E Taetae Kristo Nakoia Ekaretia
“Teuare tauu itoi ake itiua i ataina . . . E kangai.”—TE KAOTIOTI 2:1.
1, 2. Bukin tera ngkai ti riai ni mutiakin ana taeka Kristo nakoia ekaretia ake itua i Asia Minor?
BON Atun te ekaretia ni Kristian Natin Iehova ae ana rikitemanna ae Iesu Kristo. E karaoa mwiokoana ni kairiri Kristo ibukin kawakinan itiakin te ekaretia ibukia taan rimwina aika kabiraki, n arona ni kamoamoaia ao ni boaia. (I-Ebeto 5:21-27) Iai taiani katoto ibukin aei n Te Kaotioti mwakoro 2 ao 3, ike ti kona n nora iai ana taeka Iesu aika mwaaka ao n tatangira nakoia ekaretia aika itua i Asia Minor.
2 Imwain ongon te abotoro Ioane n ana taeka Iesu nakoia ekaretia aika itua, ao e anganaki te miitara ibukin “ana bong te Uea.” (Te Kaotioti 1:10) E moanaki te “bong” anne ngke e kateaki te Tautaeka n Uea iroun te Mesia n te ririki 1914. Mangaia are e rangi ni kakawaki te bwai are e taekinna Kristo nakoia ekaretia aikai, ibukira ni boong aika kaitira aikai. A buokira ana kaungaunga ao ana reirei aikai ni kaaitarai kangaanga aika ti kaitiboo ma ngaai n taai aika kamamate aikai.—2 Timoteo 3:1-5.
3. Tera ae nanonaki n taetae ni kaikonaki aika “itoi,” “anera,” ao “bwaae ake koora” ake e nori te abotoro Ioane?
3 Ioane e nora Iesu Kristo ae mimitong are “tauu itoi ake itiua i ataina,” ao “are nakonako i buakoni bwaae ake koora ake itiua,” ke ekaretia. “Itoi” aikai “bon aia anera ekaretia ake itiua.” (Te Kaotioti 1:20; 2:1) N taai tabetai, a tei itoi n onei mwiia anera, ma e aki kona ni kabongana te aomata Kristo bwa e na korei rongorongo ibukia anera. Mangaia are “itoi” aikai, a tei ibukia mataniwi n ekaretia aika kabiraki, ke rabwata n unimwaane n taian ekaretia. Te taeka ae “anera” e kaineti ma aia mwakuri ae te uarongorongo. Ibukina bwa e a rikirake ni mwaiti kaain ana botaki te Atua, e a tia “te touati ae kakaonimaki ae wanawana” n rineia mwaane aika tau mai buakoia ana “tiibu tabemang” Iesu, bwa mataniwi.—Ruka 12:42-44; Ioane 10:16.
4. A na kanga ni kakabwaiaki unimwaane ngkana a mutiakin ana taeka Kristo nakoia ekaretia?
4 A mena “itoi” i nanoni bain Iesu are te atai, ao e nanonaki n aei bwa a mena i aani mwaakana, ana kairiri, ana akoi ao ana kakawakin. Mangaia are a tauaki taekaia irouna. A na kona ni kaaitarai kangaanga aika titeboo ma aikai unimwaanen ekaretia ni boong aikai, ngkana a mutiakin ana taeka Iesu nakoia ekaretia aika itua. E koaua, bwa a riai n ongeaba Kristian iroun Natin te Atua. (Mareko 9:7) Mangaia are tera reireiara ae ti kona ni karekei ngkana ti mutiakin ana taeka Kristo nakoia ekaretia?
Nakon te Anera i Ebeto
5. Aekakira te kaawa ae Ebeto?
5 E kamoamoaia ao e boaia kaain te ekaretia are i Ebeto Kristo. (Wareka Te Kaotioti 2:1-7.) E kateaki te tembora ae totoa ibukin te atua ae Nei Riana n te kaawa aei ae e mena i aban Asia Minor ake mai maeao. A kaubwai kaaina ibukin aia waaki ni bitineti, ao e kakawaki aia kaawa ibukin kautun te waaki n taromauri i aona. E ngae ngke e a taabangaki kaakaraoan te wene ni bure, waaki n Aro aika kewe, ao mwakuri n tabunea i aon Ebeto, ma e boni kakabwaiaa naba ana mwakuri ni minita te abotoro Bauro ao tabeman riki n te kaawa aei, te Atua.—Mwakuri mwakoro 19.
