Ti Panangituray ti Tao Nakatin Kadagiti Timbangan

Paset 7—Ti Napolitikaan a Panangsapul ti Utopia

Sosialismo: maysa a sosial a sistema a mangsupsuportar ti panangtagikua ken panangkontrol ti Estado kadagiti pamay-an ti produksion a matmatmatan dagiti komunista kas makintengnga a tukad iti nagbaetan ti kapitalismo ken komunismo; Komunismo: maysa a sosial a sistema a mangsupsuportar ti kinaawan dagiti klase, ti kumon a panangtagikua kadagiti pamay-an ti produksion ken kabibiag, ken ti parpareho a pannakaiwaras dagiti pagbiag a tagilako.

SARITAEN ti mitolohia a Griego ti maysa a didiosen a Griego nga agnagan Cronus, a bayat ti panagturayna tinagiragsak ti Grecia ti nabalitokan a panawen. “Amin nagbibingayda a padapada iti komon a gasat, di pagaammo idi ti pribado a sanikua, ket ti talna ken panagtutunos ti nagturay a di nagulgulo,” inlawlawag ti Dictionary of the History of Ideas. Ti isu met laeng a gubuayan innayonna: “Dagiti umuna a pakatuntonan ti sosialismo nagparang iti panagsinnaay iti daytoy napukaw a ‘Nabalitokan a Panawen.’”

Saan nga agingga iti nasapa ken kagudua a dekdekada ti maika-19 a siglo, nupay kasta, a nagparang ti sosialismo kas maysa a moderno a napolitikaan a movimiento. Daytat’ nakasarak ti sisasagana a panangawat, nangnangruna idiay Francia, a sadiay ti Rebolusion a Pranses ti nangyugyog unay kadagiti kadawyan a kapampanunotan. Sadiay, kas kadagiti dadduma a Europeo a pagpagilian, ti Rebolusion ti Industria ti nangpartuat kadagiti nagubsang a parparikut iti kagimongan. Sisasaganan dagiti tattao iti idea a ti publiko imbes a pribado a panangtagikua kadagiti rekursos ti nasaysayaat a mamagbalin iti masa a makapagbibingay a padapada iti bungbunga ti sangsangkamaysa a nagbannoganda.

Ti sosialismo saanen a baro nga ideya. Dagiti pilosopo a Griego a ni Aristotle ken Plato nagsursuratdan maipapan iti dayta. Iti kamaudiananna, bayat ti maika-16 a siglo a Repormasion Protestante, ni Thomas Müntzer, ti radikal nga Aleman a padi Katoliko, ti nangikalikagum ti awan klasena a kagimongan. Ngem dagiti panangmatmatna mapagsusuppiatan, nangnangruna ti panangawagna ti rebolusion, no kasapulan, tapno maragpatna daytoy a kalat. Idi maika-19 a siglo, ni Robert Owen a taga Welsh, da Pranses nga Étienne Cabet ken Pierre-Joseph Proudhon, ken sumagmamano a dadduma pay a repormador ti kagimongan, a dadduma kadakuada ket prominente a klero, ti nangisursuro a ti sosialismo kinapudnona isut’ Kinakristiano a sabali laeng a nagan.

Dagiti Utopias da Marx ken More

Ngem “awan kadagitoy a pannakangiwat ti sosialismo,” kuna dagiti libro a nadakamat iti ngato, “ti addaan puersa a maiyarig iti pinagpingetan ni Karl Marx, a ti sursuratna nagbalin a pagpinkian ti sosialista a pampanunot ken panagtignay.”a Insuro ni Marx a babaen iti pannakidangadang ti klase, agin-inut a dumur-as ti historia; apaman a ti apagpag-isu a napolitikaan a sistema naipasdeken, ti historia iti dayta a sentido agpatinggan. Daytoy apagpag-isu a sistema ti mangresolbar kadagiti parikut dagiti napalpalabas a kagimongan. Tunggal maysa agbiagton iti kinatalna, wayawaya, ken kinarang-ay, nga awanen pannakasapul kadagiti gobierno wenno puersa militar.

