Ո՞վ է պատասխանատու դո՞ւք, թե՞ ձեր գեները

ԳԻՏՆԱԿԱՆՆԵՐԸ մեծ ջանքեր են գործադրում՝ մարդու գեների մեջ գտնելու ալկոհոլիզմի, միասեռականության, այլասեռվածության, բռնության և տարօրինակ այլ վարքագծերի հանդեպ հակվածության, նույնիսկ մահվան պատճառները։ Թեթևացում չի՞ լինի արդյոք, եթե հայտնաբերենք, որ պատասխանատու չենք մեր արարքների համար, քանի որ սոսկ գենետիկայի զոհեր ենք։ Մարդուն հատուկ է ուրիշի վրա գցել իր պատասխանատվությունը։

Եթե պարզվի, որ պատճառը գեների մեջ է, ուրեմն, ըստ գիտնականների, հնարավոր կլինի հեռացնել բնավորության անցանկալի գծերը գենային ինժեներիայի միջոցով։ Այս ամենի համար խթան հանդիսացան գիտական վերջին հաջողությունները՝ մարդու գենետիկական համակարգի սխեմայի կազմման հետ կապված։

Որպես հիմք, սակայն, ծառայում է այն ենթադրությունը, թե «գլխավոր հանցագործը» մեր ժառանգականությունն է։ Գտե՞լ են արդյոք հետախույզ–​գիտնականները բավականաչափ փաստեր, որպեսզի կարողանան «քրեական գործ բացել» գեների դեմ։ Ակնհայտ է, որ այս հարցի պատասխանը մեծապես կազդի այն տեսակետի վրա, որ ունենք ինքներս մեր ու մեր ապագայի վերաբերյալ։ Փաստերը քննելուց առաջ, սակայն, եկեք մի հայացք ձգենք մարդկության ծագման պատմությանը։ Դա կօգնի, որ ավելի լավ հասկանանք տվյալ խնդիրը։

Ինչպես ամեն ինչ սկսվեց

Շատերը գիտեն (կամ գոնե լսած կլինեն) այն պատմությունը, թե ինչպես առաջին մարդիկ՝ Ադամն ու Եվան, մեղք գործեցին Եդեմի պարտեզում։ Իսկ միգուցե նրանց գենետիկական համակա՞րգն էր ի սկզբանե թերի։ Գուցե արարման ժամանակ թույլատրված ինչ–որ սխալի պատճառո՞վ նրանք մեղքի ու անհնազանդության ուղին բռնեցին։

Նրանց Արարիչը՝ Եհովա Աստված, որի բոլոր գործերն էլ կատարյալ են, հայտարարեց, որ իր վերջին երկրային ստեղծագործությունները «շատ բարի [լավն]» էին (Ծննդոց 1։31; Բ Օրինաց 32։4)։ Ի ապացույց այն բանի, որ նա բավարարված է իր աշխատանքով՝ Աստված օրհնեց առաջին մարդկային զույգին և պատվիրեց, որ սերունդ տան, լցնեն երկիրը մարդկանցով և հոգ տանեն իր երկրային ստեղծագործությունների մասին։ Դժվար թե նման բան աներ մի անձնավորություն, որը վստահ չէ իր ձեռքի գործի վրա (Ծննդոց 1։28)։

Առաջին մարդկային զույգի ստեղծման կապակցությամբ՝ Աստվածաշունչն ասում է. «Աստուած ստեղծեց մարդը իր պատկերովը. Աստուծոյ պատկերովը ստեղծեց նորան. արու եւ էք ստեղծեց նորանց» (Ծննդոց 1։27)։ Սա չի նշանակում, որ մարդիկ ֆիզիկապես էին նման Աստծուն, քանի որ «Հոգի է Աստուած» (Յովհաննէս 4։24)։ Նրանք, ավելի շուտ, օժտվեցին աստվածային հատկություններով, ինչպես նաև խղճով՝ չարի ու բարու ներքին զգացողությամբ (Հռովմայեցիս 2։14, 15)։ Նրանք նաև ազատ կամք ունեին և օժտված էին տարբեր հարցեր քննելու ու որոշում կայացնելու ունակությամբ։

