Ինչպես է սցենարը կենդանանում էկրանի վրա

ՎԵՐՋԻՆ մի քանի տասնամյակների ընթացքում Հոլիվուդը դարձել է բլոքբասթերների արտադրության շահութաբեր կենտրոն։ Այս երևույթն իր ազդեցությունն է թողել ողջ աշխարհի վրա. ամերիկյան շատ կինոնկարներ ուրիշ երկրներ են արտահանվում իրենց պրեմիերայից ընդամենը մի քանի շաբաթ, իսկ որոշ դեպքերում նույնիսկ մի քանի օր անց։ Երբեմն էլ պատահում է, որ ֆիլմը աշխարհի տարբեր մասերում ցուցադրվում է հենց իր պրեմիերայի օրը։ «Միջազգային շուկան արագորեն աճող և աշխույժ ոլորտ է,— ասում է Դան Ֆելմանը՝ «Ուորներ Բրադերս» կինոընկերության նախագահներից մեկը։— Ուստի կինոֆիլմ նկարահանելիս մենք ակնկալում ենք, որ այն համաշխարհային պահանջարկ կունենա»։ Հոլիվուդում տեղի ունեցող իրադարձությունները այսօր առավել քան երբևէ ազդում են ժամանցի միջոցների համաշխարհային արդյունաբերության վրա։a

Սակայն կինոնկարից շահույթ ստանալը այնքան էլ հեշտ չէ, որքան կարող է թվալ առաջին հայացքից։ Միայն նկարահանման և վաճառահանման ծախսերը ծածկելու համար հաճախ 100 միլիոն դոլար է պահանջվում։ Մինչդեռ ֆիլմի հաջողությունն ամբողջովին կախված է ունկնդիրների արձագանքից, որն անհնար է կանխատեսել։ «Երբեք չես կարող իմանալ, թե հանդիսատեսն ինչը հետաքրքիր ու տպավորիչ կհամարի»,— ասում է Էմերիի համալսարանի՝ կինոգիտության բնագավառի պրոֆեսոր Դեյվիդ Քուքը։ Ինչպե՞ս են կինոֆիլմ նկարահանողները մեծացնում հաջողության հավանականությունը։ Այս հարցի պատասխանը ստանալու համար նախ պետք է պարզենք, թե ինչ հիմնական փուլեր է անցնում ֆիլմը իր վերջնական տեսքը ստանալուց առաջ։b

Նախապատրաստական աշխատանքներ. դրվում է հիմքը

Ֆիլմի արտադրման ամենաերկար փուլը նախապատրաստական աշխատանքների կատարումն է։ Այս փուլը նաև ամենակարևորներից մեկն է։ Ինչպես մյուս բոլոր մեծ նախագծերի դեպքում, սա է հաջողության գրավականը։ Նախապատրաստական աշխատանքները կատարվում են այն հույսով, որ այդ փուլում ծախսված յուրաքանչյուր դոլար անհամեմատ կնվազեցնի նկարահանման ծախսերը։

Ֆիլմը ծնունդ է առնում որևէ պատմության հիման վրա, որը կարող է լինել թե՛ իրական, թե՛ հնարովի։ Հեղինակը գրում է սցենարը, որը բազմիցս ստուգվում և փոփոխության է ենթարկվում նախքան վերջնական տեսքի բերվելը։ Սցենարի վերջնական տարբերակում ներկայացվում են երկխոսությունները և համառոտակի նկարագրվում են այն գործողությունները, որ պետք է կատարվեն յուրաքանչյուր տեսարանում։ Այնտեղ նաև նշվում են տեխնիկական մանրամասներ, ինչպես օրինակ՝ կինոնկարահանման ապարատի դիրքը ու տեսարանների հերթականությունը։

Սցենարը պրոդյուսերին առաջարկվում է հենց այս նախնական փուլում։c Իսկ ինչպիսի՞ սյուժե կարող է հետաքրքրել նրան։ Ամառային սեզոնի ֆիլմերը գլխավորապես նախատեսված են պատանիների ու երիտասարդների համար։ Ուստի պրոդյուսերին ամենայն հավանականությամբ կհետաքրքրի այնպիսի պատմությունը, որը կգրավի երիտասարդների ուշադրությունը։

