Οι Ετρούσκοι—Το Μυστήριο Παραμένει Ανεξιχνίαστο

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ

«ΤΟΣΗ ΗΤΑΝ Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΗΣ ΕΤΡΟΥΡΙΑΣ ΩΣΤΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΗΣ ΕΓΙΝΕ ΓΝΩΣΤΟ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΜΗΚΗ ΚΑΙ ΠΛΑΤΗ ΤΗΣ ΓΗΣ».—ΛΙΒΙΟΣ, ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΑΙΩΝΑ.

ΟΤΑΝ έρχεται στο προσκήνιο το θέμα των Ετρούσκων ίσως πιστεύετε ότι δεν γνωρίζετε ούτε τα βασικά. Αν, όμως, η γλώσσα που μιλάτε χρησιμοποιεί το λατινικό αλφάβητο τότε, χωρίς να το ξέρετε, οφείλετε κάποιο μέρος του στους Ετρούσκους. Αν δεν υπήρχαν οι Ετρούσκοι, το λατινικό αλφάβητο θα άρχιζε με τα γράμματα a (α), b (μπε), g (γκε) (όπως το ελληνικό αλφάβητο αρχίζει με το α, β, γ ή το εβραϊκό με το άλεφ, μπαιθ, γκίμελ). Εντούτοις, μολονότι οι φιλόλογοι γνωρίζουν ότι το ετρουσκικό αλφάβητο άρχιζε με το a (α), b (μπε), c (κα), η ετρουσκική γλώσσα παραμένει δυσνόητη. Και αυτή είναι μόνο μία πλευρά του ετρουσκικού αινίγματος!

Στο διάβα των αιώνων οι ιστορικοί έχουν διατυπώσει εικασίες αναφορικά με την προέλευση αυτού του πολύ αξιόλογου πολιτισμού. Τον πέμπτο αιώνα Π.Κ.Χ., όταν βρίσκονταν στον κολοφώνα της δόξας τους, οι Ετρούσκοι σχημάτισαν μια ομοσπονδία 12 πόλεων με ένα εκτεταμένο εμπορικό δίκτυο στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αφρική. Εντούτοις, μόλις τέσσερις αιώνες αργότερα, είχαν αφομοιωθεί πλήρως από μια ανερχόμενη δύναμη, τη Ρώμη. Αλλά τι γνωρίζουμε για τους Ετρούσκους, και γιατί παραμένει ανεξιχνίαστο το μυστήριο;

Μυστηριώδης Προέλευση

Η προέλευση των Ετρούσκων απασχολεί εδώ και πολύ καιρό ιστορικούς, αρχαιολόγους και γλωσσολόγους. Άραγε μετανάστευσαν από τη Λυδία, μια επαρχία στη Μικρά Ασία, όπως δήλωσε ο Ηρόδοτος, ή ήταν αυτόχθονες κάτοικοι της Ιταλίας, όπως ισχυρίστηκε ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς τον πρώτο αιώνα Π.Κ.Χ.; Είναι πιθανό να είχαν ποικίλες καταγωγές; Όποια και αν είναι η απάντηση, οι εθνικές και οι πολιτιστικές διαφορές που υπήρχαν ανάμεσα σε αυτούς και στους γειτονικούς λαούς ήταν τόσο μεγάλες ώστε τώρα δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για την προέλευσή τους.

Ωστόσο, εκείνο που γνωρίζουμε είναι ότι περίπου από τον όγδοο αιώνα Π.Κ.Χ. οι Ετρούσκοι άκμασαν σε όλη την κεντρική Ιταλία. Οι Ρωμαίοι τους ονόμαζαν Τούσκους ή Ετρούσκους, και η περιοχή που κατείχαν, ανάμεσα στον ποταμό Άρνο στα βόρεια και στον ποταμό Τίβερη στα νότια, έγινε γνωστή ως Τοσκάνη. Κάποτε ο ετρουσκικός πολιτισμός είχε υπό την κυριαρχία του περίπου 50 ιταλικούς λαούς.

Ενώ η ετρουσκική γλώσσα βασικά χρησιμοποιεί μια αρχική μορφή του ελληνικού αλφάβητου, πράγμα που φαινομενικά θα διευκόλυνε την αποκρυπτογράφησή της, στην πραγματικότητα διαφέρει πολύ από οποιαδήποτε άλλη γνωστή γλώσσα. Το μεγαλύτερο μέρος του λεξιλογίου που χρησιμοποιούσαν οι Ετρούσκοι δεν έχει καταστεί δυνατό να μεταφραστεί. Εντούτοις, είχαν πλούσια λογοτεχνία επειδή τα βιβλία έπαιζαν σημαντικό ρόλο στον πολιτισμό τους, ειδικά σε θέματα που αφορούσαν τη θρησκεία. Μολονότι σήμερα υπάρχουν χιλιάδες δείγματα ετρουσκικών επιγραφών—σε επιτύμβιες πλάκες, σε αγγεία και σε αλαβάστρινες σαρκοφάγους—έχουν σχετικά σύντομα κείμενα και έτσι δεν βοηθούν αρκετά στο να κατανοηθεί η προέλευση και η σημασία των ετρουσκικών λέξεων.