Այնուամենայնիվ, մեր նախածնողները առանց առաջնորդության չէին թողնվել։ Նրանց, օրինակ, նախազգուշացվել էր այն մասին, թե ինչ հետևանքների կարող էր բերել սխալ արարքը (Ծննդոց 2։17)։ Ուստի՝ բարոյական խնդրի հետ բախվելով՝ Ադամը ընտրեց այն, ինչ իր կարծիքով նպաստավոր և օգտակար էր այդ պահին։ Նա հետևեց իր կնոջ սխալ օրինակին՝ չմտածելով Արարչի հետ իր հարաբերությունների և իր արարքի վատ հետևանքների մասին։ Իսկ ավելի ուշ մեղադրեց Եհովային՝ ասելով, թե սխալը գործել է այն կնոջ դրդմամբ, որին Աստված է տվել (Ծննդոց 3։6, 12; Ա Տիմոթէոս 2։14)։

Աստծո արձագանքը Ադամի ու Եվայի արարքի նկատմամբ շատ ուսանելի է։ Նա ոչ թե փորձեց գենետիկական համակարգում «թույլ տված ինչ–որ սխալ» շտկել, այլ իրականացրեց իր ասածը նրանց գործողությունների հետևանքի մասին. Ադամն ու Եվան ի վերջո մահացան (Ծննդոց 3։17–19)։ Այս հին պատմությունը բավական լույս է սփռում այն հարցի վրա, թե ինչով է պայմանավորված մարդկանց վարքագիծը։a

Ապացույց՝ ընդդեմ ժառանգականության

Գիտնականները բավական երկար ժամանակ նվիրեցին մարդու օրգանիզմում տեղի ունեցող հիվանդագին երևույթների և նրա վարքագծի գենետիկական պատճառն ու դրա բուժումը գտնելու հսկայական խնդրի հետազոտությանը։ Հետազոտողների վեց խմբերի տասնամյա աշխատանքի շնորհիվ՝ բացահայտվեց Հենթինգթոնի հիվանդության համար պատճառ հանդիսացող գենը։ Սակայն ուսումնասիրողները չեն կարողանում բացատրել, թե ինչպես է այդ գենը առաջացնում հիվանդությունը։ Այս հետազոտությունների առնչությամբ՝ մի պարբերագրում հիշատակվում է կենսաբան Իվան Բալաբանի (Հարվարդ) խոսքերը, որ «անհամեմատ ավելի դժվար [կլինի] հայտնաբերել այն գեները, որոնցով պայմանավորված է սխալ վարքագիծը» («Scientific American»)։

Ի դեպ, մարդու վարքագծի և որոշակի գեների միջև կապ գտնելու փորձերը անհաջողության մատնվեցին։ Մի պարբերագիր, խոսելով դեպրեսիայի գենետիկական պատճառները բացահայտելու փորձերի մասին, գրում է. «Մտավոր հիվանդություններին վերաբերող վիճակագրական տվյալները ցույց են տալիս, որ դրանց մեծամասնությունը պայմանավորված չէ լոկ գենետիկ պատճառներով» («Psychology Today»)։ Հոդվածում բերվում է հետևյալ օրինակը. «Այն ամերիկացիների շրջանում, որոնք ծնվել են մինչև 1905 թ., դեպրեսիայի մեջ ընկածների թիվը 75 տարեկան հասակում կազմում է 1 տոկոս, մինչդեռ կես դար անց ծնվածների շրջանում դեռևս 24 տարեկանում՝ 6 տոկոս»։ Այստեղից կարելի է եզրակացնել, որ այսքան կարճ ժամանակահատվածում միայն արտաքին՝ հասարակական գործոնները կարող են նման դրամատիկ փոփոխությունների պատճառ հանդիսանալ։