Daytoy ti nakaskasdaaw nga umarngi iti dineskribir ti estadista a Britaniko a ni Sir Thomas More idi 1516 iti librona nga Utopia. Ti sao, maysa a nagan a Griego a pinorma ni More, kayatna a sawen “awan a lugar” (ou-topos), ket posible a nairanta a mamagpakatawa iti umar-arngi a sao nga eu-topos, a kayatna a sawen “nasayaat a lugar.” Ti Utopia nga insurat ni More ket maipapan iti ar-arapaap a pagilian (awan a lugar) idi, ngem, maysa nga apagpag-isu a pagilian (naimbag a lugar). Gapuna, ti “Utopia” ti nagbalin a kaipapanannat’ “maysa a lugar ti apagpag-isu a kinaperpekto nangnangruna iti linlinteg, gobierno, ken kadagiti sosial a kasasaad.” Ti libro ni More ket nalawag a darum iti saan unay a nasayaat nga ekonomiko ken sosial a kasasaad a nasaknap idi panawenna idiay Europa, nangnangruna idiay Inglatera, ken nakatulong iti kamaudiananna iti itatanor ti sosialismo.

Insarming met dagiti teoria ni Marx dagiti panangmatmat ti pilosopo nga Aleman a ni Georg Wilhelm Friedrich Hegel. Sigun iti Dictionary of the History of Ideas, “ti apokaliptiko, medio-relihiuso a kababalin ti sosialismo ni Marx ti pinorma ti pilosopikal a pannakaiyebkas manen ti radikal a Nakristianuan a teolohia ni Hegel.” Iti daytoy a nalikudan ti “radikal a Nakristianuan a teolohia,” inlawlawag ni autor a Georg Sabine, pinutar ni Marx “ti nakapigpigsa unay a moral a panangallukoy, a sinuportaran ti maysa a medio-relihiuso a rikna. Daytat’ kapadpada ti panangallukoy a tumipon iti martsa ti sibilisasion ken kalintegan.” Ti sosialismo isu idi ti allon ti masanguanan; nalabit, impato ti dadduma, a daytat’ kinapudnona ti Kinakristiano nga agmartmartsa nga agturong iti panagballigi iti sidong ti baro a nagan!

Ti Dalan Manipud Kapitalismo Agturong iti Utopia

Ni Marx nagbiag laeng a nangipablaak ti umuna a tomo ti librona a Das Kapital. Dagiti naudi a dua ti naiyurnos ken naipablaak idi 1885 ken 1894 babaen iti kasisingedan a kaduana, ni Friedrich Engels, maysa nga Aleman a sosialista a pilosopo. Inlawlawag ti Das Kapital ti nalikudan a historia ti kapitalismo, ti ekonomiko a sistema a kababalin ti Makinlaud nga estilo a mangibagbagi ti demokrasia. Naibatay iti di nakontrol a negosio ken kompetision nga awan panangkontrol ti Estado, ti kapitalismo kas inlawlawag ni Marx impamaysana ti panangtagikua kadagiti pamay-an ti produksion ken panagiwaras kadagiti pribado nga ima ken im-ima ti korporasion. Sigun ken Marx, ti kapitalismo ti mangpatpataud ti makintengnga a klase ken ti klase dagiti managobra, a mangsulsol ti panaglaban dagiti dua ken agturong iti pannakairurumen iti naud-udi. Iti panangusar kadagiti sursurat dagiti orthodox nga ekonomista a mangsuportar kadagiti panangmatmatna, inrason ni Marx a ti kapitalismo iti kinapudnona ket saan a nademokratikuan, ket ti sosialismo isut’ ultimo a demokrasia, a manggunggona kadagiti tattao babaen iti panangitandudo iti natauan a panagpapadapada ken wayawaya.