6. A kanga Kristian aika kakaonimaki ni boong aikai ni katotongia Kristian ake i Ebeto rimoa?
6 E kamoamoaa te ekaretia are i I-Ebeto Kristo ni kangai: “I atai am makuri, ma kuam, ma nanomwakam, ma arom ngkai ko aki kona n taotaona nanom irouia akana buakaka, ao ko a tia ni kataiia akana a taku bwa taan tuatua ngaiia, ao bon tiaki, ao ko ataiia ba bon taani kewekewe.” Ni boong aikai, iai naba te rongorongo ae titeboo ma aei ibukin aia ekaretia taan rimwin Iesu ni koaua, are a oti iai taekan mwakuri aika raraoi, aroia ni kakorakoraia ni mwakuri, ao nanomwaakaia. A aki taotaon nanoia nakoia taan tuatua ni kewe aika kan taraaki bwa taan tuatua. (2 I-Korinto 11:13, 26) N aroia kaain Ebeto, a aki kona Kristian aika kakaonimaki ni boong aikai ‘n taotaon nanoia nakoia aika buakaka.’ A aki iraorao ma taani kitana ma ni kabwaoua te koaua aika a tuai n raraoma ibukin aia bure, bwa e aonga n teimatoa itiakin taromaurian Iehova ao kamanoan te ekaretia.—I-Karatia 2:4, 5; 2 Ioane 8-11.
7, 8. Tera te kangaanga ae karuanikai are e riki ngkoa n te ekaretia are i Ebeto, ao tera arora ni kaaitaraa te kangaanga ae titeboo ma aei?
7 Ma e ngae n anne, ao bon iai aia kangaanga ae karuanikai Kristian ake i I-Ebeto. E taku Iesu: “Ma bon iai au bwai ni boaiko iai, ngkai ko kitana tangirau are ko moa n tangirai iai.” A riai ni karikirakea tangiran Iehova kaain te ekaretia n aron tangirana are n te moan tai. (Mareko 12:28-30; I-Ebeto 2:4; 5:1, 2) Ti riai ni bane ni kawakinira bwa ti na aki kabuaa ara tangira are ti moan tangira iai te Atua. (3 Ioane 3) Ma tera arora ngkana ti a moanibwaia tangiran kaubwain te aonnaba ke kaaean kukureira? (1 Timoteo 4:8; 6:9, 10) Ti riai ngkanne ni kakorakoraira n tataro ibukin ana kairiri te Atua bwa e na buokira n onei mwin baikai n tangiran Iehova ae korakora ao te nano ni kakaitau ibukin bwaai ni kabane aika e a tia ni karaoi ma Natina ibukira.—1 Ioane 4:10, 16.
8 E kaumakiia kaain Ebeto Kristo ni kangai: “Uringa te aro are ko bwaka mai iai, ao ko na raira nanom, ao karaoi makuri ake moani makuri.” Ma tera ae na riki ngkana a aki karaoa aei? E taku Iesu, “ngkana ko aki, ao I a nako im, ao N na uota nako te bwae mani nena.” Ngkana arona bwa a mwaninga aia tangira are n te moan tai tiibu ni kabane, ao e nang akea ngkanne te “bwae,” ke te ekaretia. Ngkai Kristian ngaira aika ingainga nanora, ti bia mwakuri korakora bwa e na teimatoa te ekaretia n oota n te aro n taamnei.—Mataio 5:14-16.
9. Tera ae riai n iangoaki ibukin karikirakean katei n Aro nako?
9 A kamoamoaki kaain Ebeto ibukin aroia n ribaa “aia makuri raon Nikorao.” Irarikin are e taekinaki n Te Kaotioti, bon akea te koaua ae ataaki ibukin moan tein te katei n aro aei, ana reirei, ao ana mwakuri. Ti riai n teimatoa n ribaa karikirakean katei n Aro nako n aroia naba Kristian ake i Ebeto, ibukina bwa e kabuakakaa te kakairi irouia aomata Iesu.—Mataio 23:10.
