Ο Κόσμος Μετά το 1914

Μέρος Τέταρτο—1940-1943 Έθνη σε Αγωνία, Κυνηγημένα από Φόβο

ΤΑ ΛΟΓΙΑ του ήταν αρκετά για να φοβίσουν και τον πιο θαρραλέο άνθρωπο. «Δεν έχω τίποτα να προσφέρω εκτός από αίμα, μόχθο, δάκρυα και ιδρώτα», είπε ο νεοδιορισμένος πρωθυπουργός Γουίνστον Τσώρτσιλ στα μέλη της βρετανικής Βουλής των Κοινοτήτων. Τονίζοντας τη σοβαρότητα της κατάστασης, διακήρυξε: «Νίκη με κάθε θυσία, νίκη παρ’ όλο τον τρόμο, νίκη άσχετα με το πόσο μακρινή ή δύσκολη είναι η επίτευξή της· γιατί χωρίς νίκη δεν υπάρχει ελπίδα επιβίωσης».

Ναι, εκείνη ακριβώς τη μέρα, στις 13 Μαΐου 1940, οι Βρετανοί είχαν κάθε λόγο να φοβούνται. Στη διάρκεια των επόμενων έξι μηνών, η Γερμανική Λουφτβάφε (Αεροπορία), ανοίγοντας το δρόμο για μια εισβολή, θα έστελνε εκατοντάδες αεροπλάνα της να ρίξουν τόνους βόμβες σε στρατιωτικούς και μη στρατιωτικούς στόχους. Αυτό αργότερα ονομάστηκε η Μάχη της Αγγλίας και είχε σχεδιαστεί για να συντρίψει την εναέρια δύναμη της Βρετανίας και να αφανίσει το ηθικό του λαού της. Αλλά για τη Λουφτβάφε, η μάχη δεν πήγε καλά. Ο Χίτλερ δίστασε, και τον Οκτώβριο—τουλάχιστον προς στιγμή—τα σχέδια εισβολής αναβλήθηκαν.

Ελευθερία από το Φόβο;

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η συμπάθεια προς τη Βρετανία συνέχισε να αυξάνει, κάτι που υπέσκαπτε την επίσημη αμερικανική πολιτική ουδετερότητας. Ο Πρόεδρος Ρούσβελτ, διατυπώνοντας ξεκάθαρα τις προθέσεις του, είπε το 1940: «Έχουμε προσφέρει μεγάλη υλική υποστήριξη στους Βρετανούς και θα προσφέρουμε ακόμη περισσότερη στο μέλλον».

Στις 6 Ιανουαρίου 1941, προχώρησε ένα βήμα περισσότερο. Απευθυνόμενος στο Κογκρέσο, μίλησε γι’ αυτά που ονόμασε Τέσσερις Ελευθερίες. Για να μπορέσει να επιτευχθεί μια απ’ αυτές—η ελευθερία από το φόβο—πρότεινε «εκτεταμένη και πλήρη παγκόσμια μείωση των εξοπλισμών, ώστε κανένα έθνος να μην είναι σε θέση να επιχειρήσει μια στρατιωτική επίθεση εναντίον οποιουδήποτε γειτονικού έθνους—οπουδήποτε στον κόσμο». Αυτό, στην πραγματικότητα, αποτελούσε μια έμμεση κήρυξη πολέμου ενάντια στην πολιτική και στους στόχους των δυνάμεων του Άξονα.

Δυο μήνες αργότερα το Κογκρέσο των Η.Π.Α. επικύρωσε το πρόγραμμα που έγινε γνωστό ως εκμίσθωση και δανεισμός. Αυτό επέτρεπε στον Πρόεδρο να προμηθεύει πολεμικό υλικό, όπως άρματα μάχης και αεροπλάνα, καθώς επίσης τρόφιμα και υπηρεσίες, σε οποιοδήποτε έθνος θεωρούσε ότι η αποτελεσματική άμυνά του ήταν ζωτική για τα συμφέροντα των Η.Π.Α.a Παρά την επίμονη εσωτερική εναντίωση, ήταν ολοφάνερο ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες αναμειγνύονταν όλο και περισσότερο στον πόλεμο της Ευρώπης.