Սակայն առաջին հերթին նախապատվությունը կտրվի այնպիսի սցենարի, որը կգրավի բոլոր տարիքի մարդկանց։ Օրինակ՝ եթե կինոնկարը կոմիքսներում պատկերված որևէ հերոսի մասին է, ապա այն անկասկած կհետաքրքրի փոքր երեխաներին, որոնք ծանոթ են այդ կերպարին։ Եվ, անշուշտ, այդ ֆիլմի ցուցադրմանը ներկա կլինեն նաև նրանց ծնողները։ Իսկ ի՞նչ միջոցներով են կինոարտադրողները գրավում պատանիներին ու երիտասարդներին։ Ինչպես «Վաշինգտոն փոստ» պարբերագրում նշում է Լիզա Մոնդին, գաղտնիքը «կրքեր բորբոքող սյուժեի մեջ է»։ Ժարգոնային արտահայտություններ, բռնություն և սեքսի բազմաթիվ տեսարաններ ընդգրկելով՝ նրանք «մեծացնում են [կինոնկարի] շահութաբերությունը, քանի որ դրանով անտեսած չեն լինում տարիքային ոչ մի խմբի»։

Եթե պրոդյուսերը տեսնում է, որ սցենարը հաջող է, նա գնում է այն և ապա փորձում պայմանագիր կնքել որևէ հեղինակավոր ռեժիսորի ու հռչակավոր դերասանի կամ դերասանուհու հետ։ Հայտնի ռեժիսորի, ինչպես նաև կինոաստղի մասնակցությունը կմեծացնի մարդկանց հետաքրքրությունը նկարահանված ֆիլմի հանդեպ։ Սակայն նույնիսկ այդ սկզբնական փուլում հեղինակավոր անունները կարող են գրավել ներդրողներին, որոնց օգնությունն անհրաժեշտ է ֆիլմը ֆինանսավորելու համար։

Նախապատրաստական աշխատանքների մեջ է մտնում նաև կադրերի վերծանումը, այսինքն՝ կինոնկարի զանազան դրվագների (հատկապես գործողություն ներկայացնողների) էսքիզավորումը։ Դրանք մեծ օգնություն են օպերատորի համար և նկարահանումների ընթացքում շատ ժամանակ են խնայում։ Ահա թե ինչ է ասում ռեժիսոր և սցենարիստ Ֆրանկ Դարաբոնթը. «Ավելի տհաճ բան չկա, քան ամբողջ օրը ծախսել այն բանի վրա գլուխ կոտրելով, թե նկարահանման վայրի որ մասում պետք է տեղադրվի կինոապարատը»։

Նախապատրաստական փուլում պետք է լուծվեն նաև բազմաթիվ այլ հարցեր։ Օրինակ՝ որտե՞ղ են կատարվելու նկարահանումները։ Արդյո՞ք անհրաժեշտ կլինի որևէ վայր մեկնել։ Ինչպիսի՞ն են լինելու դեկորացիաները և ինչպե՞ս են դրանք պատրաստվելու։ Հատուկ զգեստների կարիք կլինի՞։ Ո՞վ պետք է կատարի լուսավորման, դիմահարդարման, ինչպես նաև սանրվածքների ձևավորման գործը։ Իսկ հնչյունավորո՞ւմը, հատուկ էֆեկտնե՞րը։ Ո՞վ պետք է փոխարինի դերասանին վտանգավոր և հատուկ մարզվածություն պահանջող գործողությունների նկարահանման ժամանակ։ Սրանք ընդամենը մի քանիսն են այն բազմաթիվ խնդիրներից, որ պետք է լուծվեն նույնիսկ մեկ կադր նկարահանելուց առաջ։ Բավական է միայն ուշադրություն դարձնել անունների այն երկար ցուցակին, որ հայտնվում է ֆիլմի (հատկապես մեծ ծախսեր պահանջած ֆիլմի) վերջում, և պարզ կդառնա, որ դա հարյուրավոր մարդկանց ջանքերի արդյունք է։ «Մեկ գեղարվեստական կինոնկարի արտադրման համար այնքան մարդ է հարկավոր, որ կբավականացնի մի ամբողջ քաղաք բնակեցնելու համար»,— ասում է մի մասնագետ, որը մասնակցել է բազմաթիվ ֆիլմերի նկարահանման։