10. Tera ae e na reke irouia aomata aika kakauongo raoi nakon ana taeka te taamnei?
10 E taku Kristo: “Ane iai taningana ao ke e ongo ana taeka te Tamnei nakoia ekaretia.” Ni menan Iesu i aon te aba ao e taetae i aan ana kairiri taamnein te Atua. (Itaia 61:1; Ruka 4:16-21) Mangaia are ti riai ni kakauongo raoi nakon te bwai ae taekinna te Atua rinanon Iesu iroun te taamnei ae raoiroi. E beritana ae kangai Iesu i aan ana kairiri te taamnei: “Ane tokanikai ao N na anganna te amarake man te kai ni kamaiu are mena n ana Baretaiti te Atua.” Nanon aei ibukia aika kabiraki ake a mutiakin ana taeka te taamnei, bon te aki-mamate n “ana Baretaiti te Atua” i karawa, ke i rarikin Iehova. A na kukurei “te koraki ae uanao” ake a kakauongo nakon ana taeka te taamnei, ni maeka n te baretaiti i aon te aonnaba, ike a nang moi iai man “karangan te ran ni kamaiu” ao a na katokaki aorakia man “ban te kai” ane i rarikina.—Te Kaotioti 7:9; 22:1, 2; Ruka 23:43.
11. Ti na kanga ni kona ni karikirakea riki tangiran Iehova iroura?
11 E a tia ni bua tangiran Iehova are n te moan tai irouia kaain Ebeto, ma tera arora ngkana e a manga riki aei i nanon te ekaretia ni boong aikai? Ti bia bane ngaira aikai n tatabemanira nako ni karikirakea tangiran Iehova n arora n tataekin aroarona aika tatangira. Ti kona ni kaota ara kakaitau ibukin ana tangira te Atua are e a tia ni kaotia ngke e katauraoa te kawai ibukin te kamaiuaki rinanon Natina ae tangiraki irouna. (Ioane 3:16; I-Rom 5:8) Ngkana e angaraoi, ti kona naba n taekina ana tangira te Atua ngkana ti anga ara kaeka ao ngkana ti karaoa ara reirei n taian bobotaki. Ti kona ni kaota tangiran Iehova iroura ngkana ti kamoamoaa arana n te mwakuri ni minita ni Kristian. (Taian Areru 145:10-13) Te koaua bwa man ara taeka ao ara mwakuri ti kona iai ni manga karikirakea ke ni kakorakoraa aia tangira are n te moan tai kaain te ekaretia.
Nakon te Anera i Temurena
12. Tera ae kaotaki n rongorongon rimoa ibukin Temurena ao waakin taromauri ake i aona?
12 E kamoamoaki te ekaretia are i Temurena iroun Kristo ae, “teuare te moa ao te kaitira, are mate, ao E a manga maiu” ngke e a manga kautaki. (Wareka Te Kaotioti 2:8-11.) E mena Temurena (ae aranaki ngkai bwa Izmir, Turkey) ni mataniwin te aba ae Asia Minor are mai maeao. A maekana te kaawa aei kaain Erene, ma a urua kaain Lydia n te ririki ae tao 580 B.C.E. A manga katea Temurena n te tabo ae okoro taan ruamwin Alexander te Kakannato. E a riki te tabo aei bwa aonon Atia are e tautaekanaki ngkoa iroun Rom, ao ngaia naba te kaawa ni bitineti ae kaubwai are e tanoata taekana ibukin auti ni maeka iai aika tamaroa. E riki naba bwa nibwan te taromauri ibukin te embera ibukina bwa iai ana tembora Tiberio Kaitara iai. Bon tabeia taan taromauri bwa a na kabueka te kinikana man te karea ae boiarara ao n atonga ae kangai, “Te Uea Kaitara.” A aki kona ni karaoa nanon te kaetieti aei Kristian kioina ngkai “bon te Uea Iesu” irouia. Mangaia are a rinanon te karawawataki.—I-Rom 10:9, BK.
13. E ngae ngke akea kaubwaia Kristian ake i Temurena ma a kaubwai n te aro raa?
13 Irarikin te karawawataki are a taonaki iai Kristian ake i Temurena, a nanomwaaka naba i aan te maiu ni kainnano, ae te kangaanga ae tao e irekereke ma katuuaeaia kioina ngke a aki taromauria te embera. Bon akea kaokoron kataaki aikai ma aika a kaaitara ma ngaai ana toro Iehova ni boong aikai. (Te Kaotioti 13:16, 17) E ngae ngkana akea kaubwaia, ma ngkana a katotongia Kristian ake i Temurena, ao a na riki ni kaubwai n te itera n taamnei ao bon aei te bwai ae rangi ni kakawaki riki!—Taeka N Rabakau 10:22; 3 Ioane 2.