Στο μεταξύ, η Ιαπωνία, ενθαρρυμένη από τις επιτυχίες των Ευρωπαίων συμμάχων της, πίστευε ότι τώρα θα μπορούσε να κινηθεί στη Νοτιοανατολική Ασία χωρίς να φοβάται ιδιαίτερα κάποια επέμβαση εκ μέρους της Βρετανίας ή της Ολλανδίας. Όταν εισέβαλε στην Ινδοκίνα το Σεπτέμβριο του 1940, η Ουάσινγκτον διαμαρτυρήθηκε έντονα. Και όταν η Ιαπωνία κινήθηκε στα νοτιότερα μέρη αυτής της χώρας, οι Η.Π.Α. έλαβαν δραστικά μέτρα. Τα Ιαπωνικά περιουσιακά στοιχεία που ήταν κάτω από τον έλεγχο των Ηνωμένων Πολιτειών δεσμεύτηκαν και επιβλήθηκε αποκλεισμός στις αποστολές πετρελαίου στην Ιαπωνία. Οι Γιαπωνέζοι, βλέποντας να απειλούνται τα ζωτικά τους συμφέροντα, αισθάνθηκαν υποχρεωμένοι να απομακρύνουν τον κίνδυνο οποιασδήποτε περαιτέρω επέμβασης των Ηνωμένων Πολιτειών.

Οι στρατιωτικοί ηγέτες υποστήριζαν ότι η ικανότητα των Η.Π.Α. να επιβάλλει αντίποινα θα μειωνόταν δραστικά αν θα μπορούσαν να κερδίσουν μια αποφασιστική νίκη ενάντια στις ναυτικές δυνάμεις των Η.Π.Α., οι οποίες ξεπερνούσαν τις ιαπωνικές σε δύναμη περίπου κατά 30 τοις εκατό. Μετά, καταλαμβάνοντας αμερικανικές, βρετανικές και ολλανδικές κτίσεις, η Ιαπωνία θα μπορούσε να εγκαταστήσει χερσαίες βάσεις που θα χρησίμευαν για την υπεράσπισή της σε περίπτωση αντεπίθεσης. Η αρχή αποφασίστηκε να γίνει στο Γουάι Μόμι.

Αυτό το όνομα σημαίνει «μαργαριταρένια νερά» και έτσι ονόμαζαν κάποτε οι Χαβανέζοι την εκβολή του ποταμού Περλ. Βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα δυτικά από τη Χονολουλού. Το όνομα οφείλεται στα μαργαριτοφόρα στρείδια που μεγάλωναν κάποτε εκεί. Αλλά το Κυριακάτικο πρωινό της 7ης Δεκεμβρίου 1941, τα νερά του Γουάι Μόμι δεν ήταν γεμάτα με μαργαριτάρια αλλά με τους βυθισμένους σκελετούς ναυαγισμένων πλοίων και τα ακρωτηριασμένα σώματα των πληρωμάτων τους. Τα πολεμικά αεροπλάνα της Ιαπωνίας που επιτέθηκαν στην κυριότερη ναυτική βάση των Η.Π.Α. στον Ειρηνικό, προκάλεσαν σοβαρές απώλειες.

