Η Άνοδος και η Πτώση του Παγκόσμιου Εμπορίου

Μέρος 1ο (α)—Στη Μέγκενη των Οικονομικών Ανησυχιών

«Μολονότι οι μητέρες και οι πατέρες μάς δίνουν τη ζωή, τα χρήματα και μόνο αυτά είναι που τη συντηρούν».—Ο Θησαυρός Γνώσεων της Ιαπωνικής Οικογένειας· ή, Το Ευαγγέλιο των Εκατομμυριούχων (The Japanese Family Storehouse; or, The Millionaires’ Gospel), του Ιχάρα Σαϊκάκου.

ΒΡΕΘΗΚΑΤΕ ποτέ σε απελπιστική ανάγκη για χρήματα; Μήπως διαπιστώσατε ότι δεν είχατε αρκετά χρήματα για να πληρώσετε κάτι απαραίτητο; Είδατε ποτέ την οικογένειά σας να πεινάει ή να είναι φτωχοντυμένη; Εκατομμύρια άνθρωποι σήμερα μπορούν να απαντήσουν καταφατικά σ’ αυτές τις ερωτήσεις. Αυτοί ξέρουν τι σημαίνει να ανησυχεί κανείς για τα οικονομικά.

Φανταστείτε την αναστάτωση ενός άνεργου πατέρα που έχει να θρέψει στόματα και να πληρώσει λογαριασμούς. Συλλογιστείτε την ψυχική κατάσταση μιας εξαντλημένης μητέρας που στέκεται στην ουρά για να αγοράσει κάποια δυσεύρετα αγαθά μόνο και μόνο για να ανακαλύψει πως τα ράφια του καταστήματος είναι άδεια ή πως οι τιμές είναι υπερβολικά υψηλές. Σκεφτείτε το άγχος που διακατέχει ένα στέλεχος επιχείρησης του οποίου η εταιρία οδεύει ολοταχώς προς τη χρεοκοπία ή την πίεση που αντιμετωπίζει μια κυβέρνηση καθώς αγωνίζεται να αποδεσμευτεί από τα χρέη της τα οποία ανέρχονται σε δισεκατομμύρια δολάρια.

Στο σημερινό κόσμο ακόμα και ορισμένες λέξεις αρκούν για να προκαλέσουν αναστάτωση. Το εισόδημά μας (χρήματα, αγαθά ή υπηρεσίες που λαβαίνονται σε αντάλλαγμα για την εργασία ή τη χρήση άλλων πόρων) μπορεί να είναι τόσο χαμηλό ώστε το βιοτικό μας επίπεδο (το οικονομικό επίπεδο στο οποίο έχουμε συνηθίσει να ζούμε) να απειλείται σοβαρά. Αυτό μπορεί να προκληθεί από την ανεργία, από τις υφέσεις ή τις κρίσεις (περίοδοι πτώσης της επιχειρηματικής δραστηριότητας, ήπιας και πιο σοβαρής μορφής αντίστοιχα), ή από τον πληθωρισμό (άνοδος των τιμών που προκύπτει όταν η ζήτηση ξεπερνάει την προσφορά, οπότε αγοράζουμε λιγότερα αγαθά με τα χρήματά μας). Όταν δεν έχουμε αρκετά χρήματα δεν μπορούμε να αντεπεξέλθουμε στο κόστος της ζωής (το κόστος των αγαθών και των υπηρεσιών που χρειαζόμαστε καθημερινά).

Η Δύναμη των Οικονομικών Πιέσεων

Η Μεγάλη Κρίση της δεκαετίας του 1930, αναφέρει μια αυθεντία, αποτέλεσε οικονομική τραγωδία η οποία «επηρέασε κάθε χώρα και κάθε πλευρά της κοινωνικής και πολιτικής ζωής, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο». Με το να ενισχύσει τις εξτρεμιστικές πολιτικές δυνάμεις στη Γερμανία και στην Ιταλία, συντέλεσε στο ξέσπασμα του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, δείχνοντας μ’ αυτόν τον τρόπο παραστατικά τη δύναμη των οικονομικών πιέσεων. Συνέβη αυτό που έγραψε ο Τζον Κ. Γκάλμπρεϊθ στο βιβλίο του Χρήματα: Από Πού Ήρθαν, Πού Πήγαν (Money: Whence It Came, Where It Went): «Στη Γερμανία, στις αρχές του 1933, ανέβηκε στην εξουσία ο Αδόλφος Χίτλερ. Μεγάλο μέρος της επιτυχίας του πρέπει να αποδοθεί στη μαζική ανεργία και στη βαθιά κρίση στους μισθούς, στα ημερομίσθια, στις τιμές και στην αξία των αγαθών». Σχολιάζοντας τον πληθωρισμό που παρατηρήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες εκείνη την εποχή, ο Γκάλμπρεϊθ προσθέτει: «Ανεξάρτητα από τη σπουδαιότητα των χρημάτων, κανείς δεν μπορούσε να αμφισβητήσει τη σπουδαιότητα των φόβων που αυτά ενέπνεαν».