Նկարահանում. սցենարը հայտնվում է ժապավենի վրա

Ֆիլմի նկարահանումը ժամանակատար, հոգնեցուցիչ ու մեծ ծախսեր պահանջող պրոցես է։ Եվ իրոք, անտեղի վատնված մեկ րոպեն կարող է հազարավոր դոլարների կորուստ պատճառել։ Երբեմն նկարահանումները անցկացվում են հեռավոր երկրներում։ Այդ պատճառով այնտեղ են տեղափոխվում դերասաններն ու նկարահանող խումբը՝ իր սարքավորումներով։ Սակայն անկախ այն բանից, թե որտեղ են կատարվում նկարահանումները՝ յուրաքանչյուր օրը բավական նյութական միջոցներ է խլում։

Առաջին հերթին նկարահանումների վայր են գալիս լուսատեխնիկայի մասնագետները, վարսավիրներն ու դիմահարդարները։ Յուրաքանչյուր օր կինոաստղերին մի քանի ժամ հարդարում են նախքան նրանք կկանգնեն կինոապարատի առաջ։ Ապա սկսվում է նկարահանումներով հագեցած երկարատև աշխատանքային օրը։

Ռեժիսորը մանրազնին հետևում է յուրաքանչյուր նկարահանմանը։ Անգամ համեմատաբար պարզ տեսարանի համար կարող է մի ամբողջ օր պահանջվել։ Տեսարանների մեծ մասը նկարվում է մեկ կինոապարատով։ Այդ պատճառով դրանք նկարահանվում են մի քանի անգամ՝ տարբեր անկյուններից։ Բացի այդ, տեսարանը բազմիցս կրկնում են, որպեսզի հետո ընտրեն լավագույն կատարումը կամ ճշտեն տեխնիկական բնույթի խնդիրները։ Այս փորձերից յուրաքանչյուրը կոչվում է դուբլ։ Մեծ տեսարանների համար կարող է ավելի քան 50 դուբլի կարիք զգացվել։ Ապա՝ սովորաբար նկարահանման օրվա վերջում, ռեժիսորը դիտում է բոլոր դուբլերը և որոշում, թե որոնք պետք է պահպանվեն։ Ընդհանուր առմամբ, ֆիլմի նկարահանումը կարող է տևել շաբաթներ կամ նույնիսկ ամիսներ։

Մոնտաժ. «կտորները» միացվում են

Այս փուլում՝ նկարահանված տեսարանները միացնում են իրար։ Առաջին հերթին պատկերները համակցվում են ձայնագրությանը։ Ապա մոնտաժողը ամբողջացնում է չմոնտաժված կադրերը՝ կազմելով ֆիլմի նախնական տարբերակը։

Այս ժամանակ են արվում նաև ձայնային ու տեսողական էֆեկտները։ Հատուկ էֆեկտների գրանցումը, որ կինեմատոգրաֆիայի ամենաբարդ պրոցեսներից մեկն է, երբեմն կատարվում է համակարգչային գրաֆիկայի օգնությամբ։ Արդյունքում ստեղծվում են տպավորիչ և իրական պատկերներ։

Այս փուլում ավելացվում է նաև երաժշտությունը, ինչին մեծ կարևորություն է տրվում ժամանակակից ֆիլմերում։ «Ներկայումս կինոարդյունաբերությունը պահանջում է, որ երաժշտական ձայնագրությունները շատ ավելի որակյալ լինեն, քան նախկինում, և հնչեն ոչ թե ընդամենը 20 րոպե կամ դրամատիկ պահերին, այլ 1 ժամից ավելի»,— գրում է Էդվին Բլեքը («Film Score Monthly»)։

Երբեմն նոր մոնտաժված ֆիլմը ցույց է տրվում հատուկ ընտրված հանդիսատեսի։ Սովորաբար, դրանց թվում են ռեժիսորի ընկերներն ու գործընկերները, որոնք չեն մասնակցել նկարահանման պրոցեսին։ Նրանց արտահայտած կարծիքների հիման վրա ռեժիսորը կարող է վերստին նկարահանել որոշ տեսարաններ կամ էլ ֆիլմից հանել դրանք։ Որոշ դեպքերում կինոնկարի վերջին մասն ամբողջությամբ փոխվել է, քանի որ դուր չի եկել հանդիսատեսին։

