Երիտասարդները հարցնում են...

Ինչպե՞ս հաջողության հասնեմ հռետորական արվեստի մեջ

«Մտածում էի, թե մարդիկ նկատում են բոլոր սխալներս ու անվստահության դրսևորումներս։ Չէի կարողանում կենտրոնանալ ելույթիս վրա։ Կարծում էի՝ նրանք իրենց մտքում ծիծաղում են»։ — Սանդիa

ԴՊՐՈՑԻ դահլիճում ասեղ գցելու տեղ չկա։ Բարձրախոսներից հնչում է քո անունը, ու հանկարծ բոլորի աչքերը ուղղվում են դեպի քեզ։ Այն մի քանի քայլը, որ պետք է անես գրակալին հասնելու համար, երկար ճանապարհ է թվում։ Ձեռքիդ ափերը սկսում են քրտնել, ոտքերդ թուլանում են, և չգիտես ինչու բերանումդ ահավոր չորություն ես զգում։ Քրտնքի մի մեծ կաթիլ գլորվում է այտիդ վրայով, ու դու չես հասցնում սրբել այն։ Որքա՜ն տհաճ է։ Հասկանում ես, որ չես գնում գնդակահարվելու, բայց կարծես թե հենց այդպիսի զգացումներ են համակել քեզ։

Լինենք անկեղծ. մեզնից շատերը մարդկանց առջև ելույթ ունենալու մտքից անգամ սարսափում են (Երեմիա 1։5, 6)։ Ոմանք նույնիսկ գտնում են, որ հանրության առջև ելույթ ունենալու իրենց վախն ավելի մեծ է, քան մահվան հանդեպ վախը։ Անկախ նրանից՝ ինչպիսի զգացումներ ունես՝ հիմնավոր պատճառներ կան, թե ինչու պետք է հետաքրքրված լինես մարդկանց առջև ելույթ ունենալու հարցով։ Եկ քննարկենք այդ պատճառներից մի քանիսը և տեսնենք, թե ինչպես կարող ես դառնալ լավ հռետոր։

Երբ գալիս է խոսելու պահը

«Մարդկանց առջև խոսելը հմտություն է, որի կարիքն ունի ամեն անհատ»։ Այսպես է գրված ճարտասանական դասընթացների համար տրված մի հայտարարության մեջ։ Ինչ խոսք, վաղ թե ուշ կգա մի պահ, որ կկանգնես ունկնդիրների առջև։ Ահա թե ինչու շատ դպրոցներում մեծ տեղ է տրվում հռետորական արվեստին։ Տատյանա անունով մի երիտասարդուհի ասում է. «Շատ է պատահել, երբ դպրոցում պետք է կանգնեի համադասարանցիներիս առջև ու խոսեի»։ Ինչպիսի հանձնարարություն էլ որ լինի՝ բանավոր զեկույց, որևէ գրքի համառոտ ամփոփում, բանավեճ կամ տեխնիկական սարքավորումների միջոցով ներկայացվող ելույթ, սովորողները պետք է միշտ պատրաստ լինեն խոսելու։

Երբ աշխատանքի ես ընդունվում, միգուցե քեզ խնդրեն մի խումբ աշխատակիցների կրթել, հաճախորդին որևէ բան ներկայացնել կամ էլ ֆինանսական հաշիվների վերաբերյալ բացատրություններ տալ հանձնակատար կոմիտեին։ Իրոք որ, խոսելու կարողությունը պետք է գալիս աշխատանքի շատ բնագավառներում՝ ներառյալ ժուռնալիստիկան, մենեջմենտը, հասարակական կապերը և առևտրական հարաբերությունները։

