Masanguanan ti Relihion Gapu iti Napalabasna
Paset 22—1900 agtultuloy—Ulbod a Relihion—Riningbawan ti Napalabasna!
“Ti sekreto iti masanguanan ti maysa a nasion agpannuray iti napalabasna.”—Arthur Bryant, maika-20-siglo a historiador nga Ingles
BABILONIA A DAKKEL ti pangawag ti Biblia iti sangalubongan nga imperio ti ulbod a relihion, nga impadisna dayta iti kadaanan a nasion ti Babilonia. (Apocalipsis 18:2) Ti napasamak iti dayta nga imperio awan naimbag nga ipaayna iti moderno-aldaw a kanagnaganna. Iti maymaysa a rabii idi 539 K.K.P., natnag ti Babilonia kadagiti Medo ken Persiano iti sidong ni Ciro a Dakkel. Kalpasan ti panangbaliwda iti pagayusan dagiti dandanum iti Karayan Eufrates, a lumasat iti siudad, nabaelan dagiti rumaut a tropa ti limmasat a di nadnadlaw iti pagayusan ti karayan.
Ni Jehova a Dios ken ti Anakna, ni Jesu-Kristo, ti ari a dakdakkel ngem ni Ciro, ibanagnanto ti umasping a balligi iti di matalek a Babilonia a Dakkel. Isut’ deskribiren ti Biblia kas maysa a dakkel a balangkantis a nakatugaw kadagiti adu a dandanum, isu a mangipamatmat iti panangsuportar nga aw-awatenna manipud “kadagiti il-ili ken umariwekwek ken pagpagarian ken pagsasao.” Ngem sakbay ti pannakadadael, daytoy a panangsuportar, kas “ti dakkel a karayan Eufrates,” masapul a “mamagaan, tapno ti dalan [mabalin] a maisagana a maipaay kadagiti ar-ari manipud iti leleggakan ti init.”—Apocalipsis 16:12; 17:1, 15.
Ti pammaneknek a ti kasta a pannakamaga mapaspasamaken ket nakapatpateg iti panangilasin iti ulbod a relihion. Adda aya aniaman a pammaneknek?
Aglidem ti Naraniag a Masanguanan
Bayat ti panagbannawag ti maika-20 a siglo, tunggal maikatlo a tao ditoy daga ket mangal-alagaden iti Kinakristiano. Naraniag ti pananginanama maipaay iti Kakristianuan. Idi 1900, ti nangabak iti premio Nobel nga ebanghelista a ni John R. Mott insarmingna ti pananginanama, a nangipablaak iti maysa a libro a napauluan iti The Evangelization of the World in This Generation.
Ngem “ti maika-20 a siglo,” aminen ti World Christian Encyclopedia, “napaneknekan a nakaskasdaaw ti pannakaidumana manipud kadagitoy a pananginanama.” Iti panangilawlawagna nga “awan idi 1900 ti nanginanama iti adu unay a panagbaliw manipud Kinakristiano a napasamak idiay Makinlaud nga Europa gapu iti kinanailubongan, idiay Russia ken kamaudiananna idiay Makindaya nga Europa gapu iti Komunismo, ken kadagiti Americas gapu iti materialismo,” kunaenna a dagitoy ken dagiti dadduma pay a “sinsinan-relihion” immaduda “manipud iti nakabasbassit laeng iti 1900, ti basta 0.2% iti lubong, . . . agingga iti 20.8% iti lubong idi 1980.”