Ի՞նչ են ցույց տալիս այս և բազմաթիվ նման ուսումնասիրությունները։ Թեև գեները կարող են դեր խաղալ մեր անձնավորության ձևավորման հարցում, ակնհայտ է, որ ուրիշ գործոններ էլ կան։ Ամենագլխավոր գործոնը շրջապատն է, որը մեր օրերում արմատական փոփոխությունների է ենթարկվել։ Մի գրքում, որտեղ խոսք է գնում այն մասին, թե ինչ ազդեցություն են թողնում ժամանցի՝ այսօր ընդունված ձևերը պատանիների վրա, ասվում է, որ դժվար թե երեխաների մեջ հաստատուն բարոյական սկզբունքներ մշակվեն, երբ նրանք «մեծանում են՝ հեռուստացույցի մոտ տասնյակ հազարավոր ժամեր անցկացնելով և դիտելով այնպիսի տեսարաններ, որոնցում մարդիկ կատարում են զինված հարձակումներ, գնդակահարություններ, դանակահարություններ, խոշտանգումներ, կացնահարում են ուրիշներին կամ քերթում նրանց կաշին։ Նաև՝ լսելով այնպիսի երաժշտություն, որում փառաբանվում են բռնաբարությունը, ինքնասպանությունը, թմրադեղերը, ալկոհոլը և անբնական վարքի այլ ձևեր» («Boys Will Be Boys»)։

Ակնհայտ է, որ Սատանան՝ «այս աշխարհի իշխանը», այնպիսի միջավայր է ստեղծել, որը խրախուսում է մարդու ամենաստոր ցանկությունները։ Ո՞վ չի համաձայնվի, որ այդ միջավայրը մեծապես ազդում է բոլորիս վրա (Յովհաննէս 12։31; Եփեսացիս 6։12; Յայտնութիւն 12։9, 12)։

Մարդկության խնդիրների սկզբնաղբյուրը

Ինչպես մինչ այդ տեսանք, մարդկության խնդիրները ծագեցին այն ժամանակվանից, երբ առաջին մարդիկ մեղք գործեցին։ Արդյունքո՞ւմ։ Ադամի սերունդ լինելով հանդերձ՝ պատասխանատու չենք նրա մեղքի համար։ Այնուամենայնիվ բոլորս էլ ժառանգել ենք մեղք, անկատարություն և մահ։ Աստվածաշունչն ասում է. «Ինչպէս որ մէկ մարդով մեղքը աշխարհ մտաւ, եւ մեղքով էլ՝ մահը, այնպէս էլ բոլոր մարդկանց մէջ տարածուեց մահը, որովհետեւ բոլորն էլ մեղանչեցին» (Հռովմայեցիս 5։12)։

Մարդու անկատարությունը բավական վնասներ հասցրեց նրան։ Բայց այս հանգամանքը նրան ամբողջովին չի ազատում պատասխանատվությունից։ Աստվածաշունչը ցույց է տալիս, որ նրանք, ովքեր հավատ են ընծայում այն ամենին, ինչ Եհովան տրամադրել է մեզ կյանք պարգևելու համար, և համապատասխանեցնում են իրենց կյանքը Աստծո չափանիշներին, կշահեն նրա բարեհաճությունը։ Իր անմնացորդ սիրուց մղված՝ Եհովան մի քայլ ձեռնարկեց՝ մարդկությունը ազատելու, այսինքն՝ ետ գնելու այն, ինչ Ադամը կորցրել էր։ Այդ քայլը իր կատարյալ Որդու՝ Հիսուս Քրիստոսի քավիչ զոհաբերությունն էր։ Հիսուսն ասել է. «Աստուած այնքան սիրեց աշխարհը, որ մինչեւ իսկ իր միածին Որդուն տուեց, որպէսզի, ով նրան հաւատում է, չկորչի, այլ ընդունի յաւիտենական կեանքը» (Յովհաննէս 3։16; Ա Կորնթացիս 15։21, 22)։