14, 15. Tera kabebetean te nano ae a kona ni karekea te koraki aika kabiraki man Te Kaotioti 2:10?
14 Angiia I-Iutaia ake i Temurena bon kaain ana “botaki n aomata Tatan” ibukina bwa a uaia n tau katei ni beekan, a rarawa nakon Natin te Atua, ao a taetae n aki-akaka ibukia taan rimwin Iesu aika natinaki n te taamnei. (I-Rom 2:28, 29) Ma a kona ni karekea kabebetean nanoia ae korakora te koraki aika kabiraki man ana taeka Kristo aika imwina riki! E taekina ae kangai: “Ko na tai makui baika ko nangi maraki iai: noria, e nang kakia tabemang mai buakomi te riaboro i nanon te auti ni kaikain, ba kam aonga ni kataki iai; ao tengaun ami bong n rawawata iai. Ko na kakaonimaki ni karokoa matem, ao N na anganiko te bau are te maiu.”—Te Kaotioti 2:10.
15 E aki maaka te mate Iesu ibukin boutokaan riain mwaakan Iehova n tautaeka. (I-Biribi 2:5-8) E ngae ngkai e tabe Tatan ni waakina ana buaka i aoia nikiraia te koraki aika kabiraki, ma a bon aki maakui karawawatakiia ni bwaai aika a na riki nakoia ma taria, n aron te bwainikirinaki, te karabutinaki, ke te kamateaki. (Te Kaotioti 12:17) A na riki bwa taani kataea ana kai te aba. Ao n onean mwin te bau ae te kaue ae kai rai are a anganganaki taan tokanikai n takaakaro aika kaakaraoaki irouia beekan, Kristo e beritana “te bau are te maiu” nakoia taani kabiraki aika a manga kautaki bwa taamnei i karawa. Bon te bwaintangira ae akea boona!
16. Tera ae ti riai ni kaatuua iangoana ngkana ti iraorao ma te ekaretia ae titeboo arona ma are i Temurena ngkoa?
16 Ma tera ngkanne ae na karaoaki ngkana ngaira aika ti kaantaningaa te nako karawa ke te maeka n te aonnaba, ti a manga kaaina te ekaretia ae titeboo ma are i Temurena ngkoa? Ti bia buokiia raora n onimaki bwa a na kaatuua iangoan ae bukin tera bwa e kataua te bwainikirinaki te Atua. E irekereke bukina aei ma antai ae e riai n tautaeka i aon bwaai ni kabane. A bane ni kaotiota koauan ae Tatan bon te tia kewe, taani Kakoaua ibukin Iehova aika kakaonimaki. A kaotiotia naba bwa te aomata ae bwainikirinaki e boni kona n teimatoa ni boutokaa riain te Atua n riki bwa te tia Tautaeka i aon Bwaai ni Kabane. (Taeka N Rabakau 27:11) Ti bia kaungaia Kristian tabemwaang bwa a na nanomwaaka i aan te bwainikirinaki bwa a aonga ni kona n teimatoa n “toro i Rouna [Iehova] n aki maku, n te itiaki ma te raoiroi i matana, ni kabane ara bong,” ao n aki toki naba.—Ruka 1:68, 69, 74, 75.
Nakon te Anera i Berekamo
17, 18. E riki Berekamo bwa nibwan te aeka n taromauri raa, ao tera te rekenikai nakon ane rawa n taromauri banna aikai?
17 A kamoamoaki ao a boaki naba kaain te ekaretia are i Berekamo. (Wareka Te Kaotioti 2:12-17.) E tei Berekamo tao 50 te maire i meangin Temurena, ao e a taabangaki i aona te Aro ni beekan. E taraa n ae a a tia n roko iai taani katei maro aika I-Kareria mai Baburon. Aomata aika aoraki, a bwaroakina temboran Asclepius ae tanoata taekana ae e mena i Berekamo. Asclepius bon te atua ni kewe ibukin te katoki aoraki ao bwainnaoraki. E a tia n atongaki Berekamo ma temborana are e katauaki ibukin taromaurian Kaitara Aokutito bwa “kautun taromaurian te embwaea n Rom.” Encyclopædia Britannica, 1959, Volume 17, iteraniba 507.
