Ο Αγώνας για τη Σωτηρία του Πλανήτη Μας

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ

Ο ΓΙΟΥΡΙ, ο οποίος ζει στη ρωσική πόλη Καραμπάς, έχει δύο παιδιά, και είναι και τα δύο άρρωστα. Ανησυχεί αλλά δεν εκπλήσσεται. «Δεν υπάρχουν υγιή παιδιά εδώ», εξηγεί. Οι κάτοικοι του Καραμπάς δηλητηριάζονται. Κάθε χρόνο ένα τοπικό εργοστάσιο εκλύει 162.000 τόνους ρύπους—9 τόνους για κάθε άντρα, γυναίκα και παιδί που ζει εκεί. Στις πόλεις Νίκελ και Μοντσεγκόρσκ στη Χερσόνησο Κόλα, βόρεια του Αρκτικού Κύκλου, «δύο μεταλλουργεία νικελίου, από τα πιο μεγάλα και πιο απαρχαιωμένα στον κόσμο, . . . εκλύουν στην ατμόσφαιρα κάθε χρόνο περισσότερα βαρέα μέταλλα και διοξείδιο του θείου από όλα τα άλλα παρόμοια εργοστάσια στη Ρωσία».—Δε Νιου Γιορκ Τάιμς (The New York Times).

Ο αέρας δεν είναι καλύτερος στην Πόλη του Μεξικού. Σε μια έρευνα που διεξήγε η Δρ Μαργκαρίτα Καστιγιέχος διαπιστώθηκε ότι, ακόμα και σε μια πλούσια περιοχή της πόλης, τα παιδιά ήταν άρρωστα 4 στις 5 μέρες. «Θεωρούν φυσιολογικό το να είναι άρρωστα», παρατήρησε. Ένας από τους κύριους ενόχους, λέει η ίδια, είναι η διάχυτη αιθαλομίχλη που δημιουργείται από τα χιλιάδες οχήματα τα οποία προξενούν μποτιλιάρισμα στους δρόμους της πόλης. Οι συγκεντρώσεις όζοντος είναι τέσσερις φορές υψηλότερες από το ανώτατο επιτρεπτό όριο της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας.

Στην Αυστραλία ο κίνδυνος είναι αόρατος—αλλά είναι το ίδιο θανατηφόρος. Τα παιδιά πρέπει τώρα να φοράνε καπέλο όταν παίζουν στην αυλή του σχολείου. Η καταστροφή μεγάλου μέρους του προστατευτικού καλύμματος του όζοντος στο Νότιο Ημισφαίριο έχει κάνει τους Αυστραλούς να αρχίσουν να βλέπουν τον ήλιο σαν εχθρό μάλλον παρά σαν φίλο. Έχουν ήδη δει να τριπλασιάζονται τα κρούσματα καρκίνου του δέρματος.

Σε άλλα μέρη του κόσμου, η ανεύρεση επαρκούς νερού είναι καθημερινή μάχη. Όταν η Αμάλια ήταν 13 ετών, η ξηρασία έπληξε τη Μοζαμβίκη. Υπήρχε ελάχιστο νερό τον πρώτο χρόνο, και σχεδόν καθόλου τον επόμενο. Οι λαχανοκαλλιέργειες μαράθηκαν και καταστράφηκαν. Η Αμάλια και η οικογένειά της αναγκάστηκαν να τρώνε άγριους καρπούς και να σκάβουν στις αμμώδεις ποταμιές για να βρουν έστω και λίγο πολύτιμο νερό.

Στην πολιτεία Ρατζαστάν της Ινδίας, εκείνο που εξαφανίζεται με γοργούς ρυθμούς είναι οι βοσκότοποι. Ο Φαγκού, ένας ιθαγενής νομάδας, μαλώνει συχνά με τους ντόπιους κτηματίες. Δεν μπορεί να βρει βοσκότοπους για τα πρόβατα και τα κατσίκια του. Εξαιτίας της οξείας έλλειψης γόνιμης γης, αιώνες ειρηνικής συνύπαρξης μεταξύ κτηματιών και νομάδων έχουν διακοπεί.