Dagitoy nga “adu unay a panagbaliw” ti namagbalin kadagiti simsimbaan iti Makinlaud nga Europa a ngangngani awanen ti nagyanna. Nanipud 1970 ti Iglesia Luterano idiay Pederal a Republika iti Alemania napukawna iti nasurok a 12 porsiento kadagiti miembrona. Nasurok a kakatlo kadagiti ig-iglesia idiay Netherlands ti naserraan, dadduma ti napagbalin a bodega, restaurants, apartments, ken uray pay discos. Ket idiay Britania ngangngani tunggal maikawalo a simbaan nga Anglicano nga adda 30 a tawenen a napalabas ket saanen a maus-usar. Awan duadua a maysa a klero a nagpalawag idi napan a tawen iti maysa a kumperensia dagiti teologo a Protestante iti Europa ken dagiti klero ti nagreklamo a “ti dati a ‘Kristiano a Laud’ dinan maawagan ti bagina a Kristiano. . . . Ti Europa nagbalinen a tay-ak ti kinamisionero.”
Nupay kasta, ti parikut lumbes pay iti Kakristianuan ken iti labes ti Europa. Napattapatta, kas pangarigan, nga iti intero a lubong, ti Budismo mapukpukawna ti 900,000 a tattao iti tinawen iti kinaagnostiko.
Kinakurang dagiti Kamkameng
“Tapno allukoyen ti maysa a bario umuna nga allukoyen ti papadina,” ibalakad ti maysa a proverbio a Hapones. Ngem ania a papadi? Iti sangapulo a tawen sakbay ti 1983, ti bilang dagiti Katoliko a papadi iti sangalubongan bimmassit iti 7 porsiento. Ket iti 15 a tawen, dagiti mamadre bimmassitda iti 33 porsiento. Kabayatanna, nalidem ti pananginanama iti pannakasukatda. Iti nakurkurang a 20 a tawtawen, bimmaba dagiti nagpalista kadagiti seminario a Katoliko idiay Estados Unidos manipud 48,992 agingga iti 11,262.
Agsagsagaba met dagiti orden a Katoliko. Iti naminsan, ti Society of Jesus, nga impasdek ni Ignatius iti Loyola idiay Paris idi 1534, tinengngelna ti edukasion kadagiti adu a pagilian. Dagiti miembrona, a nalatak a naawagan Jesuits, ti nangidaulo iti trabaho a kinamisionero. Ngem nanipud idi 1965, bimmaban dagiti miembrona iti nasurok a kakapat.
Dakes unay ti ibabassit dagiti kamkamengna; ket ti dakdakes pay a ta adu kadakuada ti saanen a mapagtalkan. Ti bilang dagiti papadi ken mamadre a mangbusor iti opisial a pagalagadan ti iglesia maipapan iti di panangasawa, panangtimbeng iti sikog, ken dagiti relihiuso a rebbengen dagiti babbai ket umad-adun. Daytoy ti naidemonstra idi Enero 1989 idi 163 a teologo a Katoliko iti Europa nangipaulogda iti sasao iti publiko—idi Mayo 1 daytat’ pinirmaanen dagiti nasurok a 500 pay—nga inakusarna ti Vaticano iti autoritarianismo ken ti di umiso a pannakabalin.
Minilion kadagiti adda iti Kakristianuan ti nagbalinen a natay iti naespirituan, dagiti biktima iti naespirituan a malnutrision. Maysa a tao iti iglesia idiay E.U. ti nangamin iti dayta idi nagreklamo: “Ti iglesia [nagbalinen] a maysa a supermarket a mangipapaay kadagiti naespirituan a basura a taraon kadagiti managlabas. Ti sermon ti pastor ket nasaysayaat laeng bassit ngem ti ‘naisangsangayan a sermon iti lawas,’ a maipaay kadagiti suki a maisukat iti pannakitulag.”
Nanipud idi 1965, dagiti miembro iti lima a kangrunaan a Protestante a denominasion idiay Estados Unidos ket bimmaba iti agarup 20 porsiento ken dagiti nagpalista iti Sunday school bimmaba iti nasurok a 50 porsiento. “Dagiti immun-una a denominasion saanda laeng a di maaw-awatan ti mensaheda,” kuna ti magasin a Time, no di ket “kumarkaro ti saanda a pannakasigurado no ania ti mensahe.” Di ngarud pagduaduaan, a gapu iti kasta a naespirituan a bisin, adu a pagiwarnak iti iglesia ti simmardengen ti pannakaipablaakna. Ket idi agtengnga iti 1970’s, nagsennaay ti maysa kadakuada: “Ti panawen ti kaaduan a magasin ti iglesia . . . naglabasen.”