Στην ουσία, η επίθεση στο Περλ Χάρμπορ εξουδετέρωσε τις αμερικανικές ναυτικές δυνάμεις του Ειρηνικού, εκτός από τα αεροπλανοφόρα. Μέσα σε λίγες ώρες, βομβαρδίστηκαν κι άλλες αεροπορικές βάσεις των Η.Π.Α. και αυτό αποδιοργάνωσε τελείως πάνω από το 50 τοις εκατό των αεροπορικών δυνάμεων του Στρατού Άπω Ανατολής των Η.Π.Α. Τρεις μέρες αργότερα, η Ιαπωνία εισέβαλε στις Φιλιππίνες, σε λιγότερο από ένα μήνα κατέλαβε τη Μανίλα και μέχρι τα μέσα του Μαΐου απέκτησε τον έλεγχο όλων των νησιών των Φιλιππίνων. Σύντομα το Χονγκ Κονγκ, η Βιρμανία, η Ιάβα, η Σιγκαπούρη, η Ταϋλάνδη, η Ινδοκίνα, η Βρετανική Μαλάγια, η Σουμάτρα, το Βόρνεο, μέρη της Νέας Γουινέας, οι Ολλανδικές Ανατολικές Ινδίες καθώς επίσης και πολλά άλλα νησιά του Ειρηνικού, το ένα μετά το άλλο έπεφταν σε Γιαπωνέζικα χέρια. Ο ασιατικός «κεραυνοβόλος πόλεμος» δεν είχε τίποτα να ζηλέψει από το ευρωπαϊκό του ταίρι.

Καθώς το 1942 πλησίαζε στο τέλος του, δύσκολα θα μπορούσε να πει κανείς ότι η παγκόσμια κατάσταση ήταν απαλλαγμένη από το φόβο. Τα προφητικά λόγια του Ιησού δίνουν μια πιο ακριβή περιγραφή της κατάστασης: «Στη γη οι λαοί θα αναστατωθούν και θα ζουν σε αγωνία, . . . Οι άνθρωποι θα κοντεύουν να πεθάνουν από το φόβο κι από την αγωνία γι’ αυτά που μέλλεται να συμβούν στην οικουμένη».—Λουκάς 21:25, 26, Νεοελληνική Δημοτική Μετάφραση.

Το Κεραυνοβόλο Φιάσκο της Γερμανίας

Στο μεταξύ, η Γερμανία και η Ιταλία ξάπλωναν τον έλεγχό τους στα Βαλκάνια. Ο Χίτλερ έστειλε τα στρατεύματά του στη Γιουγκοσλαβία και στην Ελλάδα, στις 6 Απριλίου 1941. Η Γιουγκοσλαβία έπεσε σε λιγότερο από δυο βδομάδες και πριν από τα μέσα του Μαΐου την ακολούθησε και η Ελλάδα.

Διάφορες προθέσεις οδήγησαν τον Χίτλερ στην επόμενη κίνησή του. Ίσως ακόμα σκόπευε να επηρεάσει την Αγγλία να συνάψει ειρήνη μαζί του. Επίσης ήθελε να διευκολύνει τους Γιαπωνέζους, οι οποίοι πολεμούσαν ενάντια στους Σοβιετικούς στην Κίνα, ώστε αυτοί με τη σειρά τους να μπορέσουν να ακινητοποιήσουν τους Αμερικανούς. Έτσι, ο Χίτλερ ετοίμασε τα στρατεύματά του για να καταφέρει ένα πλήγμα στη Σοβιετική Ένωση, που ήταν σύμμαχός του στην πολωνική εκστρατεία.

Ενθαρρυμένοι από τις προηγούμενες επιτυχίες, οι στρατηγοί του Χίτλερ πίστευαν ότι αν εισέβαλαν τον Ιούνιο, θα μπορούσαν πριν από την έναρξη του χειμώνα να καταλάβουν την Ευρωπαϊκή Ρωσία και την Ουκρανία. Έτσι, στις 22 Ιουνίου 1941 επιτέθηκαν. Με αστραπιαία ταχύτητα προχωρούσαν από τη μια νίκη στην άλλη. Δύο φορές περικύκλωσαν μεγάλες ομάδες Σοβιετικών στρατευμάτων και σε κάθε περίπτωση έπιασαν πάνω από μισό εκατομμύριο αιχμαλώτους. Το Λένινγκραντ φαινόταν έτοιμο να πέσει και μέχρι τις αρχές του Δεκεμβρίου, τα Γερμανικά στρατεύματα είχαν προωθηθεί στα περίχωρα της Μόσχας.

