ένας συγγραφέας: «Αυτό συνέβη όταν το ταπεινό μικρό όργανο είχε αποκτήσει τόση δημοτικότητα και τόση μεγάλη ζήτησι ώστε αποδιδόταν έπαινος στους πρωτουργούς του και όχι επίκρισις.»

Μέχρι τότε, υπήρχε τόσο αυξανόμενη ζήτησις για το «ούκε,» ώστε όποιος είχε την επιδεξιότητα να το κατασκευάζη θα εύρισκε ευρύ αγοραστικό κοινό. Ο πρώτος κατασκευαστής ουκουλελέ στη Χαβάη ήταν ένας επιπλοποιός, ο οποίος μετέτρεψε την επιχείρησί του έτσι ώστε να παράγη αποκλειστικά ουκουλελέ. Εκείνο τον καιρό το ουκουλελέ επωλείτο στην τιμή των 5 περίπου δολλαρίων (Η.Π.)

Τρεις άνθρωποι είχαν το δικαίωμα να αξιούν την εφεύρεσι του ουκουλελέ στη Χαβάη λόγω της αντίστοιχης συνεισφοράς τους σ’ αυτό. Ωστόσο, κανείς απ’ αυτούς δεν έγινε πλούσιος από την κατασκευή των ουκουλελέ. Μολονότι πριν από το 1910 και οι τρεις κατασκεύαζαν αυτό το όργανο, μόνο ο ένας ισχυριζόταν ότι είναι ο εφευρέτης, και εκείνο το έτος εκείνος ήταν ο μόνος δραστήριος κατασκευαστής ουκουλελέ από τους αρχικούς τρεις. Οι γιοι του, επίσης, είχαν κάποια κλίσι στο επάγγελμα της κατασκευής ουκουλελέ. Μέχρι τότε, το μικρό όργανο είχε γίνει πολύ δημοφιλές στη Χαβάη· οι τουρίστες αγόραζαν τον «ψύλλο που πηδά,» και οι παραγγελίες κατέφθαναν από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η επιχείρησις αυτή άνθιζε καθώς πολλά άτομα γίνονταν κατασκευαστές «ούκε,» για να καλύψουν την αυξανόμενη ζήτησι.

Ο ανταγωνισμός αυξήθηκε καθώς η μανία για το ουκουλελέ σάρωσε όλη την ενδοχώρα των Η.Π. Και, όπως έπρεπε ν’ αναμένεται, η ενδοχώρα άρχισε τη μαζική παραγωγή ουκουλελέ, και η Χαβάη άρχισε να χάνη χρήματα. Οι Εταιρίες στην ενδοχώρα επωφελήθηκαν από τις διαφημίσεις που χρησιμοποιούντο προ πολλού στη Χαβάη, συνδέοντας το ουκουλελέ με τα λουάου, τις φεγγαρόλουστες νύκτες και τη ρομαντικότητα των νησιών. Όταν ο πρόεδρος της Επιτροπής Προωθήσεως της Χαβάης έγραψε ένα σημείωμα διαμαρτυρίας σ’ ένα μουσικό κατάστημα στο Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνιας, πήρε σαν απάντησι μια αγενή επιστολή που έλεγε ότι ‘η Χαβάη δεν θάπρεπε να παραπονιέται επειδή οι εταιρίες της Ενδοχώρας κατασκευάζουν καλύτερα ουκουλελέ.’ Εκείνο τον καιρό η Λέσχη Διαφημίσεων της Χονολουλού πατεντάρισε το ουκουλελέ κάνοντάς το ιδιοκτησία της Χαβάης.

Στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου παρατηρήθηκε κάποια άνθησις στη βιομηχανία των ουκουλελέ, αλλά μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1920, η μανία για ουκουλελέ έσβηνε. Σιγά-σιγά, οι κατασκευαστές «ούκε» στη Χαβάη εγκατέλειψαν το επάγγελμα και μέχρι σήμερα μόνο λίγοι παραμένουν. Αυτοί όμως, υπερηφανεύονται πολύ για το προϊόν τους, το οποίο κατασκευάζουν χρησιμοποιώντας συχνά το ξύλο που έχει τις πιο θαυμάσιες ίνες και το ξύλο που δίνει τον καλύτερο κραδασμό και την τονική ποιότητα στο μικρό όργανο. Μεταξύ των ξύλων, προεξέχει η ακακία της Χαβάης, που θεωρείται υψηλής ποιότητας. Ενδιαφέρει να σημειωθή ότι ένας κατασκευαστής χρησιμοποιεί ένα κουφό άτομο για να δοκιμάση τη δόνησι των κραδασμών κάθε οργάνου.

Πολύ λίγα μηχανήματα χρησιμοποιούνται για την κατασκευή ουκουλελέ, και το κάθε ουκουλελέ αποτελεί έργο των χειρών ενός καλλιτέχνη. Μολονότι υπάρχουν συνήθως 14 τάστα στο καθιερωμένο «ούκε,» ένας κατασκευαστής κάνει, επίσης, ένα όργανο με 18 τάστα για έναν εξέχοντα καλλιτέχνη που παίζει σόλο. Αυτός ο αριστοτέχνης μπορεί να παίξη οτιδήποτε από μουσική ‘χούλα’ μέχρι συμφωνία—και όλα αυτά παίζοντας ‘σόλο’. Υπάρχουν αρκετοί τέτοιοι ταλαντούχοι. Έτσι, ο μικρός «ψύλλος που πηδά,» ο οποίος αρχικά κατεφρονείτο σαν κάτι που δεν άξιζε σαν όργανο για ‘σόλο,’ έχει πάρει τη δική του θέσι στον κόσμο της μουσικής.

