Iai Riki te Maiu Teuana Imwin te Mate?
“NGKANA tao e mate te aomata, ao e na manga maiu ke e aki?” anne ana titiraki te tama-n-uea are Iobi, 3,500 tabun te ririki n nako. (Iobi 14:14) Te titiraki aei e a tia ni kaminoi aia iango aomata i nanon ririki aika ngaa ma ngaa mwaitiia. I nanon taai aika nako, aomata mai buakoia natannaomata nako a a tia n iaiangoa taekan aei, ma ni katei aia koaua iai aika kakaokoro nako.
A mwaiti aomata ake a taku bwa Kristian ngaiia ake a kakoauaa te nako karawa, ao te nako moone. Ma taian Intu a kakoauaa te manga karikaki nakon te rabwata teuana. E taku Emir Muawiyah, ae te tia ibuobuoki n ana tabo te Aro n Islam, ngke e kabwarabwaraa aia koaua iai taian Mutirim: “Ti kakoauaa bwa e na iai te bong ni motikitaeka imwin te mate, are te tai are ko na tei iai i matan te Atua ae Allah, ae taraana, kaanga ai aron ae ko tei n te kaboowi.” N te koaua n Islam, n te tai arei Allah e na rinanoi anuani maiuia aomata n tatabemania nako, ma ni motika taekaia nakon te baretaiti ke te ai ni moone.
I Sri Lanka, kaain te Aro ni Buddhist ao te Aro ni Katorika a uaia n aki kaina mataroan ao kamaman aia auti ngkana iai te mate ni mwengaia. E kauraki te taura ae te bwaa, ao te bwaoki ni mate e kaweneaki i nanon te auti n te aro ae waen te mate, a kaitaraa mataroan te auti are mai moa. A kakoauaa bwa waaki aikai a kanakoraoa aron otinakon taamnein te mate.
N ana koaua Ronald M. Berndt, are e mena n te University of Western Australia, taian Aborigine i Aotiteria a kakoauaa bwa “a aki kona ni kamaunaki taamneia aomata.” Barongan aaba tabeua ake i aon Aberika, a kakoauaa bwa imwin te mate, aomata aika mangori a riki bwa taian anti, ma aomata aika bwakuaku a riki bwa anti-ma-aomata ake a na karineaki ma ni butiaki irouia aomata, ibukina bwa a na riki bwa taani kairiri ake a aki nonoraki, nakon te natannaomata.
N aaba tabeua, koaua ake a kaineti ma aroia maate, bon taian irengarenga, are a ikotaki iai aia katei nikawai kaain te aba ao reirei mairouia Aaro aika aongkoa a Kristian. N aron anne, a mwaiti kaain te Aro ni Katorika ao te Aro ni Borotetanti ake i Aberika Maeao ake a tataneiai n rabuna aia kirati n tirotaam ngkana iai te aomata ae mate, bwa a kawa ni butika iai ma taamnein te mate.
A boni kaokoro nako aia kaeka aomata nakon te titiraki ae ‘Tera ae e na riki nakoira ngkana ti mate?’ Ma aio te iango ae aana angiin koaua aikai: Iai te bwai teuana ae mena i nanon te aomata ae e aki-mamate, ao e maiu nako naba imwin maten te aomata. Aomata tabeman a kakoauaa bwa “te bwai” anne bon te taamnei. N aron anne, n taabo tabeua i Aberika ao Atia, ao n aonon te Betebeke ae Polynesia, Melanesia, ao Micronesia, a mwaiti aomata aika a kakoauaa bwa e aki-mamate te taamnei.
Ma, bon iai te taamnei i nanon te aomata ae maiu? Te koaua bwa e otiotinako te taamnei aei ngkana e mate te rabwata? Ngkana ngaia, ao tera ae e riki nakoina? Ao tera te kaantaninga ibukia maate? A aki riai ni katukaki titiraki aikai n aki kaekaki. N aki ongeia bwa tera te katei n te tabo are ko mena iai ke tera am Aro, ma te mate bon te bwai ni koaua ae riai n tabeakinaki. E bon rangi ni kakawaki irekereken titiraki aikai ma ngkoe. Ti kaunga nanom bwa ko na rinanon taekana.