Հպարտության դիմաց վճարվող գինը որքա՞ն բարձր է

ԵՐԲԵՎԷ շփվե՞լ ես մի անձնավորության հետ, որը գիտակցորեն փորձել է քեզ զրկել արժանապատվությունից։ Միգուցե որևէ տնօրեն, ձեռնարկատեր, վերահսկիչ կամ ազգականներիցդ մեկը վերևի՞ց է նայել քո վրա և բացահայտ գոռոզություն է ցուցաբերել քո նկատմամբ։ Ի՞նչ ես զգացել դու այդ մարդու հանդեպ։ Արդյոք ձգտո՞ւմ էիր դեպի նրան։ Ինչ խոսք, ո՛չ։ Իսկ ինչո՞ւ. որովհետև հպարտությունը խոչընդոտներ է ստեղծում և արգելակում է հաղորդակցությունը։

Հպարտ անհատն արհամարհում է մյուսներին, հետևաբար նա միշտ մյուսներից առավել է երևում։ Նման վերաբերմունք ունեցող մարդը հազվադեպ է որևէ հաճելի խոսք ասում ուրիշի հասցեին։ Նրա խոսքերը մշտապես ուղեկցվում են անտեղի արտահայտություններով, ինչպես օրինակ՝ «Այո՛, դա ճիշտ է, բայց նա այսինչ կամ այնինչ թերությունն էլ ունի»։

Մի գրքում հպարտությունը բնութագրվում է որպես «շարունակ վնաս հասցնող թերություն։ Այն կործանում է մարդուն այնպես, որ նրա մեջ հիանալու քիչ բան է թողնում» («Thoughts of Gold in Words of Silver» [«Ոսկի մտքեր արծաթի խոսքերի մեջ»])։ Զարմանալի որևէ բան կա՞ այն բանում, որ ոչ մեկն իրեն անկաշկանդ չի զգում հպարտ անձնավորության հետ։ Փաստորեն, հպարտ մարդը զրկվում է ճշմարիտ ընկերներից։ «Ի հակադրություն դրան,— շարունակում է այդ գիրքը,— աշխարհը սիրում է հեզ մարդկանց, բայց իրո՛ք հեզահոգի մարդկանց, և ոչ թե նրանց, ովքեր հպարտանում են իրենց հեզությամբ։ Տեղին են Աստվածաշնչի հետևյալ խոսքերը. «Մարդուն հպարտութիւնը զինք կը կործանէ, բայց հեզահոգի մարդը փառք կը վաստկի» (Առակաց 29։23, Արևմտահայերեն Աստվածաշունչ)։

Սակայն, ընկերներին և փառքը մի կողմ դրած, հպարտությունն ինչպե՞ս է ազդում մարդու և Աստծո փոխհարաբերությունների վրա։ Աստված ի՞նչ տեսակետ ունի հպարտ, ամբարտավան ու հանդուգն մարդկանց մասին։ Նա ի՞նչ կարծիք ունի հպարտության և հեզության վերաբերյալ։

Հեզության օգուտների մի օրինակ

Ներշնչված լինելով՝ Աստվածաշնչի «Առակաց» գրքի գրողը տեղեկացնում է. «Կորուստից առաջ գնում է գոռոզութիւնը, եւ կործանումից առաջ՝ ամբարտաւան հոգին։ Լավ է խոնարհամիտ լինել խոնարհների հետ, քան թէ աւար բաժանել հպարտների հետ» (Առակաց 16։18, 19)։ Այս խոսքերի իմաստությունը հաստատվում է ասորական բանակի զորավար Նեեմանի օրինակով, որն իսրայելացի մարգարե Եղիսեի ժամանակակիցն էր։

Նեեմանը բորոտ էր։ Բուժվելու նպատակով նա ճանապարհ ընկավ Սամարիա այն սպասումով, թե Եղիսեն անձամբ կդիմավորի իրեն։ Իսկ դրա փոխարեն՝ մարգարեն Նեեմանի մոտ ուղարկեց իր ծառային, նրա միջոցով հաղորդելով, որ Նեեմանը յոթ անգամ լվացվի Հորդանան գետում։ Վերջինս վիրավորվեց նման վերաբերմունքից ու խորհրդից։ Հավանաբար նա մտածեց. «Փոխանակ մարդ ուղարկելու՝ մարգարեն ինչո՞ւ անձամբ չներկայացավ ու չխոսեց ինձ հետ։ Ինչ է, Սիրիայում գետ չկա՞ր, որ ես պիտի հենց Հորդանանի մեջ լվացվեմ»։ Նեեմանին խանգարում էր հպարտությունը։ Իսկ արդյունքում ի՞նչ պատահեց։ Բարեբախտաբար, խոհեմ խրատը հաղթանակեց։ «Նա վայր իջավ եւ եօթն անգամ թաղուեցաւ Յորդանանի մէջ Աստուծոյ մարդի խօսքին համեմատ. եւ նորա մարմինը ետ դառաւ իբրեւ մի փոքր տղայի մարմին, եւ նա մաքրուեցաւ» (Դ Թագաւորաց 5։14)։