Παίζεται Εύκολα

Επειδή παίζεται πολύ εύκολα, πολλοί άνθρωποι που έχουν μουσικό ταλέντο ανυπομονούν να πάρουν στα χέρια τους ένα ουκουλελέ. Μπορεί να δη κανείς συχνά ένα παιδί να επιστρέφη στο σπίτι από το σχολείο γρατζουνώντας ένα «ούκε,» και να κρατά το βιβλίο του σφιχτά κάτω από το βραχίονα του. Στην πραγματικότητα, μαθήματα για ουκουλελέ παρέχονται δωρεάν σε πολλά σχολεία στη Χαβάη. Η μικρή κιθάρα είναι ένα αγαπημένο ‘ενθύμιο’ που παίρνουν μαζί τους χιλιάδες τουρίστες που επισκέπτονται τα Νησιά της Χαβάης κάθε χρόνο.

Θα ήθελα να σας δείξω πόσο εύκολα είναι να μάθη κανείς λίγες βασικές συγχορδίες. Πρώτα-πρώτα, κρατάτε το «ούκε» στην κάμψη του δεξιού σας βραχίονα (εκτός αν είσαστε αριστερόχειρ) και τοποθετείτε τον αριστερό σας αντίχειρα πάνω στην στρογγυλή επιφάνεια της πίσω πλευράς του λαιμού του ουκουλελέ και την παλάμη σας λίγο μακρύτερα από το λαιμό. Μπορεί να χρησιμοποιηθή μια μαλακή πένα, αλλά οι περισσότεροι κάτοικοι της Χαβάης γρατζουνάνε τις χορδές με τον δείκτη τους. Για τη γραπτή μουσική, χρησιμοποιούνται τα ονόματα των συγχορδιών που παίζονται στη στερεότυπη κιθάρα.

Τώρα, προσέξτε παρακαλώ το παράδειγμά μας. Οι κάθετες γραμμές αναπαριστούν τις χορδές και οι οριζόντιες τα τάστα. Στη γραπτή μουσική, οι αριθμοί των δαχτύλων δεν χρησιμοποιούνται· χρησιμοποιούνται μόνο οι νότες. Αλλά, για να μπορέσωμε ν’ απλοποιήσωμε αυτό το μάθημα θα χρησιμοποιήσωμε αριθμούς. Ας παίξωμε κάτι στο κλειδί του ντο. Γι’ αυτό το κλειδί, οι χορδές που χρησιμοποιούνται περισσότερο είναι οι ντο, σολ 7 και φα. Έτσι εμφανίζονται στο φύλλο μουσικής (εκτός από τους αριθμούς.):

Στο επόμενο παράδειγμα, θα υποθέσωμε ότι οι κανονικές νότες παίζονται σ’ ένα όργανο με μετάλλινες χορδές. Θα παίζετε τα ακομπανιαμέντα με τις χορδές που φαίνονται πάνω από τις νότες. Οι διαγώνιες γραμμές δείχνουν πόσες φορές πρέπει να γρατζουνίσετε μια ορισμένη χορδή. Τώρα σας ακούμε καθώς εκτελείτε τη σύνθεσι. (Βλέπε το τραγουδάκι κάτω.)

Δεν ήταν και τόσο δύσκολο, έτσι; Φυσικά, θα χρειαζόταν χρόνος για να μάθετε επιπρόσθετα κλειδιά και χορδές και να χρησιμοποιήτε το ουκουλελέ σαν όργανο ‘σόλο’.

Πράγματι, άνθρωποι σ’ όλο τον κόσμο απολαμβάνουν τώρα αυτό το μικρό «απαίσιο Πορτογαλικό όργανο» του παρελθόντος και το θεωρούν προϊόν της Χαβάης. Οι ιθαγενείς κάτοικοι της Χαβάης μάλιστα μιλούν με μεγάλη στοργή γι’ αυτό σαν ‘δικό τους.’ Αλλά και σεις, επίσης, μπορείτε να βρήτε χαρά στο μουσικό «ψύλλο που πηδά» της Χαβάης.

[Διάγραμμα στη σελίδα 24]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Ντο

3

Σολ7

1

2

3

Φα

1

2

[Διάγραμμα στη σελίδα 24]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Ον Τοπ Οφ Ολντ Σμόουκυ

Ντο Φα Φα Φα

/ / / / / / / / / / / /

Ον τοπ οφ Ολντ Σμόουκ — — υ — — — — ολλ

Φα Ντο Ντο Ντο Ντο

/ / / / / / / / / / / / / / /

κάβ - ερντ γουίθ σνόου — — — — — — — άι λοστ μάι τρου

Σολ7 Σολ7 Σολ7 Σολ7 Ντο Ντο

/ / / / / / / / / / / / / / / / / /

λαβ — — ερ — — — — κεϊμ κώρτ - ιν’ του σλόου — — — — —