Η κατάσταση είναι ακόμα χειρότερη στο Σαχέλ, μια πλατιά ζώνη ημιάνυδρης γης στη νότια άκρη της Σαχάρας, στην Αφρική. Ως αποτέλεσμα της αποψίλωσης και της επακόλουθης ξηρασίας, ολόκληρα κοπάδια έχουν εξαλειφτεί και αναρίθμητα μικρά αγροκτήματα έχουν θαφτεί κάτω από την άμμο της επεκτεινόμενης ερήμου. «Δεν πρόκειται να ξαναφυτέψω», δήλωσε ένας αγρότης της φυλής Φουλάνι από το Νίγηρα όταν είδε το κεχρί που είχε φυτέψει να καταστρέφεται για έβδομη φορά. Τα βοοειδή του είχαν ήδη πεθάνει από έλλειψη βοσκής.

Η Αυξανόμενη Απειλή

Υπάρχει ένα δυσοίωνο κοινό στοιχείο πίσω από τις πρόσφατες ξηρασίες, τις καταστραμμένες σοδειές και το μολυσμένο αέρα που κάνει τη μια πόλη μετά την άλλη να ασφυκτιά. Αυτά είναι συμπτώματα ενός άρρωστου πλανήτη, ενός πλανήτη ο οποίος δεν μπορεί πλέον να αντιμετωπίσει τις συσσωρευμένες απαιτήσεις που έχει ο άνθρωπος από αυτόν.

Τίποτα πάνω στη γη δεν είναι πιο σημαντικό για την επιβίωσή μας από τον αέρα που αναπνέουμε, την τροφή που τρώμε και το νερό που πίνουμε. Ακατάπαυστα, αυτά τα ζωοπάροχα απαραίτητα στοιχεία είτε μολύνονται είτε περιορίζονται σταδιακά—από τον ίδιο τον άνθρωπο. Σε μερικές χώρες η κατάσταση του περιβάλλοντος είναι ήδη απειλητική για τη ζωή. Όπως το έθεσε πολύ παραστατικά ο πρώην Σοβιετικός πρόεδρος Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, «η οικολογία μάς έχει πιάσει από το λαιμό».

Δεν μπορούμε να πάρουμε αυτή την απειλή στα ελαφρά. Ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξάνεται σταθερά, και οι απαιτήσεις σε σχέση με τους περιορισμένους πόρους πολλαπλασιάζονται. Ο Λέστερ Μπράουν, πρόεδρος του Ινστιτούτου Παγκόσμιας Επιφυλακής, δήλωσε πρόσφατα ότι «η σοβαρότερη απειλή για το μέλλον μας δεν είναι η στρατιωτική επιθετικότητα αλλά η περιβαλλοντική υποβάθμιση του πλανήτη». Γίνονται αρκετές ενέργειες για να αποφευχτεί η τραγωδία;

Ο Αγώνας για την Προστασία του Πλανήτη

Είναι δύσκολο να βοηθήσεις κάποιον αλκοολικό ο οποίος είναι πεπεισμένος ότι δεν έχει πρόβλημα με το ποτό. Παρόμοια, το πρώτο βήμα για τη βελτίωση της υγείας του πλανήτη είναι να αναγνωρίσουμε την έκταση της ασθένειας. Πιθανότατα, η εκπαίδευση είναι η πιο σημαντική επιτυχία σε σχέση με το περιβάλλον στα πρόσφατα χρόνια. Οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα αντιλαμβάνονται πλήρως ότι η γη μας απογυμνώνεται και μολύνεται—και ότι κάτι πρέπει να γίνει για αυτό. Η απειλή της υποβάθμισης του περιβάλλοντος διαγράφεται τώρα πιο επικίνδυνη από την απειλή ενός πυρηνικού πολέμου.

