‘Temporario Laeng Dayta!’​—Ti Biagko nga Addaan Sakit iti Bekkel

Malagipko pay laeng daydi aldaw a kattapog ti Enero 1980 a kasla idi kalman laeng. Kiniddaw ni nanangko a mapanak idiay tiangge a gumatang iti pan americano, ngem idi pumanawakon iti balay, nagkiriring ti telepono. Immawag ti doktorko a mangibaga kadakami iti resulta ti pannakaeksamenko iti laboratorio. Kellaat a nagsangit ni Nanang. Bayat ti panagsaibbekna, imbagana kaniak ti dakes a damag. Saanen nga agan-andar dagiti bekkelko. Makatawen, mabalin a dua a tawen laengen ti panagandar ti bekkelko. Umiso ti doktor​—makatawen laeng kanayonakon nga agpa-dialysis.

NAIPASNGAYAK idi Mayo 20, 1961, ti inauna kadagiti innem nga annak. Idi agarup innem a bulanko, nadlaw ti inak nga adda dara iti naisbuak a lampin. Kalpasan ti adu a panangeksamen, natakuatan nga Alport’s syndrome ti sakitko, manmano a [kita] ti naisigud a depekto. Saan nga ammo no apay a masansan nga agsagaba dagiti lallaki nga addaan iti kasta a sakit iti pannakaperdi ti bekkel kalpasan ti sumagmamano a tiempo. Saan a naibaga kaniak ken kadagiti dadakkelko daytoy, isu a diak nagdanag maipapan iti sakit iti bekkel.

Ngem idi kalgaw ti 1979, nadlawko nga agat-ammonia ti sang-awko iti agsapa. Talaga a diak inkaskaso dayta, ngem idin nangrugin a mariknak a mabannogak. Kunak no agmamayoak laeng, isu a diak inkankano dayta. Iti Disiembre, naaramid ti tinawen a tsek-apko, ket iti Enero naawatko ti damag a nadakamat iti ngato.

Bayat a nagmanehoak a mapan iti tiangge​—ta masapul ni nanang ti tinapay​—madandanaganak. Diak mamati a mapaspasamak daytoy kaniak. “Agtawenak laeng iti 18!” Nagsangitak. Imparadak ti kotse iti igid [ti kalsada]. Nabigbigkon ti kagrabe ti mapaspasamak kaniak.

“Apay Agsagabaak ti Kastoy?”

Bayat a nakaparadaak iti igid ti kalsada, nagsangitakon. Imkisak nga agar-arubos ti lua iti rupak: “Diosko, apay agsagabaak ti kastoy? Apay siak pay? Pangngaasim ta saanmo koma nga ipalubos a maperdi dagiti bekkelko!”

Bayat a limmabas dagiti bulan ti 1980, kumarkaron ti riknak; ket naganetgeten ken makapaladingit dagiti kararagko. Idi agngudon ti tawen, matmatayakon ket kanayon nga agbakuarak gapu ta maurnong dagiti sabidong iti darak, a din masagat dagiti maperperdin a bekkelko. Idi Nobiembre kimmuyogak kadagiti sumagmamano a gagayyemko iti naudin a panagkampo. Ngem masakitak unayen ta nagtugawak laeng iti kotse iti intero a ngudot’-lawas nga agkutkutegteg. Diak bumara, aniaman ti aramidek. Kamaudiananna, idi Enero 1981, napasamaken ti di maliklikan​—naan-anayen a naperdi dagiti bekkelko. Mangrugiak nga agpa-dialysis wenno matayak.

Panagbiag iti Dialysis

Sumagmamano a bulan sakbayna, nasarita ti doktor ti pamiliami ti baro a kita ti dialysis a di mangusar kadagiti dagum ken dalusanna ti dara iti uneg ti bagi. Maawagan ti proseso a peritoneal dialysis (PD). Dagus a nagustuak daytoy, ta karurodko unay dagiti ineksion. Nagbalin ti proseso a nasayaat a pagpilian kadagiti pasiente iti dialysis.