Իսկ ի՞նչ, եթե մտադրվում ես լինել հասարակ աշխատող կամ գրասենյակային գործավար։ Ամեն դեպքում, աշխատանքի ընդունվելու հարցազրույցի ժամանակ լավ խոսելաոճը կարող է իր դերը խաղալ այն բանում՝ աշխատանքի կընդունվես, թե՝ ոչ։ Անգամ աշխատանքի ընթացքում մտքերդ արտահայտելու կարողությունը իր լավ ազդեցությունը կարող է թողնել։ Դպրոցն ավարտելուց հետո Քերինը երեք տարի աշխատեց որպես մատուցողուհի։ Նա ասում է. «Եթե լավ խոսելաոճ ունես, քեզ համարում են ավելի հասուն մարդ, որն ի վիճակի է իր վրա ավելի շատ պատասխանատվություններ վերցնել։ Դա կարող է նշանակել նույնիսկ ավելի լավ աշխատանք, բարձր վարձատրություն կամ, առնվազն, ավելի մեծ հարգանք»։

Ի վերջո, երիտասարդ քրիստոնյաների համար մարդկանց հետ խոսելը երկրպագության մաս է կազմում (Եբրայեցիս 10։23)։ «Անչափ կարևոր է, որ կարողանաս պարզ արտահայտել մտքերդ,— ասում է Թանեյշան։— Մենք առանձնաշնորհում ունենք քարոզելու Աստծո Թագավորության բարի լուրը» (Մատթէոս 24։14; 28։19, 20)։ Ժողովում և քարոզչական ծառայության ժամանակ քրիստոնյա երիտասարդները ‘չեն կարող չխոսել այն, որ տեսել և լսել են’ (Գործք 4։20; Եբրայեցիս 13։15)։

Այսպիսով՝ խոսելու լավ կարողություններ ձեռք բերելը կարող է տարբեր առումներով օգտակար լինել քեզ համար։ Բայցևայնպես, գուցե նկատես, որ ունկնդիրների առջև խոսելու միտքը դեռ անհանգստացնում է քեզ։ Հնարավո՞ր է արդյոք ինչ–​որ ձևով հաղթահարել այդ լարվածությունը։ Այո՛, հնարավոր է։

Հաղթահարիր մտավախություններդ

«Հաջողության հասնելու համար անպայման չէ, որ այս հարցում լինես փայլուն կամ անթերի»,— ասում է սթրեսին առնչվող հարցերի մասնագետ և պրոֆեսիոնալ հռետոր Մորթոն Օրմանը։— Մարդկանց առջև ելույթ ունենալու գլխավոր նպատակը հետևյալն է՝ ունկնդիրներիդ որևէ արժեքավոր բան հաղորդել»։ Այլ կերպ ասած, կենտրոնացիր ոչ թե հուզմունքիդ կամ ինքդ քեզ վրա, այլ ասելիքիդ։ Առաջին դարում ոմանք կարծում էին, թե Պողոս առաքյալը ամենապերճախոս հռետորը չէ։ Բայց քանի որ միշտ էլ արժեքավոր բան ուներ ասելու, նա հասնում էր լավ արդյունքների (Բ Կորնթացիս 11։6)։ Նույնպես և դու, եթե վստահ ես, որ քո ներկայացրածը իրոք կարևոր է, ապա լարվածությունդ ավելի արագ կանհետանա։

Տեսնենք, թե ինչ է առաջարկում մեկ այլ ճանաչված հռետոր և ճարտասանության ուսուցիչ Ռոն Սաթհոֆը։ «Ելույթիդ մի վերաբերվիր որպես ներկայացման։ Այն համարիր որպես զրույց։ Այո, փորձիր դիմել ունկնդիրներիդ ոչ թե որպես խմբի, այլ որպես անհատների, ճիշտ այնպես, ինչպես կանեիր առօրյա զրույցներում։ Իսկական հետաքրքրություն ցույց տուր ունկնդիրներիդ հանդեպ և նրանց հետ խոսիր սովորականի պես ազատ (Փիլիպպեցիս 2։3, 4)։ Որքան քո մոտեցումը խոսակցական ոճով լինի, այնքան ավելի հանգիստ կլինես»։