Ti Di Mangikankano ken di Mangipangpangag nga Arban
Idi maika-18 a siglo, ti Ingles nga estadista a ni Edmund Burke nabigbigna nga “awan ti ad-adda a makapapatay iti relihion a kas ti di panangikankano.” No sibibiag pay itatta, adut’ masarakanna a di mangikankano a relihiunista.
Kas pangarigan, idi nainterbiuda adu a tawtawenen ti napalabas, 44 porsiento kadagiti Luterano idiay Estados Unidos ti nagkuna a saanda a pagsasaritaan ti pammatida kadagiti saan a kameng ti iglesia a pamiliada no daytat’ imbilin ti pastorda kadakuada. Ti nabibiit pay a panagsaludsod ipakitana a nasurok a tallo a kakapat dagiti Katoliko iti E.U. ti makarikna a ti di pannakitunos iti papa, uray pay kadagiti moral nga isyu, saan a mangdiskualipikar kadakuada nga agbalin a naimbag a Katoliko.
Idiay Japan, 79 porsiento iti populasion ti agkuna a napateg ti panagbalin a relihiuso. Ngem yantangay, sigun iti Religions of Modern Man, kakatlo laeng ti pudno nga addaan iti relihion, nalawag nga adu ti di unay mangikankano a mangannurot iti dayta.
Dagiti nataengan a di mangikankano iti relihion kaaduanna a saan a naregta ken manangipangag dagiti annakda. Maysa a surbey dagiti 11- agingga iti 16-años nga inaramid ti direktor iti Institute of Psychology idiay University of Bonn, Alemania, impalgakna nga ad-adda pay ngem idi, dagiti agtutubo mangsapsapulda kadagiti personalidad a pagulidananda iti kababalin. Ngem no mapagimtuodanda no siasino dagiti pagulidananda, uray naminsan saan a dinakamat dagiti agtutubo dagiti papangulo ti relihion.
Mapukpukawen ti Napolitikaan nga Impluensia
Awanen ti napolitikaan nga impluensia ti organisado a relihion a kas idi. Kas pangarigan, ti Vaticano dina nabaelan, uray pay kadagiti pagilian a kangrunaan ti Katoliko, a linapdan ti pannakaipaulog dagiti linlinteg maipapan iti aborsion, diborsio, ken ti wayawaya ti panagdayaw a nalawag a dina pagayatan. Umasping iti dayta, dagiti kasasaad ti nangpilit iti Vaticano nga umanamong iti katulagan idi 1984 isu a nangikkat iti kasasaad ti Katoliko a kas ti naipasdeken a relihion iti Italia!
Ti naragpat ti ulbod a relihion idi babaen iti nasikap a napolitikaan a panangpilit ket ibambanagnan itatta babaen kadagiti movimiento ti panagprotesta ti publiko nga indauluan dagiti nalalatak a klerona, kas ti Anglicano nga arsobispo a ni Desmond Tutu iti Sud Africa.
Mamagtalinaed ti Panagkaykaysa, Mangbual ti Panagsisina
Maysa a kumperensia dagiti Protestante a sosiedad ti misionero idiay Edinburgh, Scotland idi 1910, ti nangipasngay iti moderno a movimiento ekumenikal. Daytoy a movimiento nabiit pay a naparegta iti panangikagumaanna a mangparang-ay iti relihiuso a panagtitinnulong ken panagkinnaawatan, isu a mangipalubos “ti Kristiano a relihion” nga agsao iti maymaysa a timek.