18 Iai naba te baonikarea i Berekamo, ae e a tia ni katabuaki ibukin Tubita. Boni ngaia naba nibwan taromauriaia aomata, ae te taromauri ae boutokaaki iroun te Riaboro. Maroaka ae taekinaki te ekaretia anne bwa e tei raoi n te tabo are e mena ngkoa iai “ana kaintokanuea Tatan!” Ane rawa n taromauria te embera ma ni boutokaa riain Iehova n tautaeka ao e na kamateaki. E wene te aonnaba i aan mwaakan te Riaboro ao a taromauriaki ngkai bannan bwaai. (1 Ioane 5:19) Man te moan tienture ni karokoa boong aikai, a mwaiti Kristian aika kakaonimaki aika a a tia ni kamateaki, n aron teuare e taekinna Kristo ni kangai, “Antibati are au tia kaotioti ae kakaonimaki, are kamateaki i buakomi.” A bon uringaki tooro aika kakaonimaki iroun Iehova ae te Atua ao Iesu Kristo.—1 Ioane 5:21.
19. Tera are e karaoia Baraam, ao tera ae a na riai ni kawakinia maiai Kristian?
19 E taekina naba “ana reirei Baraam” Kristo. E kataia ni karereantia Iteraera te burabeti ni kewe ae Baraam ibukin mangainrangian te kaubwai irouna. Ngke e kaibibitaki ana karereanti iroun te Atua nakon te kakabwaia, ao e a kakorakoraa Baraam ma Uean Moaba ae Baraka ni kamwaneia tibun Iteraera aika mwaiti nakon taromaurian boua ao te wene ni bure. A riai ni kamatoai nanoia ibukin te raoiroi unimwaane aika Kristian n aron Bineati are kaaitarai ana mwakuri Baraam. (Warekaia Iteraera 22:1–25:15; 2 Betero 2:15, 16; Iuta 11) Ni koauana, a bon riai ni kawakinia Kristian ni kabane man taromaurian boua ao karinan tangiran te wene ni bure i nanon te ekaretia.—Iuta 3, 4.
20. Tera ae e na riai ni karaoia te aomata ae e a moanna n irarang n aia reirei taani kitana ma ni kabwaoua te koaua?
20 A taonaki n te kangaanga ae korakora kaain te ekaretia are i Berekamo kioina ngke iai i buakoia “ake a taua aia taeka raon Nikorao.” E tuangia kaain te ekaretia Kristo ni kangai: “Raira nanom; ao ngkana ko aki, ao I a waetata n nako im, ao N na buakania n ana kabaang wiu.” A tangiria ni kamamaraa te aroaro ni Kristian aomata aika karikirakei katei n Aro tabeua, ao a aki kona ni karekea Uean te Atua aomata aika karikirakea te iraraure ao katei n Aro riki tabeua. (I-Rom 16:17, 18; 1 I-Korinto 1:10; I-Karatia 5:19-21) Ngkana iai te Kristian ae e a moanna n irarang n aia reirei aika kairua taani kitana ma ni kabwaoua te koaua, ao ni kani kabutia nako, e riai n ongora n te kauring mairoun Kristo! Ibukini kamaiuana man te kabuanibwai aei, e riai n raraoma ao n ukoukora te ibuobuoki n taamnei mairouia unimwaane n te ekaretia. (Iakobo 5:13-18) E rangi ni kakawaki waekoan karaoan aei, ibukina bwa e na waetata n roko Iesu ni motikitaeka.
21, 22. Antai aika katoonga “te manna ae raba,” ao e tei ibukin tera?
21 A riai n aki maaka te motikitaeka ae nang roko Kristian aika kabiraki ma raoraoia aika kakaonimaki. E mena te kakabwaia imwaia aomata ni kabane aika mutiakin ana reirei Iesu ake a anganaki rinanon taamnein te Atua. N aron anne, a na weteaki taani kabiraki ake a kataea ana kai te aba bwa a na katoonga “te manna ae raba” ao a na anganaki “te atibu ae mainaina” ae iai i aona “te ara nabangkai.”
22 E katauraoa te manna te Atua ibukin kateimatoan marurungia tibun Iteraera ni mwanangaia i nanon te rereua ae maanna 40 te ririki. A kawakinaki tabeua ‘manna’ i nanon nnena ae karaoaki man te koora ae memena i nanon te ati ni berita ao e karabaaki n te umwa n rianna ae Tabu, ao iai te taura ae kamimi ae e riki bwa kaanga onean mwin Iehova i nanona. (Te Otinako 16:14, 15, 23, 26, 33; 26:34; Ebera 9:3, 4) Akea ae e kariaiakaki ni kana te manna ae raba arei. E na reke irouia taan rimwin Iesu aika kabiraki te aki-mamate ngkana a manga kautaki, ao e kanikinaeaki anne ni kanakin “te manna ae raba.”—1 I-Korinto 15:53-57.