Magtengan ti utopia apaman a dagiti managobra tumakderda iti rebolusion ken ipalladawda iti panangirurrumen ti bourgeoisie wenno kapitalista, a mangipasdek iti aw-awagan ni Marx a “kinadiktador dagiti managobra.” (Kitaenyo ti kahon, panid 21.) Dagiti panangmatmatna, nupay kasta, limmamiisda iti panaglabas ti tiempo. Rinugianna ti panangipalubos kadagiti dua a nagduma a kapanunotan ti rebolusion, maysa a naranggas ken daydiay maysa ti ad-adda a permanente, agin-inayad a klase. Daytoy ti nangpataud ti makapainteres a saludsod.

Utopia Babaen ti Rebolusion wenno Ebolusion?

Ti “komunismo” ket naadaw manipud sao a Latin a communis, a kayatna a sawen “komon, kukua ti isuamin.” Kas iti sosialismo, kuna ti komunismo a ti libre a panagnegosio agturong iti kinaawan-panggedan, kinapanglaw, panagtaytayyek ti negosio, ken suppiat ti agobra ken agpaobra. Ti solusion kadagitoy a problema isut’ panangiwaras kadagiti kinabaknang ti pagilian a padapada ken nainkalintegan.

Ngem iti panagpatingga ti maudi a siglo, dagiti Marxista makisupsuppiatdan no kasanot’ panangragpat kadagitoy napagnunummuandan a paginggaan. Idi karrugi ti 1900’s, dayta a paset ti sosialista a movimiento a nanglaksid ti naranggas a rebolusion ken sinuportaranda ti panagtrabaho iti uneg ti parliamentario a sistema demokratiko pimmigsa, a nagbalinen itan a maaw-awagan demokratiko a sosialismo. Isu daytoy ti sosialismo a masarakan itatta kadagiti demokrasia kas ti Federal a Republika ti Alemania, ti Francia, ken Britania. Agpaay iti isuamin a gagara ken panggep, dagitoy a partido ti nangilaksid iti pudpudno a panagpampanunot a Marxist ket interesadoda laeng iti panangpartuat ti tumultulong nga estado para kadagiti umilida.

Maysa a dedikado a Marxist, nupay kasta, a patienna unay a ti komunista a Utopia maragpat laeng babaen iti naranggas a rebolusion isu ni Lenin. Dagiti sursurona, agraman Marxismo, ti nagserbi kas nakaibatayan ti kapanawenanna nga orthodox a komunismo. Ni Lenin, ti naisukat a nagan ni Vladimir Ilich Ulyanov, naipasngay idi 1970 idiay makunkuna itan nga Union Soviet. Idi 1889 nakumberte iti Marxismo. Kalpasan ti 1900, kalpasan ti pannakaidestierrona idiay Siberia, isut’ naggigian a kaaduanna idiay Makinlaud nga Europa. Idi naparmekda ti regimen ti czar, isut’ nagsubli idiay Russia, pinundarna ti Russian Communist Party, ket indaulona ti Rebolusion a Bolshevik. Kalpasan dayta isut’ nagserbi kas ti umuna a pangulo ti Union Soviet agingga ti ipapatayna idi 1924. Nakitana ti Partido Komunista kas disiplinado unay, sentral a grupo dagiti rebolusionista nga agserserbi kas dagiti managbantay dagiti managobra. Saan nga immanamong dagiti Mensheviks.—Kitaenyo ti kahon, panid 21.

Ti linea a nagsinaan ti rebolusion ken ebolusion ti saanen a nalawag pannakadepinarna. Idi 1978 ti libro a Comparing Political Systems: Power and Policy in Three Worlds ti nagkuna: “Ti komunismo nagbalin nga agpangpangadua no kasanot’ panangragpatna kadagiti Sosialista a kalat. . . . Ti panagiddiat ti Komunismo ken Demokratiko a Sosialismo nagbalin a nakabasbassiten.” Itan, iti 1990, dagitoy a sasao ti addaan kanayonan a kaipapanan bayat nga aglasat ti komunismo kadagiti nakaro a panagbalbaliw iti Akindaya nga Europa.