Nakaskasdaaw ta addaan kulapot dagiti bagitayo a mabalin nga agserbi a kas artipisial a bekkel. Ti peritoneum​—maysa a nagalis, agsaragasag a kulapot nga agbalin a supot a mangbalkut kadagiti organo a pagtunaw​—mabalin nga usaren a sagatan a mangdalus iti dara. Ap-apan ti balikid daytoy a kulapot ti lugar a maawagan peritoneal cavity. Ti peritoneum kaasping ti kimpes a bag, nga inipit dagiti organo iti tian.

Kastoy ti panagandar ti PD: Maikabil ti naisangsangayan a pluido ti dialysis iti abut babaen iti catheter (tubo) a maisingit iti pus-ong babaen iti operasion. Adda dextrose ti pluido, ken babaen iti osmosis, madutdot dagiti rugit ken sobra a pluido nga aggapu iti dara a sinagat ti peritoneum ken nailaok iti pluido (dextrose) a pag-dialysis nga adda iti peritoneal cavity. Dagiti rugit a gagangay a mayisbo addadan iti pluido a pag-dialysis. Mamimpat iti inaldaw, masapul a sukatam​—ikkatem ti nausar a pluido ket kalpasanna punnuem ti abut iti baro a pluido. Ti panangsukat alaenna ti agarup 45 a minuto sa malpas. Kasla panangsukat ti lana [iti lugan] dayta​—ikkatem ti daan ket sukatam iti baro tapno napapaut ti biagyo ket makatulong iti nasayaat a panagandar ti bagiyo!

Idi kattapog ti Enero 1981, impaisingitko ti nasken a catheter iti makimbaba a sikigak. Kalpasanna, sinanayko ti pamay-an iti dua a lawas. No di umiso ti panangisingit, a masapul a nakadaldalus ti pamay-an, mabalin a makapataud ti tao iti peritonitis​—nakaro ken mabalin a makapapatay nga impeksion iti peritoneum.

Idi kalgaw ti 1981, agarup innem a bulan kalpasan ti panangrugik iti PD, nakaawat dagiti dadakkelko iti sabali manen a damag nga addanto nakaro nga epektona iti biagko.

Pananggatang iti Baro a Bekkel

Nanipud idi Enero 1981, nairamanakon iti listaan ti pagilian a maysa kadagiti masulbongan ti bekkel.a Inanamaek nga agsubli ti dati a kasasaad ti biagko babaen iti panangisulbong. Awan ti pamalatpatak iti mapasamak iti masanguanan!

Impakaammo ti awag iti telepono idi ngalay ti Agosto kadakami a nakasarakdan ti mangidonar. Idi dimtengak idiay ospital, iti agarup alas 10 t.r., naala dagiti sample ti dara tapno masigurado a maibagayak iti maisulbong. Ti bekkel ti indonar ti pamilia ti agtutubo a lalaki a naaksidente iti agsapa dayta nga aldaw.

Nayeskediul ti operasion iti sumaganad nga agsapa. Sakbay a maaramid ti operasion, masapul a mataming ti dakkel nga isyu ta maysaak a Saksi ni Jehova ket saan nga ipalubos ti sinanay-Biblia a konsensiak nga awatek ti panangyalison iti dara. (Aramid 15:28, 29) Immaynak kinita ti anesthesiologist iti dayta umuna a rabii. Pinaregtanak nga umanamong nga adda mausar a dara idiay kuarto a pagoperaan, di la ket ta masapul. Saan, kinunak.

“Ania ngarud ti aramidek no adda dakes a mapasamak? Bay-anka a matay?” sinaludsodna.

“Aramidem ti aniaman a kabaelam, ngem awan ti dara a maited kaniak, aniaman ti mapasamak.”

Idi nakapanawen, simrek dagiti siruhano. Nagsasaritaanmi met la dayta nga isyu, ket anian a bang-arko, ta immanamongda a mangopera nga awan ti dara.