Πώς Ζούσαν και Πώς Ευημερούσαν

Οι Ετρούσκοι ήταν οργανωμένοι σε αυτόνομες πόλεις-κράτη, οι οποίες διοικούνταν αρχικά από βασιλιάδες και μεταγενέστερα από άρχοντες. Αυτές οι πόλεις οργανώθηκαν σε μια ετρουσκική ομοσπονδία, μια χαλαρή θρησκευτική, οικονομική και πολιτική ένωση. Μερικές ετρουσκικές κατοικίες είχαν τρεχούμενο νερό και ήταν χτισμένες σε λιθόστρωτους δρόμους όπου υπήρχαν υπόνομοι. Η αποστράγγιση του εδάφους συνηθιζόταν πολύ. Ετρούσκοι βασιλιάδες μετέτρεψαν την ίδια τη Ρώμη από συνένωση χωριών που ήταν σε μια κομψή, περιτειχισμένη πόλη εφοδιασμένη με δίκτυο υπονόμων, περιλαμβανομένου του υπονόμου Κλοάκα Μάξιμα, ο οποίος υπάρχει ακόμα και σήμερα.

Οι Ετρούσκοι ευημερούσαν χάρη στα πλούσια κοιτάσματα μετάλλων που υπήρχαν σε υποτελείς τους περιοχές, όπως ήταν τα ορυχεία σιδήρου στο γειτονικό νησί Έλβα. Για να ικανοποιήσουν τη δίψα τους για μέταλλα, οι Ετρούσκοι επεξεργάζονταν σίδηρο, ασήμι και χαλκό—μάλιστα εισήγαν κασσίτερο από τα Βρετανικά Νησιά. Εκτός από αυτά τα πλούτη, η περιοχή που κατείχαν αποτελούνταν από εύφορη γη κατάλληλη για καλλιέργεια και βόσκηση, η οποία παρήγε δημητριακά, ελιές και σταφύλια, καθώς και ξυλεία. Αυτοί οι φυσικοί πόροι καθώς και το αναπτυγμένο εσωτερικό και εξωτερικό εμπόριο χάρισαν στους Ετρούσκους μια ανθηρή οικονομία.

Οι Ετρούσκοι ήταν σπουδαίοι ναυτικοί. Το 540 Π.Κ.Χ., συνασπισμένος ο ετρουσκικός και ο καρχηδονιακός στόλος νίκησε τους Έλληνες, και έτσι διασφαλίστηκε το ετρουσκικό εξωτερικό εμπόριο. Έχοντας εφεύρει τον πολιορκητικό κριό, ήταν έτοιμοι για μάχη. Προϊόντα όπως τα φημισμένα μπούκερο (μαύρα αγγεία) εξάγονταν με πλοία στη μακρινή Ισπανία και στην Αίγυπτο. Μέσω των χερσαίων εμπορικών δρόμων, οι Ετρούσκοι εξήγαν κρασί στη Γαλατία (Γαλλία) και στη Γερμανία, με αποτέλεσμα να διαδοθεί η φήμη τους.

Πώς Απολάμβαναν τη Ζωή οι Ετρούσκοι

Ανάμεσα στις πιο αποκαλυπτικές πηγές πληροφοριών για τους Ετρούσκους, οι οποίες άντεξαν στο χρόνο, είναι τα έργα τέχνης που είχαν. Οι Ετρούσκοι ήταν ένας λαός που αγαπούσε την πολυτέλεια και παρήγε υπεράφθονα χρυσά κοσμήματα, στα οποία περιλαμβάνονταν σκουλαρίκια, πόρπες, μενταγιόν, βραχιόλια και περιδέραια. Ακόμα και σήμερα, ο τρόπος με τον οποίο κατασκεύαζαν περίτεχνους θησαυρούς τους οποίους διακοσμούσαν με φιλιγκράν και μικρούς κόκκους, χρησιμοποιώντας μικροσκοπικές χάντρες από χρυσό, παραμένει μυστήριο. Εκτός από τις κούπες, τα πιάτα, τα ποτήρια και τα σερβίτσια φαγητού που έφτιαχναν από ασήμι και άλλα πολύτιμα μέταλλα, οι Ετρούσκοι σκάλιζαν και λάξευαν και άλλα βαρύτιμα υλικά, όπως το ελεφαντόδοντο.