Վերջապես, պատրաստի ֆիլմը հայտնվում է էկրաններին։ Միայն այս ժամանակ է պարզ դառնում՝ բլոքբասթեր կլինի այն, կձախողվի, թե սովորական արձագանք կգտնի։ Այդ ժամանակ ոչ միայն դոլարներ կորցնելու հարց է առաջանում, այլև շատ ավելի մեծ վտանգ։ Մի քանի անհաջողությունները կարող են խորտակել դերասանի կարիերան և հեղինակազրկել բեմադրող ռեժիսորին։ Ահա թե ինչ է գրում ռեժիսոր Ջոն Բուրմանը՝ հիշելով իր գործունեության վաղ տարիները. «Ես ականատես եմ եղել, թե ինչպես են իմ ժամանակակիցներից ոմանք մի քանի ձախողումներից հետո ստիպված հեռացել կինոյի աշխարհից։ Դաժան իրականությունն այն է, որ եթե դու փող չես բերում քո «տերերին», կորցնում ես աշխատանքդ»։

Ինչ խոսք, կինոթատրոն եկած մարդկանց հիմնականում չեն մտահոգում տվյալ կինոֆիլմը նկարահանողների աշխատանքային խնդիրները։ Ավելի շուտ, նրանք մտածում են այսպիսի հարցերի շուրջ. «Տեսնես, լա՞վ ֆիլմ է։ Արժե՞ դրա համար փող տալ։ Կարո՞ղ է անվայել և նույնիսկ ցնցող տեսարաններ լինեն այնտեղ։ Կարիք կա՞, որ երեխաներս դիտեն այն»։ Ի՞նչը կօգնի ձեզ կողմնորոշվել ֆիլմերի մեջ ընտրություն կատարելիս։

[Ծանոթագրություններ]

[Մեջբերում 6–րդ էջի վրա]

«Երբեք չես կարող իմանալ, թե հանդիսատեսն ինչը հետաքրքիր ու տպավորիչ կհամարի» (Դեյվիդ Քուք, կինոգիտության բնագավառի պրոֆեսոր)

[Շրջանակ/նկար 6, 7–րդ էջերի վրա]

ԻՆՉՊԵՍ Է ՖԻԼՄԸ ԴԱՌՆՈՒՄ ԲԼՈՔԲԱՍԹԵՐ

Ֆիլմն ավարտված է։ Այն արդեն կարելի է ներկայացնել միլիոնավոր հանդիսատեսների։ Արդյո՞ք կինոնկարը հաջողություն կունենա։ Քննարկենք, թե ինչ մեթոդների են դիմում նկարահանողները՝ ֆիլմի վաճառքը խթանելու և այն բլոքբասթեր դարձնելու համար։

◼ ԽՈՍԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ։ Կինոնկարի հանդեպ հետաքրքրություն առաջացնելու ամենաարդյունավետ ձևերից մեկը բերնեբերան փոխանցվող խոսքն է։ Երբեմն ֆիլմի մասին աղմուկ են բարձրացնում նկարահանման ավարտից ամիսներ առաջ։ Հնարավոր է, որ հայտարարվի, թե դա լինելու է որևէ հայտնի ֆիլմի շարունակությունը։ Մարդիկ սկսում են մտածել. «Արդյո՞ք նկարահանումներին մասնակցում են նույն աստղերը։ Արդյո՞ք նոր ֆիլմը նախորդի պես հաջող է լինելու»։

Որոշ դեպքերում լուրեր են տարածվում կինոնկարում տեղ գտած արտառոց բաների, օրինակ՝ սեքսի բացահայտ տեսարանների մասին։ Տեսարանն իրո՞ք անվայել է։ Արդյո՞ք նրանք չափն անցել են։ Եվ մինչ մարդիկ բացեիբաց վիճում են այս հարցերի շուրջ, ֆիլմը ձրիաբար գովազդվում է, և դա օգուտ է բերում կինոնկարահանողներին։ Արհեստականորեն խթանված այս տարաձայնությունները երբեմն երաշխիքն են այն բանի, որ պրեմիերայի ժամանակ սրահը լեփ–​լեցուն կլինի։

