Մեռեալ ծովու գալարները—Մեծարժէք գիւտ մը
ՇՈՒՐՋ շուրջ 24 քմ. Երուսաղէմի հիւսիս–արեւելքը, Ուատի էն–Նար լքեալ ու անջրդի ջրանցքը կը հոսի դէպի արեւելք, մինչեւ Մեռեալ Ծով։ Ծովափի ետին գտնուող հարթավայրին երկայնքին կը տարածուին խարակներ։ Աշնան տօթ օրերուն՝ որուն կը յաջորդէ պաղ գիշերներ՝ այս հարթավայրին մէջ Թա’ամիրէի Պէտուինները կը հսկեն իրենց ոչխարներու եւ այծերու հօտին։
1947–ին երիտասարդ Պատուին մը իր հօտին հսկողութիւն ըրած ատեն, խարակի մը պզտիկ բացուածքին մէջ քար մը նետեց։ Անկէ առթած ձայնը զինք զարմացուց. հողէ կուժի մը ջախջախուելու ձայն էր։ Ան զարհուրած փախաւ, բայց երկու օր ետք վերադարձաւ եւ 100 մեթր բարձրացաւ, աւելի մեծ եւ բարձր բացուածքէ մը ներս մտնելու համար։ Մինչ իր աչքերը մթութեան վարժուեցան, ան քարայրին պատին ներքեւ շարուած տասը երկար կուժեր տեսաւ, իսկ ջախջախուած հողէ ամանի մը բեկորները՝ գետինը ինկած քարերուն մէջ խառնուած։
Կուժերուն մեծամասնութիւնը դատարկ էին, բայց անոնցմէ մէկը կը պարունակէր երեք գալարներ, որոնցմէ երկուքը՝ լաթի մէջ փաթթուած։ Ան այս ձեռագիրները տարաւ Պատուիններու բանակավայրը եւ հոն շուրջ ամիս մը վրանի մը բեւեռին վրայ կախուած պայուսակի մը մէջ պահեց։ Վերջապէս, կարգ մը Պետուիններ գալարները Բէթլէհէմ տարին, տեսնելու համար թէ ինչ կրնան ձեռք ձգել։ Այս Պետուինները վանքէ մը անպատկարօրէն դուրս հանուեցան, իրենց ըսուելով որ այդ գալարները ո՛չ մէկ արժէք ունէին։ Ուրիշ վաճառական մը ըսաւ որ այդ ձեռագիրները հնագիտական ոչ մէկ արժէք կը ներկայացնէին եւ ան կասկածեցաւ որ զանոնք Հրէական ժողովարանէ մը գողցուած էին։ Որքա՜ն կը սխալէր։ Վերջապէս սուրիացի հնակարկատի մը շնորհիւ՝ որ նաեւ հնավաճառ մըն էր՝ անոնց արժէքը իրապէս հաստատուեցաւ։ Շուտով ուրիշ ձեռագիրներ ալ արժեւորուեցան։
Այս հնամեայ գրութիւններէն ոմանք, նոր լոյս մը սփռեցին Յիսուսի ժամանակուան Հրեայ կրօնական խմբակցութիւններու գործունէութեան վրայ։ Սակայն, Աստուածաշունչի Եսայեայ մարգարէութեան ձեռագիրն է որ խորապէս յուզեց աշխարհը։ Ինչո՞ւ։
Մեծարժէք Գիւտը
Եսայիի նորագիւտ գալարը 7.5 մեթր երկարութիւն ունէր։ Անիկա հոգածութեամբ պատրաստուած եւ անասունի մորթի 17 էջերէ բաղկացած էր, գրեթէ մագաղաթի նման յղկուած։ Իւրաքանչիւրը 30 տողեր ունեցող 54 սիւնակներէ բաղկացած եւ ուշադրութեամբ փաթթուած էր։ Այդ տողերուն վրայ, ճարտար գեղագիր մը բնագրին տառերը զետեղած էր, զայն պարբերութիւններու բաժնելով։—Տես լուսանկարը։
Գալարը ցպիկներու վրայ փաթթուած չըլլալով, մէջտեղի մասին գոյնը աւելի գոց էր, կարդալու համար շատերուն ձեռքէն անցնելով։ Ան լաւ մաշուած էր, եւ բացայայտ էր որ ճարտարութեամբ նորոգուած եւ ամրապնդուած էր։ Զգուշութեամբ կուժի մը մէջ գոցուած ըլլալով, ան լաւ պահպանուած էր։ Այս գալարը ի՜նչ մեծ արժէք մը ունի Աստուածաշունչի ուսումնականներուն, որոնց շարքէն՝ նաեւ մեզի։