Պողոս առաքյալը ցույց տվեց, որ խորապես գնահատում է այդ քայլը, երբ բացականչեց. «Ի՜նչ խղճալի մարդ եմ ես։ Ո՞վ կը փրկի ինձ այս մարմնից, որ ինձ մահուան է տանում։ Բայց գոհութիւն Աստծու՝ մեր Տէր Յիսուս Քրիստոսի միջոցով» (Հռովմայեցիս 7։24, 25)։ Պողոսը գիտեր, որ եթե թուլությունից որևէ մեղք գործի, կարող է Աստծուց ներում խնդրել Հիսուս Քրիստոսի քավիչ զոհաբերության հիման վրա։b

Այսօր, ինչպես առաջին դարում, անբարո կյանք վարած կամ անհույս վիճակում եղած շատ մարդիկ, Աստվածաշնչի ճշգրիտ գիտությունը ստանալով, իրենց կյանքում անհրաժեշտ փոփոխություններ են կատարել, ինչի շնորհիվ շահել են Աստծո բարեհաճությունը։ Նման փոփոխություններ կատարելը այդքան էլ հեշտ չէ։ Շատերը դեռ մինչև հիմա էլ շարունակում են պայքարել իրենց վատ հակումների դեմ։ Սակայն, Աստծո օգնությամբ նրանք կարողանում են պահպանել իրենց մաքրությունը և Եհովային ծառայելով՝ ուրախություն են գտնում (Փիլիպպեցիս 4։13)։ Քննենք ընդամենը մեկ օրինակ, որտեղ կտեսնենք, թե ինչպես մի անհատ արմատական փոփոխություններ կատարեց իր կյանքում՝ Աստծուն հաճեցնելու համար։

Քաջալերական օրինակ

«Երբ դեռ երեխա էի ու սովորում էի գիշերօթիկ դպրոցում, սկսեցի զբաղվել միասեռականությամբ։ Չնայած դրան՝ ինձ միասեռական չէի համարում։ Ծնողներս ամուսնալուծված էին, և ես այդպես էլ չստացա ծնողական այն ուշադրությունը, որին այնքան ձգտում էի։ Դպրոցն ավարտելուց հետո զորակոչվեցի բանակ՝ պարտադիր զինվորական ծառայության։ Կողքի զորանոցում միասեռականների մի խումբ կար։ Նրանց ապրելակերպից հրապուրված՝ սկսեցի շփվել այդ տղաների հետ։ Մի տարի հետո արդեն եկել էի այն եզրակացության, թե միասեռական եմ։ «Դա է ինձ վիճակված,—մտածում էի,— և ես ոչինչ չեմ կարող փոխել»։

Ես սկսեցի սովորել միասեռականներին հատուկ ժարգոնը և հաճախել նրանց ակումբները, որտեղ շատ մատչելի էին թմրադեղերն ու ալկոհոլը։ Ու թեև այդ ամենը արտաքինից շատ հրապուրիչ էր թվում, իրականում այն նողկալի էր։ Սրտիս խորքում հասկանում էի, որ նման հարաբերությունները բնական չեն և ապագա չունեն։

Մի անգամ փոքրիկ մի քաղաքում Եհովայի վկաների Թագավորության սրահ գտա. հանդիպման ժամ էր։ Ես ներս մտա ու լսեցի մի ելույթ՝ ապագա դրախտի մասին։ Ավելի ուշ հանդիպեցի մի քանի Վկաների, որոնք ինձ համաժողովի հրավիրեցին։ Գնացի և... Ինչպիսի՜ հայտնագործություն՝ երջանիկ ընտանիքներ, որ միասնաբար երկրպագում են Աստծուն։ Ես սկսեցի ուսումնասիրել Աստվածաշունչը Եհովայի վկաների հետ։