◼ ԼՐԱՏՎԱԿԱՆ ՄԻՋՈՑՆԵՐ։ Ավելի ընդունված է ֆիլմը գովազդել ազդագրերի, թերթերի ու կոմերցիոն հեռուստածրագրերի միջոցով։ Նաև այդ ֆիլմի դրվագները կարող են ցուցադրվել որևէ գեղարվեստական կինոնկարից առաջ։ Երբեմն էլ հարցազրույցներ են անցկացվում աստղերի հետ, որոնք գովում են իրենց վերջին ֆիլմը։ Այսօր կինոնկարների գովազդման կարևոր միջոց է Ինտերնետը։

◼ ՎԱՃԱՌՔԻ ԽԹԱՆՈՒՄ։ Ֆիլմի վրա մեծ ուշադրություն կարող են հրավիրել այն գովազդող տարբեր առարկաները։ Օրինակ՝ կոմիքսներում հիշատակվող մի հերոսի մասին նկարահանված ֆիլմի կադրերը պատկերված էին ուտելիքի տուփերի, բաժակների, զարդերի, հագուստի, բանալիների շղթաների, ժամացույցների, լամպերի, սեղանի խաղերի, ինչպես նաև այլ առարկաների վրա։ «Սովորաբար, մինչև կինոնկարը հայտնվում է էկրաններին, այն գովազդող ապրանքների 40 տոկոսն արդեն վաճառված է լինում»,— մի պարբերագրում նշում է Ջո Սիսթոն («American Bar Association»)։

◼ ՏԵՍԱՖԻԼՄԵՐ։ Եթե ֆիլմը քիչ եկամուտ է բերում կինոթատրոններից, դրա կորուստը լրացվում է տեսաֆիլմի արտադրման ու վաճառքի միջոցով։ Ըստ Բրուս Նաշի, որը զբաղվում է կինոարդյունաբերության շուկայի ուսումնասիրությամբ՝ «ֆիլմերի տեսաերիզների վաճառքից եկող գումարը կազմում է ընդհանուր եկամտի 40–50 տոկոսը»։

◼ ՖԻԼՄԵՐԻ ՏԵՍԱԿԱՎՈՐՈՒՄ։ Կինոնկարահանողները սովորել են ի շահ իրենց օգտագործել ֆիլմերի տեսակավորման համակարգը։ Օրինակ՝ նրանք ֆիլմի մեջ դիտավորյալ ներառում են որոշակի դրվագներ, որ այնպիսի տպավորություն ստեղծվի, թե կինոնկարը հասուն տարիքի մարդկանց համար է։ Եվ ընդհակառակը՝ ֆիլմից կարող են հանել որոշ դրվագներ, որպեսզի նրա գլխավոր հանդիսատեսները դառնան ոչ թե մեծահասակները, այլ պատանիները։ Ինչպես «Վաշինգտոն փոստ» պարբերագրում նշում է Լիզա Մոնդին, գոյություն ունի մանկապատանեկան ֆիլմերի մի տեսակ, որը «վերածվել է գովազդման միջոցի. կինոստուդիաները օգտագործում են այն, որպեսզի պատանիներին (ինչպես նաև երեխաներին, որոնք փափագում են պատանի դառնալ) հաղորդեն այն միտքը, որ ֆիլմում հետաքրքիր բաներ են լինելու»։ Մոնդիի խոսքերով՝ կինոնկարների այս տեսակը «կոնֆլիկտ է առաջ բերում երկու սերունդների միջև. այն նախազգուշացում է ծնողի համար և հրապուրանք՝ երեխայի»։

[Նկարներ 8–րդ և 9–րդ էջերի վրա]

ԻՆՉՊԵՍ Է ՍՏԵՂԾՎՈՒՄ ՖԻԼՄԸ

ՍՑԵՆԱՐ

ԿԱԴՐԵՐԻ ՎԵՐԾԱՆՈՒՄ

ՆԿԱՐԱՀԱՆՈՒՄ

ՀԱԳՈՒՍՏԻ ԸՆՏՐՈՒԹՅՈՒՆ

ԴԻՄԱՀԱՐԴԱՐՈՒՄ

ՄՈՆՏԱԺ

ՀԱՏՈՒԿ ԷՖԵԿՏՆԵՐԻ ԳՐԱՆՑՈՒՄ

ՁԱՅՆԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ

ՀՆՉՅՈՒՆԱՅԻՆ ՁԵՎԱՎՈՐՎՈՒՄ

ՀԱՄԱԿԱՐԳՉԱՅԻՆ ՇԱՐԺԱՊԱՏԿԵՐՈՒՄ