Ο χειμώνας, όμως, πλησίαζε, και τα στρατεύματα του Χίτλερ είχαν καθυστερήσει σε σχέση με το πρόγραμμα της εκστρατείας. Το Λένινγκραντ και η Μόσχα κρατούσαν αντίσταση. Τα Σοβιετικά στρατεύματα, που τώρα είχαν συνέλθει από το αρχικό χτύπημα και ήταν καλύτερα εξοπλισμένα απ’ ό,τι οι Γερμανοί αντίπαλοί τους για πόλεμο το χειμώνα, κατάφεραν να ακινητοποιήσουν τη Γερμανική λαίλαπα. Στην πραγματικότητα, ανάγκασαν τους Γερμανούς να υποχωρήσουν.

Το επόμενο καλοκαίρι οι Γερμανοί αντεπιτέθηκαν. Ωστόσο, η σύσσωμη επίθεσή τους στο Στάλινγκραντ (τώρα Βόλγκογκραντ), τους οδήγησε στην καταστροφή. Στις αρχές του 1943, οι Σοβιετικοί περικύκλωσαν δεκάδες χιλιάδες στρατιωτών που σκόπευαν να καταλάβουν την πόλη και τους ανάγκασαν να παραδοθούν. Ο Τζων Πίμλοτ, διδάκτορας στη Βασιλική Στρατιωτική Ακαδημία του Σάντχουρστ, σχολιάζει: «Ήταν ένα συντριπτικό χτύπημα για το ηθικό των Γερμανών και ήταν ένα σημείο στροφής του πολέμου στο Ανατολικό Μέτωπο. Πριν από το Στάλινγκραντ οι Ρώσοι δεν είχαν πετύχει αξιόλογες νίκες, μετά δοκίμασαν πολύ λίγες ήττες».

Μέχρι το τέλος του 1943, σχεδόν τα δυο τρίτα της τεράστιας εδαφικής έκτασης που είχε καταληφθεί από τους Γερμανούς στα προηγούμενα δυο χρόνια, είχαν επανακατακτηθεί από τις χώρες στις οποίες ανήκαν. Ο κεραυνοβόλος πόλεμος της Γερμανίας είχε καταλήξει σε φιάσκο.

Ο «Μόντυ» Κυνηγά την «Αλεπού της Ερήμου»

Το 1912 η Κυρηναϊκή και η Τριπολίτιδα (που τώρα ανήκουν στη Βορειοαφρικανική χώρα της Λιβύης) παραχωρήθηκαν στην Ιταλία. Οι 300.000 περίπου Ιταλοί στρατιώτες που βρίσκονταν εκεί στο τέλος του 1940 αποτελούσαν σοβαρή απειλή για την κατά πολύ μικρότερη βρετανική στρατιά της Αιγύπτου που φρουρούσε τις προσβάσεις τού στρατηγικής σημασίας Στενού του Σουέζ. Για να απομακρύνουν αυτόν τον κίνδυνο, οι Βρετανοί αποφάσισαν να χτυπήσουν πρώτοι. Πέτυχαν μια από τις πρώτες αποφασιστικές νίκες των Συμμάχων, πιάνοντας δεκάδες χιλιάδες αιχμαλώτους και τρέποντας τους Ιταλούς σε γενική υποχώρηση. Η νίκη θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερη, αν ακριβώς εκείνη την περίοδο η Ελλάδα δεν είχε δεχτεί την προσφορά βρετανικής βοήθειας στον ανεπιτυχή της αγώνα ενάντια στους εισβολείς των δυνάμεων του Άξονα. Προς στιγμή, η εκστρατεία της Βόρειας Αφρικής καθηλώθηκε. Αυτό έδωσε την ευκαιρία στις δυνάμεις του Άξονα να αναδιοργανωθούν.