23. Tera nanon te “atibu ae mainaina” ao te “ara nabangkai”?
23 E tei ibukin te kabuakakaki te atibu ae roroo n te kabowi i Rom ao te atibu ae mainaina e kaotaki iai bwa akea ana bure te aomata. Aron Iesu n anga “te atibu ae mainaina” nakoia Kristian aika kabiraki aika taani kataea ana kai te aba, e kaotia iai bwa akea aia kairua te koraki aei ao a bon itiaki. A kabonganaa te atibu aei kaain Rom bwa kanriniia nakon botaki aika kakawaki, ma n te itera are teuana e kona naba te “atibu ae mainaina” n tei ibukia taani kabiraki aika a a tia n rineaki bwa a na ira ana mare te tiibutetei i karawa. (Te Kaotioti 19:7-9) Te “ara nabangkai” e nanona reken te kakabwaia ngkai a nang uaia n ababa ma Iesu n te Tautaeka n Uea i karawa. Ai kaungaki ra nanoia te koraki aika kabiraki ao ai uana naba ma raoia ni beku iroun Iehova aika a kaantaningaa te maiu n te baretaiti i aon te aba!
24. Tera ae ti riai ni karaoia ni kaineti ma reirei aika kitana ma ni kabwaoua te koaua?
24 Ti wanawana riki ngkana ti ururinga te kangaanga are riki n te ekaretia are i Berekamo mairouia taani kitana ma ni kabwaoua te koaua. Ngkana arona bwa iai aaro aika titeboo ma aikai aika karika te mamaara n te itera n taamnei nakon te ekaretia ae ti mena iai, ti bia tannako man reirei aika kitana ao ni kabwaoua te koaua ao n teimatoa n nakonako i nanon te koaua. (Ioane 8:32, 44; 3 Ioane 4) Kioina ngkai a kona ni kabuakakaa te ekaretia ae bwanin taan reirei ni kewe ke aomata n tatabemania nako aika a moanna n anaaki nanoia irouia taan kitana ma ni kabwaouaa te koaua, ti bia aki kariaia kairoroakira ae buakaka n aron aei bwa e na tukira man te aantaeka nakon te koaua.—I-Karatia 5:7-12; 2 Ioane 8-11.
25. Ana rongorongo Kristo nakoia ekaretia ra aika a na rinanoaki n te kaongora are imwina?
25 Ai kaungaki ra nanora n ana taeka n reirei ao ni kairiri Iesu Kristo are neboaki, ae e taekin nakoia ekaretia aika itua i Asia Minor aika ti a tia ngkai n rinanoi! Kioina ngkai e kairaki iroun te taamnei ae raoiroi, a boni mwaiti riki ana taeka aika e na taekin nakoia nikiran ekaretia ake aua riki. A na rinanoaki rongorongo aika a kaineti nakoia kaain Tuateira, Tareteiti, Biraterebia, ao Raorikeia, n te kaongora ae imwin aei.
Tera Am Kaeka?
• Bukin tera ngkai ti riai ni mutiakin ana taeka Kristo nakoia ekaretia?
• Ti na kanga ni buoka manga karikirakean aia tangira are n te moan tai, kaain te ekaretia
• Bukin tera bwa a taekinaki Kristian ake akea kaubwaia i Temurena ngkoa, bwa a kaubwai?
• Imwin iaiangoan bwaai aika riki irouia kaaini Berekamo, tera ae ti riai n iangoia ibukin aia koaua aomata aika kitana ao ni kabwaoua te koaua?
14, 15. Tera kabebetean te nano ae a kona ni karekea te koraki aika kabiraki man Te Kaotioti 2:10?
[Mwabe n iteraniba 10]
(Ibukini bitakin taeka, nori booki)
ERENE
ASIA MINOR
Ebeto
Temurena
Berekamo
Tuateira
Tareteiti
Biraterebia
Raorikeia
[Taamnei n iteraniba 10]
A na kukurei ni maeka n te baretaiti i aon te aba te “koraki ae uanao”
[Taamnei n iteraniba 10]
Bon taani kataea ana kai te aba Kristian aika bwainikirinaki