Եսայեայ մարգարէութեան այս ձեռագիրը, ցարդ վերապրած ընդօրինակութիւններէն մօտ հազար տարի աւելի հին է, սակայն անոր պարունակութիւնը մեծ տարբերութիւն մը չունի։ 1950–ին հրատարակուած յօդուածի մը հեղինակը՝ Ուսուցչապետ Միլլըր Պարրոզ ըսաւ. «Այս ձեռագրին մէջ Եսայիի գրութիւնը, ուղղագրական եւ քերականական յատկանշական տարբերութիւններով, եւ որոշ չափի ընթերցանութեան հետաքրքրական եւ կարեւոր փոփոխութեամբ, զգալիօրէն հետագային [Եբրայերէն Մազորէթական Բնագրին] մէջ ներկայացուած է»։a Նաեւ ուշադրութեան արժանի է Աստուծոյ սուրբ անուան՝ Եհովայի Եբրայերէն քառատառ ԵՀՎՀ ձեւին յաճախակի գործածութիւնը։
Ուրիշ Արժէքաւոր Ձեռագիրներ
Աստուծոյ անունը կը տեսնուի նաեւ ուրիշ ձեռագիրի մը մէջ, որ այս նոյն քարայրէն գտնուած է, որ ճանչցուած է որպէս թիւ 1 քարայր։ Ամբակումայ գրքին մէկ մեկնաբանութեան մէջ, Քառատառը կը տեսնուի չորս անգամ, հին–Եբրայերէն տառերով, որ Եբրայերէն աւելի ծանօթ քառաձեւ տառերու աւելի հին ոճն է։—Տես Ամբակումայ 1։9–ի ծանօթագրութիւնը, Վերագրեալ Աստուածաշունչ։
Քարայրին մէջէն Եսայիի գալարին ուրիշ մասերն ալ գտնուեցան, ինչպէս նաեւ կաշիի վրայ գրուած Աստուածաշունչի Դանիէլ գրքէն մասեր։ Անոնցմէ մէկը կը պարուանկէ Դանիէլ 2։4–ի Եբրայերէնէն Արամերէնի փոխուած մասը, զոր կը գտնուի հազար տարի աւելի հին եղող ձեռագիրներուն մէջ։
Լաւ պահպանուած գալարներու պզտիկ մասեր հիմա ցուցադրուած են Երուսաղէմի թանգարանի մը մէջ, որ կոչուած է՝ Սրբավայր Մատեանի։ Այս թանգարանը ստորերկրեայ է, այնպէս որ երբ զայն այցելէք, քարայրի մը մէջ մտնելու տպաւորութիւնը կ’ունենաք։ Թանգարանին վերի մասը, խեցեղէն կուժի մը կափարիչի ձեւը ունի, որու մէջ գտնուած էր Եսայիի Մեռեալ Ծովու Գալարը։ Սակայն հոն Եսայիի ձեռագրին միայն նմանագիրը կը տեսնէք, քանի որ թանկարժէք բնագիրը ապահով կերպով պահուած է մօտակայ սենեակի մը մէջ։
[Ստորանիշ էջ 11]
a Անոր շատ կարեւոր ընթերցանութիւններէն քանի մը հատը նշուած են Սուրբ Գրութիւններու Նոր Աշխարհի Թարգմանութեան մէջ, Եսայեայ 11։1. 12։2. 14։4. 15։2. 18։2. 30։19. 37։20, 28. 40։6. 48։19. 51։19. 56։5. 60։21։ Գալարը ճանչցուած է 1QIs/a–ի ծանօթագրութեան մէջ։
[Նկար՝ էջ Վերապահուած Իրաւասութիւն էջ 10]
Պատկերազարդ Արխիւներ (Մերձաւոր Արեւելքի Պատմութիւն) Est.
Պրիթիշ Թանգարանի բարեհաճութեամբ
[Նկար՝ էջ Վերապահուած Իրաւասութիւն էջ 11]
Իսրայէլեան Հնութեանց Հեղինակութիւն. Սրբավայր Մատեանի, Իսրայէլի Թանգարանը։
Տ. Սամուէլ եւ Ճէյն Հ. Կոթցմէնի Սուրբ Գրային Ձեռագիրներու Կեդրոն