Սովորաբար հուզմունքի մեկ այլ պատճառ է նաև շփոթության մեջ ընկնելու կամ ունկնդիրների քննադատության առարկան դառնալու մտավախությունը։ Մեկ ուրիշ պրոֆեսիոնալ հռետոր և ճարտասանության ուսուցիչ Լենի Լասկովսկին հիշեցնում է մեզ, որ ընդհանուր առմամբ ունկնդիրները հակված են դրական մոտեցում դրսևորել յուրաքանչյուր ելույթի հանդեպ։ Նա ասում է. «Նրանք ուզում են, որ դու հաջողության հասնես և ոչ թե ձախողվես»։ Ուստի դրականորեն տրամադրվիր։ Մինչ ունկնդիրները գալիս են, հնարավորության դեպքում ողջունիր նրանցից ոմանց։ Փորձիր նրանց դիտել ոչ թե որպես թշնամիների, այլ ընկերների։

Հիշիր նաև, որ լարվածությունն ինքնին ամբողջովին վատ զգացում չէ։ «Ի հակադրություն տարածված կարծիքի,— մեկնաբանում է մի մասնագետ,— լարվածությունը օգտակար է ինչպես քո, այնպես էլ ելույթիդ համար»։ Ինչո՞ւ։ Բանն այն է, որ որոշ չափով լարվածությունը համեստության նշան է, ինչը կօգնի քեզ չափազանց ինքնավստահ չդառնալ (Առակաց 11։2)։ Շատ մարզիկներ, երաժիշտներ և դերասաններ այն կարծիքին են, որ փոքր–​ինչ լարվածությունը նպաստում է, որ ավելի լավ ելույթ ունենան։ Նույնը կարելի է ասել նաև հռետորների մասին։

Մի քանի խորհուրդ՝ հաջողության հասնելու համար

Կիրառելով ինչպես վերոհիշյալ մտքերը, այնպես էլ ուրիշ խորհուրդներ՝ որոշ քրիստոնյա երիտասարդներ արդեն զգալի չափով փորձ են ձեռք բերել և որպես հռետորներ հաջողությունների են հասել դպրոցում, աշխատանքի վայրում և իրենց ժողովներում։ Գուցե նրանց առաջարկներից մի քանիսը օգտակար լինեն քեզ համար։

Ջեյդ. «Նյութը մատուցիր քո սեփական բառերով։ Համոզվիր, թե ինչով է օգտակար այն, ինչի մասին պատրաստվում ես խոսել։ Եթե կարծում ես, որ ելույթդ կարևոր է, այդպես կմտածեն նաև ունկնդիրները»։

Ռոշել. «Ինձ շատ է օգնում ելույթս տեսագրելը։ Թեև այն ի հայտ է բերում թերություններդ, բայց օգտակար է։ Բացի այդ, աշխատիր ընտրել քեզ դուր եկած թեման։ Դա ակնհայտորեն կերևա քո ելույթում»։

Մարգրեթ. «Նկատել եմ, որ երբ բառ առ բառ գրելու փոխարեն ելույթի պլան եմ օգտագործում, խոսում եմ ավելի բնական ու խոսակցական ոճով։ Բացի դրանից, երբ նախքան խոսելը խոր շունչ եմ քաշում, դա օգնում է, որ հանգիստ լինեմ»։

Քերին. «Մի վախեցիր ինքդ քեզ վրա ծիծաղելուց։ Անսխալական մարդ չկա։ Ուղղակի պետք է փորձես անել քո լավագույնը»։