Τα Γερμανικά στρατεύματα, με επικεφαλής τον Έρβιν Ρόμμελ, που αργότερα έγινε γνωστός σαν Αλεπού της Ερήμου, κατάφεραν να αντιστρέψουν την πορεία της μάχης και πέτυχαν ουσιαστικές νίκες. Η μεγαλύτερη επιτυχία του ήταν το 1942, όταν στις αρχές του Ιουλίου τα στρατεύματά του προχώρησαν στο Αλαμέιν, μόνο 100 χιλιόμετρα μακριά από την Αλεξάνδρεια. Ο κεραυνοβόλος πόλεμος της Αφρικής είχε τώρα σκοπό την κατάληψη της Αιγύπτου και την απόκτηση ελέγχου στο Στενό του Σουέζ. Αλλά όταν τα βρετανικά στρατεύματα, κάτω από την ηγεσία του Στρατηγού Σερ Μπέρναρντ Λω Μοντγκόμερυ, εξαπέλυσαν μια επίθεση πεζικού στις 23 Οκτωβρίου, ο Ρόμμελ αναγκάστηκε να υποχωρεί σταδιακά μέχρι που τράπηκε σε άτακτη φυγή. Κατόπιν, το Νοέμβριο του 1942, οι Σύμμαχοι έκαναν μια πετυχημένη απόβαση στο Μαρόκο και στην Αλγερία. Μέχρι τον επόμενο Μάιο, τα στρατεύματα του Άξονα, που τώρα είχαν παγιδευτεί ανάμεσα σε εχθρικές δυνάμεις που προχωρούσαν από τα ανατολικά και τα δυτικά, είχαν αποτύχει να πάρουν τον έλεγχο της Βόρειας Αφρικής.

«Κουτσό» στο Νότιο Ειρηνικό

Την άνοιξη του 1942 η Ιαπωνία μπορούσε να καυχηθεί ότι είχε δημιουργήσει μια αυτοκρατορία που καταλάμβανε έκταση χωρίς προηγούμενο. Αλλά το σχέδιο των Συμμάχων ήταν να επανακτήσουν αυτές τις κτίσεις από την Ιαπωνία, να αναγκάσουν τα στρατεύματά της να υποχωρήσουν σταδιακά από νησί σε νησί μέχρι που τελικά να περιοριστούν στην ηπειρωτική χώρα της Ιαπωνίας, παίζοντας ένα είδος «κουτσό» στα νησιά του Ειρηνικού. Ακολούθησε μια μακρά σειρά σκληρών ναυμαχιών. Εισέβαλαν σε άγνωστα νησιά του Ειρηνικού όπως στο Σαϊπάν, στο Κουανταλκανάλ, στο Ίβο Τζίμα και στην Οκινάβα, με αποτέλεσμα να υπάρξουν τρομερές απώλειες και από τις δυο πλευρές. Τα όνειρα της παιδικής ηλικίας για τη ρομαντική ατμόσφαιρα των νησιώτικων παραδείσων αντικαταστάθηκαν από την απαίσια πραγματικότητα του εφιάλτη των σακατεμένων πτωμάτων στις ματοβαμμένες παραλίες. Η ήττα ήταν πικρή, αλλά ακόμα και η νίκη ήταν συγκερασμένη με φόβο, φόβο γι’ αυτά που θα επακολουθούσαν.

Σχέδια για το Μέλλον

Ακόμα και στο μέσο του πολέμου, είχαν αρχίσει ήδη να γίνονται σχέδια για ειρήνη. Μέχρι τα μέσα του 1942, για παράδειγμα, λέγεται ότι πάνω από 30 κυβερνητικές υπηρεσίες των Η.Π.Α. ασχολούνταν με το σχεδιασμό για τα μεταπολεμικά χρόνια—αλλά ο φόβος και η ανησυχία δεν είχαν εξαλειφθεί τελείως. Όπως δήλωσε σχετικά ο Τσώρτσιλ: «Τα προβλήματα της νίκης είναι βέβαια πιο ευχάριστα από εκείνα της ήττας, αλλά δεν είναι λιγότερο δύσκολα».