Երբեմն մի փոքր հեզությունը մեծ օրհնություններ է բերում։

Գոռոզության հատուցումը

Հպարտությունը ոչ միայն զրկում է մեզ որոշ օգուտներից, այլ նաև կարող է շատ թանկ նստել մեզ վրա։ Հպարտության ծայրահեղ աստիճանը գոռոզամտությունն է, երբ մարդն իրեն անչափ գոռոզ է պահում։

Այսպիսի գոռոզամտության մի օրինակի հանդիպում ենք Աստվածաշնչում։ Այդ դեպքը պատահեց ամմոնացիների թագավոր Անոնի հետ։ «Գրությունների ըմբռնում» (անգլ.) աշխատության մեջ բացատրվում է. «Քանի որ Անոնի հայրը՝ Նաասը, Դավիթի նկատմամբ մարդասիրական վերաբերմունք էր ցույց տվել, վերջինս պատգամավորներ ուղարկեց՝ մխիթարելու Անոնին, որը կոցրել էր իր հորը։ Իսկ Անոնը, որին սեփական իշխանները համոզել էին, թե դա պարզապես քաղաքը հետախուզելու նպատակով Դավիթի գործադրած հնարքն էր, անարգեց Դավիթի ծառաներին. նրանց մորուքների կեսը ածիլեց, կտրեց հանդերձները մինչև նստատեղ և ետ ուղարկեց նրանց»։a Նման վարմունքը հանդգնություն էր։ Դա և՛ վիրավորանք էր, և՛ անպատվություն և թե՛ խայտառակություն (Բ Թագաւորաց 10։1—5)։

Այո՛, գոռոզ մարդն ընդունակ է անպատկառորեն, ամբարտավանորեն նվաստացնելու ուրիշներին։ Նա հաճույք է ստանում, երբ դիմացինին մարդու տեղ չի դնում, իսկ հետո ներքուստ հրճվում է, երբ վերջինս անհարմար և խայտառակ վիճակի մեջ է ընկնում։ Սակայն որևէ մեկի արժանապատվությունը ոտնահարելը և վիրավորելը երկսայրի սրի նման կրկնակի վնաս է հասցնում։ Այդպես վարվելով՝ մարդը ոչ միայն կորցնում է իր ընկերոջը, այլև, հավանաբար, նրան թշնամի է դարձնում իրեն։

Մի՞թե ճշմարիտ քրիստոնյան կարող է այդ տեսակի հպարտություն դրսևորել. չէ՞ որ Տերը պատվիրել է իրեն. «Պիտի սիրես քո ընկերոջը, ինչպէս քո անձը» (Մատթէոս 7։12; 22։39)։ Դա կհակասեր այն ամենին, ինչին կողմնակից են Եհովան և Հիսուս Քրիստոսը։ Գոռոզությունը այն հպարտությունն է, որը դրդում է անհատին արհամարհել Աստծուն։ Մարդու մեջ գոռոզությունն է խոսում, երբ նա ասում է. «Աստուած չ’կա» (Սաղմոս 14։1)։ Սաղմոս 10։4–ում ասվում է. «Ամբարիշտն իր երեսի ամբարտաւանութիւնովն ասում է. Երբեք չի խնդրում, Աստուած չ’կա. նորա բոլոր խորհուրդները սա է»։ Նման գոռոզամտությունը կամ ամբարտավանությունը մարդուն հեռացնում է ոչ միայն ընկերներից ու ազգականներից, այլ նաև Աստծուց։ Այդպիսի հպարտությունն անհատի վրա որքա՜ն թանկ է նստում։

Թույլ մի տուր, որ հպարտությունը քայքայի քեզ

Հպարտությունը կարող է տարբեր դրսևորումներ ունենալ. հպարտություն, որն առաջ է գալիս ազգայնականությունից, ցեղապաշտությունից, դասային կամ կաստայական պատկանելությունից, կրթությունից, բարեկեցությունից, դիրքից և իշխանություն ունենալուց։ Այս կամ այն կերպ հպարտությունը հեշտությամբ կարող է մտնել քո հոգու մեջ և քայքայել քեզ։