Անշուշտ, բոլոր բնագավառներում էլ՝ սպորտի, արվեստի կամ երաժշտության, ոչինչ չի կարող փոխարինել փորձին և շարունակական պարապմունքներին։ Տատյանան խորհուրդ է տալիս ելույթին պատրաստվել որքան հնարավոր է վաղօրոք, որպեսզի բավարար չափով ժամանակ լինի պարապելու համար։ Նաև պետք չէ հանձնվել։ «Որքան հաճախ եմ մարդկանց առջև ելույթ ունենում, այնքան ինձ ավելի հանգիստ եմ զգում»,— նշում է նա։ Մի մոռացիր, որ օգնության մեկ այլ աղբյուր էլ կա, հատկապես այն ժամանակ, երբ քեզ հրավիրում են խոսել հօգուտ ճշմարիտ երկրպագության։

Օգնություն Մեծագույն Ուսուցչից

Երիտասարդ հասակում Դավիթը, որն ավելի ուշ նշանակվեց Իսրայելի թագավոր, արդեն ‘ճարտասանի’ համբավ ուներ (Ա Թագաւորաց 16։18)։ Ո՞րն էր պատճառը։ Ակներևաբար երիտասարդ տարիներին, նա շատ ժամեր է անցկացրել բաց երկնքի տակ ոչխարներին հոգ տանելով և այդ ընթացքում աղոթքի միջոցով մտերիմ փոխհարաբերություններ զարգացրել Մեծագույն Ուսուցչի՝ Եհովա Աստծո հետ (Սաղմոս 65։2)։ Այդ հարաբերությունները նրան օգնեցին, որ պատրաստ լինի խոսելու հստակ, ազդու կերպով և համոզվածությամբ նույնիսկ դժվար իրավիճակների ներքո (Ա Թագաւորաց 17։34–37, 45–47)։

Կարող ես համոզված լինել, որ ինչպես Դավիթին օգնեց, այնպես էլ քեզ Աստված կօգնի համոզվածությամբ խոսել՝ տալով «ուսումնավարժ լեզու» (Եսայիա 50։4; Մատթէոս 10։18–20)։ Այո՛, բաց չթողնելով խոսելու կարողությունը բարելավելու համար նախատեսված հնարավորությունները՝ կարող ես դառնալ հմուտ հռետոր։

[Ծանոթագրություններ]

[Շրջանակը 22–րդ էջի վրա]

Կրթված՝ որպես հռետորներ

Ամբողջ աշխարհում ամեն շաբաթ Եհովայի վկաների ժողովներում անցկացվում է Աստվածաշնչի վրա հիմնված կրթական ծրագիր, որը կոչվում է Աստվածապետական ծառայության դպրոց։ Սովորողները մասնակցում են դասարանային քննարկումներին, ներկայացնում են ելույթներ ժողովի առջև և առաջադիմելու համար ստանում անհատական աջակցություն։ Արդյունավե՞տ է արդյոք այդ ծրագիրը։ Տեսնենք, թե ինչ է պատմում տասնիննամյա Քրիսը իր մասին։

«Նախքան դպրոցի մասնակից դառնալը ինձ շատ կաշկանդված էի զգում մարդկանց ներկայությամբ,— ասում է նա։— Մտքովս էլ չէր անցնում, որ կարող եմ կանգնել բեմին՝ ունկնդիրների առջև։ Բայց ժողովի անդամներից ոմանք քաջալերում էին ինձ՝ ասելով, որ եթե նույնիսկ ամբողջ ժամանակ սխալներ թույլ տամ, նրանց դուր կգա իմ ելույթը, քանի որ հասկանում են, թե որքան դժվար է ինձ համար լինել բեմի վրա։ Ամեն ելույթիցս հետո նրանք ինձ գովում էին։ Իսկապես մեծ օգնություն էր»։

Այսօր՝ արդեն հինգ տարի Դպրոցում սովորելուց հետո, Քրիսը պատրաստվում է ներկայացնել իր առաջին 45 րոպեանոց ելույթը։ Իսկ դու օգուտներ քաղո՞ւմ ես այս միջոցառումից։

[Նկար 21–րդ էջի վրա]

Հմուտ հռետոր լինելը կօգնի քեզ կյանքի բոլոր բնագավառներում