Αναμφίβολα ένα από τα πιο δύσκολα προβλήματα της νίκης θα ήταν να βρεθεί ένα αντικατάστατο για την «εκλιπούσα» Κοινωνία των Εθνών. Αν και μερικοί άνθρωποι μπορεί να είχαν αμφιβολίες, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά ήταν σίγουροι ότι οπωσδήποτε θα βρισκόταν ένα τέτοιο αντικατάστατο. Σε μια ομιλία που δόθηκε στη συνέλευσή τους στο Κλήβελαντ του Οχάιο το 1942, ο ομιλητής είπε: «Προτού έλθη ο Αρμαγεδδών αι Γραφαί δεικνύουν ότι πρέπει να έλθη ειρήνη. . . . Οι έχοντες δημοκρατικάς ιδέας ελπίζουν δια Παγκοσμίας Ηνωμένας, Πολιτείας, ‘δια μίαν οικογένειαν Εθνών’, έναν ‘παγκόσμιον σύνδεσμον’ βασιζόμενον επί των Ηνωμένων Εθνών». Αναφερόμενος στην προφητεία του εδαφίου Αποκάλυψις 17:8, δήλωσε κατηγορηματικά: «Ο Σύνδεσμος των Εθνών του κόσμου θα εγερθή και πάλιν».

Αλλά θα έφερνε αυτό διαρκή ειρήνη; «Η δε οριστική απάντησις του Θεού είναι, Όχι!», απάντησε ο ομιλητής. Ακόμα κι αν έτσι είχαν τα πράγματα, παρά την προσωρινή της φύση, η επερχόμενη περίοδος ειρήνης θα ήταν ευπρόσδεκτη. Με κανένα φόβο για το μέλλον, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά άρχισαν να κάνουν σχέδια για να επεκτείνουν το έργο τους κηρύγματος όταν θα τελείωνε ο πόλεμος. Το 1942 ίδρυσαν μια σχολή ιεραποστόλων για να εκπαιδεύουν χριστιανούς διακόνους για υπηρεσία σε άλλες χώρες. Τον επόμενο χρόνο εισήχθηκε ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης δημόσιων ομιλητών, ώστε να γίνει δυνατή η επέκταση της εκστρατείας των δημόσιων συναθροίσεων.

Καθώς τελείωνε το 1943, τα έθνη ήταν ακόμα σε αγωνία, ακόμα κυνηγημένα από φόβο. Αλλά άνθρωποι που ανήκαν και στις δυο πλευρές της διαμάχης, εξαντλημένοι από τον πόλεμο, άρχιζαν να αποβλέπουν στην υποσχεμένη ανακούφιση που θα πρόσφερε ο μεταπολεμικός κόσμος. Θα έφερνε την «ελευθερία από το φόβο» για την οποία μίλησε ο Ρούσβελτ; Τουναντίον, ο παγκόσμιος φόβος θα εξακοντιζόταν σε νέα ύψη! Και η ειρωνία είναι, ότι ο κύριος υπεύθυνος γι’ αυτό το γεγονός, θα ήταν εκείνο ακριβώς το όργανο που μερικοί το χαιρέτησαν σαν θεόσταλτο για να φέρει επιτέλους ένα τέρμα στα αγωνιώδη χρόνια του πολέμου. Διαβάστε στο επόμενο τεύχος μας το άρθρο «Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος—Το Βίαιο και Πύρινο Τέλος του».

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 19]

Άλλα Σημαντικά Γεγονότα

1943—Σεισμός στην Τουρκία θανατώνει 1.800 άτομα

Πάνω από ένα εκατομμύριο πεθαίνουν από πείνα στη Βεγγάλη

[Χάρτης/Διάγραμμα στη σελίδα 18]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Η έκταση των Ιαπωνικών κατακτήσεων μέχρι το 1942

Άττου

Αγκάττου

Κίσκα

Κίνα

Μαντζουρία

Κορέα

Ιαπωνία

Βιρμανία

Ταϋλάνδη

Γαλλική Ινδοκίνα

Μαλάγια

Σουμάτρα

Βόρνεο

Ιάβα

Ολλανδική Νέα Γουινέα

Βορειο-ανατολική Νέα Γουινέα

Αυστραλία

Νήσοι Γκίλμπερτ

Νήσοι Μάρσαλ

Ουαίηκ

Φορμόζα

Φιλιππίνες

Ειρηνικός Ωκεανός

[Εικόνες στη σελίδα 17]

Έθνη στη δύνη του πολέμου

[Ευχαριστίες]

U.S. Army photos