Τα πολλά γλυπτά, έργα τέχνης και τοιχογραφίες που έχουν βρεθεί αποκαλύπτουν ποια ήταν η χαρά της ζωής των Ετρούσκων. Τους άρεσε να παρακολουθούν αρματοδρομίες, αγώνες πυγμαχίας, αγώνες πάλης και αθλητικές εκδηλώσεις. Ο βασιλιάς τα παρακολουθούσε αυτά, πιθανώς καθισμένος σε κάποια πολυθρόνα από ελεφαντόδοντο, περιτριγυρισμένος από δούλους που είχαν πιαστεί αιχμάλωτοι. Ο πορφυρός χιτώνας του, σύμβολο της θέσης του, υιοθετήθηκε αργότερα από τους Ρωμαίους. Στο σπίτι, πλάγιαζε δίπλα στη σύζυγό του στη διάρκεια των γευμάτων και άκουγε καθώς του έπαιζαν αυλό ή δίδυμο αυλό και έβλεπε χορούς, ενώ οι δούλοι του τον υπηρετούσαν.

Σε οξεία αντίθεση με τους Έλληνες ή τους Ρωμαίους, οι γυναίκες στην ετρουσκική κοινωνία απολάμβαναν μια θέση κοινωνικής ισότητας. Μπορούσαν να έχουν περιουσιακά στοιχεία, και απολάμβαναν τα κοινωνικά γεγονότα. Οι γυναίκες στους Ετρούσκους είχαν όνομα και επώνυμο, πράγμα που αποδεικνύει ότι κατείχαν νομικά δικαιώματα.

Παράξενες Θρησκευτικές Πεποιθήσεις

Κάποιος ιστορικός του πρώτου αιώνα είπε ότι οι Ετρούσκοι ήταν «περισσότερο από κάθε άλλο λαό αφοσιωμένοι σε θρησκευτικά έθιμα». Οι Ετρούσκοι λάτρευαν μια πληθώρα θεών, έχοντας κάποια προτίμηση στις τριάδες, προς τιμή των οποίων έχτιζαν ναούς με τρεις θαλάμους. Σε κάθε θάλαμο υπήρχε ένα άγαλμα. Ο ετρουσκικός πολιτισμός περιστρεφόταν γύρω από μυστηριακές Βαβυλωνιακές ιδέες. Εξέχουσα θέση ανάμεσά τους κατείχε η ιδέα τής μετά θάνατο ζωής και του κάτω κόσμου. Τους νεκρούς τούς έθαβαν ή τους έκαιγαν. Αν τους έκαιγαν, έβαζαν τις στάχτες τους σε τεφροδόχους διαφόρων σχημάτων ή μορφών. Η τοποθέτηση της τεφροδόχου στο νεκρικό θάλαμο, μαζί με οτιδήποτε θεωρούσαν απαραίτητο για τη ζωή στον κάτω κόσμο, συνοδευόταν από τελετουργίες, προσφορές και σπονδές. Οι τοίχοι στους τάφους των πλουσίων ήταν διακοσμημένοι με ζωηρόχρωμες νωπογραφίες που απεικόνιζαν διάφορες σκηνές, και μερικές φορές αναπαριστούσαν δαίμονες ή ένα συνονθύλευμα τρομακτικών πλασμάτων. Όπως αναφέρει κάποια πηγή, «στους Ετρούσκους πάντοτε άρεσαν τα τερατόμορφα όντα».

Η άσκηση της ηπατοσκοπίας από τους Ετρούσκους, δηλαδή η παρατήρηση του συκωτιού ως μορφή μαντείας, έχει τις ρίζες της στη Βαβυλώνα. (Παράβαλε Ιεζεκιήλ 21:21.) Όλες οι πλευρές της ζωής τους καθώς και η λήψη αποφάσεων από μέρους τους επικεντρώνονταν στους θεούς. Οι άνθρωποι έψαχναν στη γη ή στον ουρανό για οιωνούς. Η μαντεία ήταν τόσο συνηθισμένη ώστε οι πράξεις αυτού του είδους έγιναν γνωστές ως ντισκιπλίνα ετρούσκα, δηλαδή ετρουσκική επιστήμη.

Απορρόφηση και Εξαφάνιση

Το 509 Π.Κ.Χ., τερματίστηκε η μακραίωνη γραμμή των Ετρούσκων βασιλιάδων που κυβερνούσαν τη Ρώμη. Αυτό ήταν προάγγελος μελλοντικών πραγμάτων. Στα βόρεια οι Ετρούσκοι απειλούνταν από τους Κέλτες, οι επιδρομές των οποίων είχαν χαλαρώσει την ετρουσκική λαβή σε εκείνη την περιοχή. Στα νότια, οι συνεχείς μεθοριακές διαμάχες με τους ιταλικούς λαούς υπέσκαψαν τη βάση της εξουσίας τους, δημιουργώντας εσωτερική κοινωνική ένταση.