Ti ekumenikal a movimiento adu ti pormana. Maysa a napateg nga addang ti naaramid idi 1948 idiay Amsterdam idi nabuangay ti World Council of Churches. Idi damo daytat’ buklen iti ngangngani 150 a Protestante, Anglicano, ken Orthodox nga ig-iglesia, itan ti konsilio pagtangsitnan ti doble a bilangda.
Nupay no saan a miembro iti World Council of Churches, kasla agturturongen ti Iglesia Katolika Romana iti dayta. Idi 1984 idiay Sueko a hedkuarter ti konsilio, nakikadua ni Papa Juan Paulo iti agpason a sekretario heneral ti konsilio iti panangidaulo iti ekumenikal a serbisio ti kararag. Ket idi Mayo 1989, dagiti Katoliko nairamanda kadagiti nasurok a 700 a panguluen ti iglesia iti Europa a nagtitipon idiay Basel, Switzerland, iti awagan ti maysa a pagiwarnak a “kadadakkelan nga ekumenikal a pasamak nanipud idi Repormasion.”
Nanipud idi agtengnga iti 1930’s, ad-adda a makita daytoy a pannakikompromiso gapu iti umad-adu a panangawat iti kapanunotan nga amin a relihion a “Kristiano” adda naisigud nga inted-Dios a panagkaykaysa. Kas “pammaneknek” iti naisigud a panagkaykaysa, impaganetget ti World Council of Churches nga amin dagiti miembrona awatenda ti doktrina a Trinidad, a matmatanda ni “Jesu-Kristo a kas Dios ken Manangisalakan.”
Nakisarita met ti Kakristianuan kadagiti di-Kristiano a relrelihion. Sigun iti The Encyclopedia of Religion, maaramid daytoy tapno makasarak iti praktikal a pannakikompromiso “iti nagbaetan ti kababalin ti teolohikal nga imperialismo, a kaipapananna a no ti maysa a pammati ket pudno awanen ti sabali a pammati nga addaan kalintegan a tumaud, ken ti panagkaykaysa, nga ipamatmatna a bassit laeng ti nagdumaan dagiti pammati a mangipaay iti isyu ket ti panamagkaykaysa kadakuada amin makapataud iti baro a pammati a maipaay iti masanguanan.”
Iti kinapudnona, ti ulbod a relihion ket kas iti maysa a kordon nga adut’ linabagna, a dagitoy amin ti maguyod iti nagduduma a direksion. Daytoy ket pakpakauna iti didigra, ta dagiti sasao ni Jesus masapul a paneknekan pay a di umiso: “Amin a pagarian a mabingaybingay a maibusor met la kenkuana marbek, ket isuamin nga ili wenno balay a malasinlasin iti maibusor met la kenkuana dinto mataginayon.”—Mateo 12:25.
Awatenyo ti Pudno, Iwaksiyo ti Ulbod!
Dadduma a tattao mabalin a pilienda a di ikankano ti pammaneknek. Ngem ti awan nakaibatayanna a kinaregta ket napeggad. “Dagiti ig-iglesia nagbiagda iti nasuroken a maysa a kaputotan a manginanama a sumayaat dagiti bambanag a bukodda,” kuna ti The Times iti London idi Oktubre 1988. Kinunana pay: “Nupay adda ti nabayagen a main-inot a panagbaba dagiti miembro iti iglesia idiay Britania, bassit laeng ti panangikagumaan iti uneg dagiti ig-iglesia a mangilawlawag wenno mangbaliktad iti dayta, wenno mangaramid kadagiti pagalagadan sigun iti dayta.” Ngarud nainkalintegan ti panangipatinggana: “Aniaman nga organisasion ti komersio a makasarak a bumasbassit a kankanayon dagiti paglakuanna mabalin nga isagananan ti bagina iti naan-anay a didigra wenno mangala iti addang a mangpasayaat iti produktona ken ti panaglakona.”