Սկսեցի կյանքում կիրառել այն, ինչ սովորում էի, թեև դա ինձ համար մի իսկական պայքար էր։ Ես կարողացա ազատվել բոլոր անմաքուր սովորություններից, որ ունեի, իսկ 14 ամիս անց կյանքս Եհովային նվիրեցի ու մկրտվեցի։ Կյանքումս առաջին անգամ ձեռք բերեցի իսկական ընկերներ։ Դեռ ավելին, հնարավորություն ստացա օգնել ուրիշներին աստվածաշնչյան ճշմարտությունը սովորելու հարցում։ Այժմ քրիստոնեական ժողովում ծառայող օգնական եմ։ Եհովան իսկապես պարգևատրել է ինձ»։

Մենք պատասխանատու ենք

Մեր սխալների համար պատասխանատվությունը գեների վրա գցելը հարցի լուծում չէ։ Ինչպես ասվում է մի պարբերագրում, այդպիսի վերաբերմունքը ոչ թե կօգնի հաղթահարել պրոբլեմները, այլ «կմղի մեզ մտածելու, թե չենք կարող որևէ բան փոխել. իսկ շատ խնդիրներ հենց դրանից են ծագում։ Պրոբլեմները նվազեցնելու փոխարեն՝ այդ մտածելակերպը, ինչպես երևում է, նպաստել է նրանց թվի մեծացմանը» («Psychology Today»)։

Ինչ խոսք, մենք պայքարի ենք դուրս գալիս հզոր ուժերի դեմ, օրինակ՝ մեր սեփական մեղավոր հակումների և Սատանայի, որը ջանում է շեղել մեզ Աստծուն հնազանդվելու ճանապարհից (Ա Պետրոս 5։8)։ Ճիշտ է նաև այն, որ մեր գեները որոշակի ազդեցություն թողնում են մեզ վրա։ Բայց մենք այդ պայքարում մենակ չենք։ Ճշմարիտ քրիստոնյաները հզոր դաշնակիցներ ունեն՝ Եհովան, Հիսուս Քրիստոսը, սուրբ ոգին, Աստծո Խոսքը՝ Աստվածաշունչը, և քրիստոնեական ժողովը (Ա Տիմոթէոս 6։11, 12; Ա Յովհաննէս 2։1)։

Իսրայելացիների՝ Ավետյաց երկիր մտնելուց առաջ Մովսեսը հիշեցրեց նրանց, որ պատասխանատու են Աստծո առջև՝ ասելով. «Այսօր երկինքն եւ երկիր վկայ եմ կանչում ձեզ վերայ, որ կեանքը եւ մահը, օրհնութիւնը եւ անէծքը ձեր առաջը դրի. ուրեմն կեանքը ընտրիր որ ապրես՝ դու եւ քո սերունդը. որ քո Եհովայ Աստուծուն սիրես՝ նորա ձայնին լսես, եւ նորան յարես» (Բ Օրինաց 30։19, 20)։ Նմանապես և այսօր՝ յուրաքանչյուր գիտակից անհատ պետք է իր սեփական որոշումը կայացնի Աստծուն ծառայելու ու նրա պահանջներին համապատասխանելու հարցում։ Ընտրությունը ձերն է (Գաղատացիս 6։7, 8)։

[ծանոթագրություններ]

[նկարներ 9–րդ էջի վրա]

Հնարավո՞ր է արդյոք, որ Ադամն ու Եվան իրենց գենետիկական համակարգում թույլատրված ինչ–որ սխալի պատճառով մեղք գործելու հակվածություն ունենային

[նկարներ 10–րդ էջի վրա]

Պե՞տք է, որ յուրաքանչյուր անհատ պատասխանատվություն կրի իր որոշումների համար

[թույլտվությամբ]

Drug user: Godo-Foto

[նկար 11–րդ էջի վրա]

Այն վարկածն ապացուցելու փորձերը, թե մարդու վարքագիծը պայմանավորված է նրա գենետիկայով, անհաջողության են մատնվել

[նկար 12–րդ էջի վրա]

Կիրառելով Աստվածաշնի ասածները՝ անկեղծ անհատները կկարողանան փոխվել