Τον τρίτο αιώνα Π.Κ.Χ., η ετρουσκική επικράτεια είχε περιέλθει κάτω από ρωμαϊκή κυριαρχία. Έτσι άρχισε μια περίοδος ρωμαϊκής πολιτιστικής επέκτασης ή εκρωμαϊσμού. Τελικά το 90 Π.Κ.Χ., όταν το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη προσφέρθηκε σε όλους τους ιταλικούς λαούς, τα τελευταία ίχνη της ετρουσκικής ταυτότητας εξαλείφθηκαν. Οι Ετρούσκοι αναγκάστηκαν να μιλούν λατινικά και απορροφήθηκαν από το ρωμαϊκό κόσμο. Προφανώς, λίγοι Ρωμαίοι λόγιοι προσπάθησαν να μεταφράσουν ή έστω να διατηρήσουν τα ετρουσκικά λογοτεχνικά έργα. Έτσι, ο ετρουσκικός πολιτισμός εξαφανίστηκε, σκεπάζοντας τα πάντα με ένα πέπλο μυστηρίου. Αλλά άφησε και μια κληρονομιά.

Μια Ανθεκτική Κληρονομιά

Η κληρονομιά που άφησαν οι Ετρούσκοι φαίνεται στη Ρώμη ακόμα και σήμερα. Οι Ρωμαίοι όφειλαν στους Ετρούσκους το ναό του Καπιτωλίου, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στην τριάδα του Ζούπιτερ, της Ζούνον και της Μινέρβας· τους ναούς με τους τρεις θαλάμους· τα πρώτα τείχη της πόλης τους· και τον αποχετευτικό αγωγό της Αγοράς. Ακόμα και η λύκαινα του Καπιτωλίου (Lupa Capitolina), το σύμβολο της Ρώμης, είναι ετρουσκικής προέλευσης. Επιπρόσθετα, οι Ρωμαίοι υιοθέτησαν αρκετά ετρουσκικά έθιμα, όπως ήταν οι αγώνες που περιλάμβαναν μάχες μέχρις εσχάτων και μάχες με θηρία. (Παράβαλε 1 Κορινθίους 15:32.) Το είδος της θριαμβευτικής πομπής που αναμφίβολα είχε κατά νου ο Παύλος σε ένα από τα παραδείγματά του ήταν ετρουσκικής προέλευσης.—2 Κορινθίους 2:14.

Τα ετρουσκικά σύμβολα, επίσης, έχουν χρησιμοποιηθεί εκτεταμένα. Η ράβδος του Ετρούσκου ιερέα, η οποία μοιάζει με ραβδί βοσκού, είναι πρόδρομος της ποιμαντορικής ράβδου που χρησιμοποιούν οι επίσκοποι του Χριστιανικού κόσμου. Το ετρουσκικό έμβλημα (που παρίστανε μια δέσμη ράβδων γύρω από έναν πέλεκυ) χρησιμοποιήθηκε ως σύμβολο εξουσίας από τους Ρωμαίους, ως έμβλημα στη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης, καθώς και από το φασιστικό κόμμα της Ιταλίας στον 20ό αιώνα.

Παρά τις συντονισμένες προσπάθειες που κάνουν οι αρχαιολόγοι για να αποκαλύψουν το παρελθόν, η προέλευση των Ετρούσκων και πολλές πλευρές της ζωής τους παραμένουν μυστήριο.

[Χάρτης στη σελίδα 24]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΕΤΡΟΥΡΙΑ

ΙΤΑΛΙΑ

[Εικόνες στη σελίδα 24, 25]

1. Η λύκαινα του Καπιτωλίου, φτιαγμένη από ετρουσκικό μπρούτζο, σύμβολο της πόλης της Ρώμης, χρονολογείται από τον πέμπτο αιώνα Π.Κ.Χ.

2. Με επιγραφές στην ετρουσκική (δεξιά) και στη φοινικική (αριστερά), αυτές οι χρυσές πλάκες περιέχουν μια αφιέρωση στην Ούνι (Αστάρτη)

3. Ετρουσκική σαρκοφάγος ενός αντρογύνου

4. Ετρουσκική αψιδωτή είσοδος από τον τέταρτο αιώνα Π.Κ.Χ. Οι Ρωμαίοι έμαθαν να χτίζουν αψίδες από τους Ετρούσκους

5. Ετρουσκικός κρατήρας και βάση από τον έβδομο αιώνα Π.Κ.Χ., ο οποίος χρησιμοποιούνταν για την ανάμειξη κρασιού

[Ευχαριστίες]

Χρυσές πλάκες: Museo Nazionale di Villa Giulia, Roma· σαρκοφάγος και κρατήρας: Musée du Louvre, Paris