Οι ηγέτες του κόσμου έχουν επίγνωση των προβλημάτων. Περίπου 118 αρχηγοί κρατών συμμετείχαν στη Συνάντηση Κορυφής για τη Γη που έγινε το 1992, στη διάρκεια της οποίας λήφθηκαν ορισμένα μέτρα για την προστασία της ατμόσφαιρας και των πόρων της γης που ολοένα λιγοστεύουν. Οι περισσότερες χώρες υπέγραψαν μια συνθήκη για το κλίμα στην οποία συμφώνησαν να δημιουργήσουν ένα σύστημα για την καταγραφή των αλλαγών στις εκπομπές άνθρακα, με στόχο το πάγωμα του συνόλου των εκπομπών στο εγγύς μέλλον. Επίσης εξέτασαν τρόπους για τη διαφύλαξη της βιοποικιλίας του πλανήτη μας, δηλαδή του συνολικού αριθμού των φυτικών και των ζωικών ειδών. Δεν μπόρεσε να επιτευχθεί συμφωνία για την προστασία των δασών του κόσμου, αλλά η σύνοδος συνέταξε δύο έγγραφα—τη «Διακήρυξη του Ρίο», και την «Ατζέντα 21» που περιέχει κατευθυντήριες γραμμές αναφορικά με το πώς μπορούν οι χώρες να επιτύχουν «βιώσιμη ανάπτυξη».

Όπως τονίζει ο περιβαλλοντολόγος Άλεν Χάμοντ, «το σημαντικό κριτήριο είναι το αν θα τηρηθούν οι δεσμεύσεις που αναλήφθηκαν στο Ρίο—αν τα ‘παχιά’ λόγια γίνουν πράξεις στους μετέπειτα μήνες και χρόνια».

Ωστόσο, σημαντική πρόοδο αποτέλεσε το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ που υπογράφτηκε το 1987, το οποίο περιλάμβανε μια διεθνή συνθήκη για τη σταδιακή απαγόρευση των χλωροφθορανθράκων (CFC) μέσα σε καθορισμένο χρονικό όριο.a Γιατί τέτοια ανησυχία; Επειδή λέγεται ότι οι CFC συντελούν στη γοργή μείωση του προστατευτικού στρώματος όζοντος της γης. Το όζον που βρίσκεται στην ανώτερη ατμόσφαιρα της γης παίζει ζωτικό ρόλο στο φιλτράρισμα των υπεριωδών ακτίνων του ήλιου, οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο του δέρματος και καταρράκτη. Αυτό το πρόβλημα δεν περιορίζεται στην Αυστραλία. Πρόσφατα, οι επιστήμονες εντόπισαν μείωση 8 τοις εκατό στη συγκέντρωση του όζοντος το χειμώνα πάνω από μερικές εύκρατες περιοχές του Βόρειου Ημισφαιρίου. Είκοσι εκατομμύρια τόνοι CFC έχουν ήδη μεταφερθεί στη στρατόσφαιρα.

Για να αντιμετωπίσουν αυτή την καταστροφική μόλυνση της ατμόσφαιρας, μερικά κράτη του κόσμου παραμέρισαν τις διαφορές τους και ανέλαβαν αποφασιστική δράση. Επίσης, αναλήφθηκε διεθνής δράση για την προστασία των ειδών που απειλούνται με εξαφάνιση, για τη διατήρηση της Ανταρκτικής και για τον έλεγχο της μεταφοράς τοξικών αποβλήτων.

Πολλές χώρες λαβαίνουν μέτρα για τον καθαρισμό των ποταμών τους (οι σολομοί ξαναγύρισαν τώρα στον ποταμό Τάμεση της Αγγλίας), για τον έλεγχο της ατμοσφαιρικής ρύπανσης (έχει μειωθεί κατά 10 τοις εκατό στις πόλεις των Ηνωμένων Πολιτειών με τη χειρότερη αιθαλομίχλη), για τη χρήση πηγών ενέργειας φιλικών προς το περιβάλλον (το 80 τοις εκατό των σπιτιών στην Ισλανδία θερμαίνονται με γεωθερμική ενέργεια), και για τη διατήρηση της φυσικής τους κληρονομιάς (η Κόστα Ρίκα και η Ναμίμπια έχουν μετατρέψει περίπου το 12 τοις εκατό της συνολικής επιφάνειας του εδάφους τους σε εθνικά πάρκα).

Αποτελούν αυτά τα θετικά σημάδια απόδειξη του ότι η ανθρωπότητα παίρνει τον κίνδυνο στα σοβαρά; Είναι απλώς ζήτημα χρόνου το πότε θα αναρρώσει πλήρως ο πλανήτης μας για άλλη μια φορά; Τα επόμενα άρθρα θα προσπαθήσουν να απαντήσουν σε αυτά τα ερωτήματα.

[Υποσημείωση]