Մարդը կարող է իրեն հեզ պահել, երբ գործ է ունենում վերադասի կամ իրեն հավասար անձնավորության հետ։ Բայց ի՞նչ է տեղի ունենում, երբ հեզ թվացող անհատը հայտնվում է բարձր պաշտոնում։ Անսպասելիորեն նա դառնում է բռնակալ, որը դժբախտացնում է իր կարծեցյալ հպատակների կյանքը։ Սա երբեմն պատահում է նրանց հետ, ովքեր իրենց իշխանությունը փաստող համազգեստ կամ կրծքանշան են կրում, որը մատնանշում է նրանց պաշտոնը։ Ժողովրդի հետ առնչվելիս՝ նույնիսկ պետական պաշտոնյաները կարող են հպարտություն դրսևորել և համարել, թե ժողովուրդը իրենց պիտի ծառայի, և ոչ թե իրենք՝ ժողովրդին։ Հպարտությունը կարող է քեզ դաժան ու անգութ դարձնել, իսկ հեզությունը՝ բարի։

Հիսուսը կարող էր հպարտությամբ ու կոպիտ վարվել իր աշակերտների հետ։ Նա կատարյալ մարդ էր, Աստծո Որդի, և շփվում էր անկատար, պոռթկուն, երբեմն բուռն խառնվածք ունեցող աշակերտների հետ։ Սակայն նա ի՞նչ հրավեր ուղղեց իր ունկնդիրներին. «Եկէ՛ք ինձ մոտ, բոլոր յոգնածներդ ու բեռնաւորուածներդ, եւ ես ձեզ կը հանգստացնեմ։ Իմ լուծը ձեր վրա վերցրէ՛ք եւ սովորեցէ՛ք ինձնից, որ հեզ եմ եւ սրտով խոնարհ. եւ ձեզ համար հանգիստ պիտի գտնէք, որովհետեւ իմ լուծը քաղցր է եւ իմ բեռը՝ թեթեւ» (Մատթէոս 11։28—30)։

Արդյոք մենք էլ միշտ ջանք թափո՞ւմ ենք հետևելու Հիսուսի օրինակին, թե՞ կոպիտ, համառ, բռնապետական, դաժան հպարտություն ենք ցուցաբերում։ Եկեք փորձենք Հիսուսին նմանվել և, հուսահատեցնող խոսքեր ասելու փոխարեն, հակառակվել հպարտության քայքայիչ ազդեցությանը։

Վերը նշվածը նկատի ունենալով՝ արդյոք հպարտությունը մի՞շտ է սխալ։

Արժանապատվության զգացումը ինքնահավանություն չէ

Հպարտությունը նաև անձնական արժանիքների գիտակցումն է («Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան», Ա. Ղարիբյան)։ Արժանապատվության զգացում ունենալը նշանակում է հարգել ինքդ քեզ, այսինքն՝ քեզ հետաքրքրում է, թե ինչ կարծիքի են ուրիշները քո մասին և դու անտարբեր չես քո արտաքին տեսքի ու քո ունեցած հեղինակության նկատմամբ։ Իրոք որ ճշմարիտ է այն ասացվածքը, թե՝ ցույց տուր ընկերոջդ, ու ես կասեմ, թե ով ես դու։ Եթե նախընտրում ես հաղորդակցվել թափթփված, ծույլ, անքաղաքավարի, զազրախոս մարդկանց հետ, ապա ինքդ էլ նրանց պես կդառնաս։ Աստիճանաբար նրանց վերաբերմունքը քո վրա էլ կազդի, և նրանց պես դու էլ կզրկվես արժանապատվության զգացումից։

Իհարկե, կա նաև մյուս ծայրահեղությունը՝ հպարտություն, որը սնափառության ու ինքնահավանության է առաջնորդում։ Հիսուսի օրերում ապրող փարիսեցիներն ու դպիրները հպարտանում էին իրենց ավանդույթներով ու կրոնամոլ տեսքով։ Հիսուսը նախազգուշացրեց. «Իրենց բոլոր գործերն անում են՝ ի ցոյց մարդկանց. լայնացնում են իրենց գրապանակները եւ երկարացնում են իրենց զգեստների ծոպերը [ուրիշներից ավելի կրոնապաշտ երևալու համար]։ Սիրում են ընթրիքների ժամանակ պատուոյ տեղերը, ժողովարաններում՝ նախապատիւ աթոռները եւ հրապարակներում ողջոյններ առնել ու մարդկանցից կոչուել՝ ռաբբի, որ նշանակում է ուսուցիչ» (Մատթէոս 23։5—7)։

Հետևաբար, չափավոր հպարտությունը հավասարակշռված կեցվածք պիտի լինի։ Նաև չմոռանանք, որ Եհովան սրտին է նայում, և ոչ միայն արտաքինին (Ա Թագաւորաց 16։7; Երեմիա 17։10)։ Ինքնագոհ լինելով՝ մարդը արդար չի դառնում Աստծո աչքին։ Սակայն մնում է հետևյալ հարցը. ինչպե՞ս կարող ենք իսկական հեզություն մշակել և խուսափել հպարտության դիմաց բարձր գին վճարելուց։

[ծանոթագրություն]

[նկար 4–րդ էջի վրա]

Մի փոքր հեզություն ցուցաբերելը Նեեմանին մեծ օգուտներ բերեց։