Awan ti mangipamatmat a ti ulbod a relihion mangalanto “kadagiti addang a mangpasayaat iti produktona ken ti panaglakona.” Ti laeng pakaibatayan iti panginanamaan dagiti managbuteng-Dios a tattao agpannuray iti panagturongda iti maymaysa a pudno a relihion, isu a dagiti agay-ayus a naespirituan a danumda ket di agpeggad iti panagmagada. No maipapan iti ulbod a relihion, “Asidegen ti Tiempo iti Pannakikuenta!” Ammuenyo ti ad-adu pay inton rummuar dayta nga artikulo iti sumaganad a bilangmi.
[Kahon iti panid 20]
Dagiti Saksi ni Jehova: Di Mamagaan ti Danumda
“Bayat ti main-inot a panagpababa ti gagangay a relihion, a kankanayon nga awanen nagyan dagiti simsimbaanda, dagiti Saksi ni Jehova mapadpadasanda ti iyaadu dagiti miembroda ket magunggun-odanda payen dagiti dati a simsimbaan ken dadduma a baro a pasilidad a pangtiponan kadagiti baro a miembroda.”—Le Petit Journal, pagiwarnak ti Canada.
“Adda agarup 45 a ribo idiay Italia . . . Itatta ti sekta addaan kadagiti pudno a magasin, a nagpipintas ken makapainteres pay (nabaknangda kadagiti damdamag ken artikulo manipud iti isuamin a lubong), agimprenta kadagiti babassit a libro a maitunos iti kaudian nga impormasion ken sungbatanna met dagiti kalalaingan nga eskolar ti Biblia a Katoliko, agiwaras kadagiti Biblia a naipatarus a direkta manipud iti Hebreo . . . Babaen kadagitoy a pamay-an, naaddaan dagiti Saksi iti kasta unay a balligi.”—Famiglia Mese, magasin ti Katoliko idiay Italia (naisurat idi 1975; idi Abril 1989, ti bilang dagiti Saksi ni Jehova idiay Italia immadun agingga iti 169,646.)
“[Dagiti Saksi ni Jehova] babautisaranda dagiti ginasgasut bayat a babautisarantayo ti sagdudua ken saggatlo.”—The Evangelist, opisial a pagiwarnak iti Evangelical Tract Distributors. (Dagiti Saksi ni Jehova binautisaranda ti 69,649 a tattao idi 1962 idi naisao daytoy; idi 1988 ti bilang dagiti baro a nabautisaran a Saksi ket 239,268.)
“Idi 1962 sinerraak ti maysa a panagadal kadagiti Saksi ni Jehova babaen iti daytoy a kapaliiwan: ‘A ti Baro a Lubong a Sosiedad kellaatton a mamagaan ket mapagduaduaan.’ . . . Addada nasursuroken a mamindua a kaadu dagiti Saksi itatta [1979] ngem idi. Amin dagiti pagilasinan ipamatmatda a ti Watchtower Society nalabit nga agdoblento manen ti kadakkelna bayat ti sumaganad a sangapulo a tawen.”—William J. Whalen iti U.S. Catholic. (The 989,192 a Saksi idi 1962 immadun agingga iti 3,592,654 idi 1988.)
Nanipud idi 1970 ti bilang dagiti Saksi ni Jehova idiay Pederal a Republika ti Alemania (ken ti Makinlaud a Berlin) immadu iti 38 porsiento. Iti napalabas a 30 a tawtawen, ti bilang dagiti kongregasion dagiti Saksi ni Jehova idiay Netherlands immadu manipud 161 agingga iti 317, ket idiay Britania manipud 825 agingga iti 1,257, a kinasapulanna ti pannakaibangon dagiti adu a baro a Kingdom Hall kadagita a dua a pagilian.—Idiligyo iti parapo 3 iti sidong ti subtitulo nga “Aglidem ti Naraniag a Pananginanama.”
[Ladawan iti panid 21]
Ad-adda a maipupueran ti relihion gapu iti panagap-apura daytoy a lubong