Οι πολιτικές αλλαγές που σάρωσαν την Ανατολική Ευρώπη στα τέλη της δεκαετίας του 1980 επηρεάστηκαν κατά πολύ από οικονομικούς παράγοντες. Αυτοί παίζουν συχνά καθοριστικό ρόλο στα αποτελέσματα των εκλογών στις δημοκρατίες του Δυτικού κόσμου, όπου οι άνθρωποι, ως γνωστόν, ψηφίζουν ανάλογα με το πώς αυτό θα επηρεάσει το πορτοφόλι τους.

Συχνά ασκείται οικονομική πίεση στην προσπάθεια να εξαναγκαστούν οι κυβερνήσεις να αλλάξουν την πολιτική τους. Έτσι, κατά καιρούς, οι σύγχρονες οικονομικές κυρώσεις ισοδυναμούν με τις πολιορκίες που έκαναν οι στρατοί των αρχαίων χρόνων. Το 1986, η Ευρώπη, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ιαπωνία επέβαλαν οικονομικές κυρώσεις στη Νότια Αφρική ως διαμαρτυρία για την πολιτική του απαρτχάιντ, σημειώνοντας προφανώς κάποια επιτυχία. Το 1990 η παγκόσμια κοινωνία, όπως αντιπροσωπεύεται από τον Ο.Η.Ε., άσκησε οικονομική πίεση στο Ιράκ, με καταφανώς μικρότερη επιτυχία.

Παρ’ όλα αυτά, η τάση που επικρατεί φαίνεται ξεκάθαρα. Ο Ζακ Αταλί, Γάλλος συγγραφέας και προεδρικός σύμβουλος, ισχυρίζεται ότι ‘οι έμποροι παίρνουν τη θέση των πολεμιστών στους πρωταγωνιστικούς ρόλους της παγκόσμιας σκηνής’. Και ένα ειδησεογραφικό περιοδικό σχολίασε: «[Σε πολλές χώρες] η οικονομική δύναμη έχει αντικαταστήσει τη στρατιωτική ισχύ ως καθοριστικό παράγοντα».

Χαλαρώνει η Μέγκενη;

Οι φυσικές καταστροφές, οι αρρώστιες και το έγκλημα τραντάζουν συθέμελα την οικονομία. Το ίδιο συμβαίνει και με τα χρέη και τα ελλείμματα του προϋπολογισμού. Σύμφωνα με το βιβλίο Ο Άτλας Κόλινς της Παγκόσμιας Ιστορίας (The Collins Atlas of World History), «το διεθνές χρέος [των αναπτυσσόμενων χωρών] είναι τόσο τεράστιο ώστε, σε κάποιες περιπτώσεις, ο κόσμος έφτασε στο χείλος μιας μνημειώδους οικονομικής καταστροφής, και η αύξηση της φτώχειας, με όλη την απόγνωση και τις απειλές έκρηξης που τη συνοδεύουν, έχει γίνει πολύ ανησυχητική».

Μερικές κυβερνήσεις μαστίζονται από καλπάζοντα πληθωρισμό, ενώ άλλες αγωνίζονται σθεναρά να τον αποτρέψουν. Η ανασφάλεια ξεπροβάλλει υπό μορφή αστάθειας στα χρηματιστήρια. Η ξαφνική ασθένεια ενός πολιτικού ηγέτη ή ακόμη και αβάσιμες φήμες μπορούν να καταστρέψουν περιουσίες μέσα σε λίγες μόνο ώρες. Το κραχ της Γουόλ Στριτ τον Οκτώβριο του 1987—ακόμη σοβαρότερο κι απ’ αυτό του 1929—σημάδεψε τη χειρότερη εβδομάδα, όπως αυτή ονομάστηκε, στην ιστορία της οικονομίας. Η αξία των περιουσιακών στοιχείων που καταστράφηκαν ανήλθε σε σχεδόν 385 δισεκατομμύρια δολάρια (περ. 69,3 τρισ. δρχ.). Η αγορά ανέρρωσε, αλλά πολλοί ειδικοί λένε ότι το μεγάλο κραχ δεν έχει γίνει ακόμη. «Καλύτερα να ελπίζει ο κόσμος να μη μάθει ποτέ ποιο θα ήταν το μέγεθος αυτής της οικονομικής καταστροφής», έγραψε ο δημοσιογράφος Τζορτζ Τζ. Τσερτς.

Η μέγκενη των οικονομικών πιέσεων και της συνακόλουθης αναστάτωσης φαίνεται πως σφίγγει αντί να χαλαρώνει. Είναι, λοιπόν, ρεαλιστικό να εξετάσουμε το ενδεχόμενο να τεθεί σύντομα ένα τέλος σε όλα αυτά;