Nalpas a sibaballigi ti tallo ket kagudua nga oras nga operasion. Kinuna ti siruhano a nagbassit ti napukawko a dara. Idi nariingak iti kuarto a pagpaungaran, kellaat a nadlawko ti tallo a banag​—umuna bisin ken waw ken ut-ot! Ngem awan aniamanna amin dayta idi nakitak iti suelo ti maysa a bag a pakaur-urnongan ti dumerosas-duyaw a pluido. Daytat’ isbo manipud iti baro a bekkelko. Kamaudiananna makaisboakon! Idi naikkat ti catheter iti basisawko ket makaisboakon a kas iti asinoman, naragsakanak unay.

Ti rag-ok, nupay kasta, apagbiit laeng. Dua nga aldaw kalpasanna naammuak ti makapaladingit a damag​—saan nga agan-andar ti baro a bekkelko. Masapul nga ituloyko ti ag-dialysis bareng mangrugi nga agandar ti baro a bekkel. Intuloyko ti dialysis iti sumagmamano a lawas.

Ngalay idin ti Setiembre, ket dandani makabulankon iti ospital. Walopulo kilometro ti ospital manipud idiay balaymi, isu a marigatan dagiti Kristiano a kakabsatko a bumisita kaniak. Mailiwak unayen iti kongregasionko. Immawatak kadagiti tape recording dagiti gimong ti kongregasion, ngem idi dimngegak kadakuada, kasla agsullat ti karabukobko. Binusbosko ti adu a naliday nga oras a nagkarkararag ken Jehova a Dios, a nagkiddaw iti bileg a makapagibtur. Diak pay ammo idi, ngem ad-adu pay a pannakasubok ti adda iti masanguanan.

Saan a Mabuteng a Matay

Innem a kasla nakaun-unday a lawasen nanipud idi nasulbonganak, ket ita nalawagen nga inlaksid ti bagik ti bekkel. Bimsogen ti tianko iti nakaam-amak; imbaga dagiti doktor kaniak a masapul a maikkat ti nailaksid a bekkel. Rimsua manen ti parikut maipapan iti dara. Inlawlawag dagiti doktor a narikrikut ita ti operasion, ta nababa unayen ti darak. Siaanus ngem sititibker nga inlawlawagko ti naibatay-Biblia a takderko, ket kamaudiananna immanamongda a mangopera nga awan ti dara.b

Kalpasan ti operasion, nakaparpartak a kimmaro ti kasasaad. Idi addaak idiay kuarto a pagpaungaran, napunno ti barak iti pluido. Kalpasan ti nagpatnag a pirme a pannaka-dialysis, simmayaat bassit ti riknak. Ngem dua nga aldaw kalpasanna napno manen ti barak. Simmaruno manen ti nagpatnag a dialysis. Diak unay malagip dayta a rabii, ngem malagipko nga adda ni tatangko iti abayko a kunkunana: “Agangeska pay maminsan, Lee! Sige. Kabaelam! Aganges pay maminsan. Kasta, itultuloymo ti aganges!” Nabambannogak, awan pay kasta idi a bannogko. Basta kayatko idi a malpasen ket mariingakto laengen iti baro a lubong ti Dios. Diak mabuteng a matay.​—Apocalipsis 21:3, 4.

Iti sumaganad nga agsapa graben ti kasasaadko. Bimmaba ti hematocrit ti darak, ti kaadu ti nalabaga a selula iti agrikrikus a dara, agingga iti 7.3​—ti normal nasurok nga 40! Saan a manginanama dagiti doktor iti kasasaadko. Maulit-ulit ti panangallukoyda kaniak a mayalisonanakon iti dara, a kinunada a nasken iti panagimbagko.

Nayakarak iti intensive care unit (kuarto a kankanayon a maaywanan), ket kalpasanna bimmaba ti hematocrit ti darak iti 6.9. Ngem babaen iti tulong ni nanangko, nagin-inut a ngimmato ti hematocrit ti darak. Idiay balaymi, imblenderna dagiti taraon, nagaramid kadagiti inumen nga agtaud kadagiti taraon a nabaknang iti yero ket inyegna kaniak. Imminum pay a kaduak tapno paregtaennak nga uminum. Nagsayaat ti ayat ti maysa nga ina kadagiti annakna.