Ti Komunismo Iserrekna Manen ti Relihion

“Kasapulantay dagiti naespirituan nga ipatpateg . . . Dagiti moral nga ipatpateg a pinataud ti relihion ken nailadawanen iti adu a siglo ket makatulong iti trabaho a panangpabaro met iti pagiliantayo.” Mammano a tattao ti makapanunot a mangngegan dagitoy a sasao manipud iti ngiwat ti sekretario heneral ti Partido Komunista ti Union Soviet. Ngem idi Nobiembre 30, 1989, inyanunsio ni Mikhail Gorbachev daytoy dramatiko a panagbaliktad iti relihion bayat ti ibibisitana idiay Italia.

Daytoy aya ti mangsuportar iti teoria a dagiti immuna a Kristiano ket mismo a komunistada, a mangal-alagad iti maysa a tipo ti Nakristianuan a sosialismo? Kunaen daytoy dagiti dadduma a tattao, nga itudtudoda ti Aramid 4:32, a kunana maipapan kadagiti Kristiano idiay Jerusalem: “Isuamin dagiti sanikua kukuada amin.” Ipanayag ti panangimbestigar, nupay kasta, a daytoy ket temporario laeng nga urnos a pinataud ti di napakpakadaan a sirkumstansia, saan a maysa a permanente a sistema ti “Nakristianuan” a sosialismo. Gapu ta nagraranudanda dagiti material a sanikua iti naayat a pamay-an, “awan kadakuada ti makurkurangan.” Wen, “naiwaras a kas ti pakasapulan ti tunggal maysa.”—Aramid 4:34, 35.

“Glasnost” ken “Perestroika”

Manipud kadagiti tartaraudi a bulan ti 1989, aglaklak-amen ti Union Soviet ken dagiti padana a gobierno a Komunista iti Akindaya nga Europa kadagiti makapabuteng-isip a napolitikaan a pannakagunggon. Pagyamanan unay iti polisa wenno urnos ti glasnost, wenno kinawayawaya, dagitoy a panagbalbaliw ket makitkitan dagiti isuamin. Dagiti Europeo ti daya ti nangidawat kadagiti nalalawat’ saklawenna a reporma, nga iti maysa a punto, naipalubos met. Inadmitir dagiti papangulo a komunista ti pannakasapul ti ad-adda a natauan ken mannakaawat a sistema ket immawagda ti “pannakaiyanak manen ti sosialismo iti naiduma, ad-adda a nalawlawag ken episiente a langana,” kas panangiyebkas ti maysa nga ekonomista a Polako.

Kangrunaan kadagitoy a pangulo isu ni Gorbachev, a di nagbayag kalpasan pannakagun-odna ti pannakabalin idi 1985, inserrekna ti ideya ti perestroika (panangpabaro ti balabala). Bayat ti panagsarungkarna idiay Italia, indepensana ti perestroika a kasapulan tapno masarnget dagiti karit ti 1990’s. Kunana: “Gapu ta nangrugin iti dalan ti radikal a reporma, balballasiwen dagiti pagilian a sosialista ti linea nga iti labesna awanen ti panagsanud nga agturong iti napalabas. Nupay kasta, di umiso ti panangipapilit, kas ar-aramiden dagiti adu iti Laud, a daytoy isut’ pannakarpuog ti sosialismo. Iti kasunganina ketdi, kaipapanan dayta a ti sosialista a pamay-an iti lubong itultuloyna ti ad-adda pay a panagrang-ay kadagiti ad-adu a langa.”

Saan ngarud a sisasagana dagiti papangulo a komunista iti panangtingiting nga inaramid ni kolumnista a Charles Krauthammer idi napan a tawen, a nagsurat: “Ti agtultuloy a saludsod a nangpunno ti tunggal napolitikaan a pilosopo nanipud pay ken Plato—no ania ti kasasayaatan a porma ti panagturay?—ket nasungbatanen. Kalpasan sumagmamano a milenia a panangpadpadas ti tunggal porma ti napolitikaan a sistema, serraantayo daytoy a milenio nga addaan sigsigurado a pannakaammo nga iti liberal, pluralista a kapitalista a demokrasia nasarakantayo ti birbirokentayon.”