Idi rimmuarakon idiay ospital idi ngalay ti Nobiembre, addan hematocrit ti darak a 11. Idi kattapog ti 1987, rinugiak ti nagtomar iti EPO (erythropoietin), sintetiko a hormone a mangtignay iti pata ti tulang a mangipaay iti baro a nalabaga a selula iti dara, ket ita adda hematocrit ti darak nga agarup 33.c

‘Temporario Laeng Dayta, Lee!’

Naoperaak manen iti narikut idi 1984, 1988, 1990, 1993, 1995, ken 1996​—resulta amin ti naperdi a bekkelko. Kadagitoy amin a tawen ti panagbiag nga addaan sakit ti bekkel, maysa a nangpabileg kaniak a kapanunotan ti, ‘Temporario laeng dayta.’ Aniaman dagiti parikuttayo, pisikal wenno saan, mairemediodanto iti sidong ti Pagarian ti Dios iti umay a baro a lubong. (Mateo 6:9, 10) No mapasanguanak iti baro a karit ket mangrugin nga agleddaangak, ibagak laeng iti bagik, ‘Temporario laeng dayta, Lee!’ ket makatulong dayta kaniak a mangisubli iti bambanag iti umiso a panangmatmat.​—Idiligyo ti 2 Corinto 4:17, 18.

Ti tawen 1986 ti nangipaay iti kadadakkelan a pagsiddaawak​—nakiasawaak. Impagarupko a diak pulos mangasawa. ‘Asino koma ti mayat a makiasawa kaniak?’ kinunak. Ngem idin dimteng ni Kimberly. Nakitana ti makin-uneg a kinataok, saan a ti makinruar nga agrupsa. Nakitana, met, a temporario laeng ti kasasaadko.

Idi Hunio 21, 1986, nagkasarkami ken ni Kimberly iti Kingdom Hall ti lugarmi iti Pleasanton, California. Naikeddengmin a dikam maaddaan iti annak, ta matawid ti sakitko. Ngem nalabit temporario met daytoy. Iti baro a lubong ti Dios, kayatminto ti maaddaan iti annak no dayta ti pagayatan ni Jehova.

Itatta adda pribilehiok nga agserbi kas panglakayen iti Highland Oaks Congregation iti California, ket agserserbi ni Kimberly kas amin-tiempo nga ebanghelisador. Kadagitoy nga aldaw nasayaat metten ti salun-atko; ti rigat idi 1981 pinerdina ti bagik ket pinakapuynak. Nanipud idin, nakapataud iti saan a nakaro nga Alport’s syndrome ti kabsatko a balasang, ken ti dua a kakabsatko a babbaro, nga adda sakitda a kasta, naperdi ti bekkelda ket agpapa-dialysis-da. Nakasalsalun-at ti dua pay a kakabsatko a babbaro.

Itultuloyko ti peritoneal dialysis, ket agyamanak ta makagarawak. Matmatak ti masanguanan nga addaan inanama ken panagtalek agsipud ta, no amirisen, dagiti parikut itatta​—agraman ti sakit iti bekkel​—temporario laeng.​—Kas insalaysay ni Lee Cordaway.

Saan a mangirekomenda ti Agriingkayo! iti aniaman a partikular a pamay-an ti panagpaagas. Daytoy nga artikulo saan a nairanta a mangupay iti dadduma a kita ti panagpaagas, kas iti hemodialysis. Adda pagdaksan ken pagimbagan ti tunggal pamay-an, ket ti indibidual ti mangaramid iti anamongan ti konsensiana a pangngeddeng maipapan iti kayatna a pamay-an.

[Dagiti Footnote]

[Diagram iti panid 13]

No kasano ti panagandar ti peritoneal dialysis

Dalem

Kawikaw ti babassit a bagis

Catheter (awatenna ti nadalus a solusion; ikkatenna ti daan a solusion)

Peritoneum

Abut a peritoneal

Basisaw

[Ladawan iti panid 12]

Kaduak ti asawak, ni Kimberly