Nupay kasta, ti pagiwarnakan nga Aleman a Die Zeit sibabatad nga inadmitirna ti nakalkaldaang a ladawan nga iparparang ti Makinlaud nga estilo a demokrasia, a sasawenna dagiti “kinaawan panggedanna, panangabuso ti alkohol ken droga, prostitusion, panangkissay kadagiti programa a sosial, panangkissay ti buis ken kinakirang ti badyet,” sana insaludsod: “Isu aya daytoy ti perpekto a sosiedad a nanglab-awen nga agnanayon iti sosialismo?”

Ti pagaammon a replan kunana a dagiti tattao nga aggigian kadagiti balbalay a sarming saanda koma nga agbibinnato. Ania a langa ti imperpekto a natauan a gobierno ti makabalin a mangbabalaw kadagiti pagkapuyan ti sabali? Ipakita dagiti kinapudno a ti perpekto a natauan a gobierno—ti Utopia—ket awan. Dagiti politiko ti kaskasdi nga agsapsapul iti “nasayaat a lugar.” Kaskasdi nga “awan lugar” nga inda nasarakan.

[Footnote]

[Kahon iti panid 21]

TERMINOLOHIYA A SOCIALISTA KEN KOMUNISTA

BOLSHEVIKS/MENSHEVIKS: Ti Russian Social Democratic Labor Party a nabuangay idi 1898 nabingay iti dua a grupo idi 1903; dagiti Bolsheviks, a ti literal “dagiti miembro ti mayoridad,” iti sidong ni Lenin, ti nangpabor a pagtalinaeden ti partido a bassit, nga addaan limitado a bilang dagiti disiplinado a rebolusionario; dagiti Mensheviks, a kaipapananna “dagiti miembro ti minoridad,” ti nangpabor ti dakdakkel a miembro ti partido nga agus-usar kadagiti demokratiko a metodo.

BOURGEOISIE/PROLETARIAT: Insuro ni Marx a ti proletariat (ti agob-obra a klase) pattogenda ti bourgeoisie (ti makintengnga a klase, agraman dagiti makinkua ti pabrika), a mangipasdek ti “kinadiktador ti proletariat,” a gapu iti dayta mangpataud ti awan klasena a kagimongan.

COMINTERN: Pangababaan iti Communist International (wenno, Third International), maysa nga organisasion nga impasdek ni Lenin idi 1919 a mangiyadelantar ti komunismo; nawara idi 1943, daytat’ pinakpakaunaan ti First International (1864-76), a nangipasngay kadagiti nagadu a grupo a socialista ti Europa, ken ti Second International (1889-1919), maysa nga internasional a parliamento dagiti partido a socialista.

COMMUNIST MANIFESTO: Maysa a salaysay idi 1848 babaen kada Marx ken Engels kadagiti kangrunaan a sursuro ti sientipiko a socialismo a nagserbi a nabayag kas nakaibatayan dagiti partido Socialista ken Komunista ti Europa.

EUROCOMMUNISM: Ti komunismo dagiti partido Komunista ti Makinlaud nga Europa; a naisina iti panangidaulo a Soviet ken situtulok nga agserbi kadagiti napagtipon a gobierno, inrupirna a ti “kinadiktador ti proletariat” saanen a kasapulan.

SIENTIPIKO/UTOPIAN A SOCIALISMO: Dagiti termino nga inusar ni Marx a mamaglasin kadagiti sursurona, a naipato a naibasar iti sientipiko a panangsukay ti historia ken dagiti ar-aramid ti kapitalismo ken ti purpuro nga Utopian a socialista a sursuro dagiti pakpakaunana.