Panangmatmat iti Lubong
Palubosan Dagiti Imigrante nga Agpeggadda a Matay
Tinawen a rinibu a di legal nga imigrante ti mamagpeggad iti biagda tapno agsapul iti panggedan ken nasaysayaat a kasasaad ti panagbiag idiay South Africa. Ginasut kanon ti kinnan dagiti buaya bayat a naglangoyda a nangballasiw iti Limpopo River. Dadduma ket nabaddekan dagiti elepante wenno pinatay dagiti leon bayat ti pannagnada a nangballasiw iti Kruger National Park. Nabiit pay a pinaltogan dagiti opisial ti parke ti lima a leon a nagbalin a mannangan iti tattao. “Ti pannakaeksamen dagiti bangkay ti lima a leon,” ipadamag ti periodiko ti Johannesburg a The Star, “ti nangipalgak iti natda a lasag ti tattao iti bituka dagiti animal.” Saan nga ammo ti eksakto a bilang dagiti di legal nga imigrante a pinapatayen dagiti atap nga animal. “Dagiti regular a panagsimisim nakatakkuatda kadagiti nagnaan ti tao a di mailawlawag a nagpukaw lattan,” kuna ti periodiko. “Kabaelan ti nataenganen a kalakian [a leon] a kanen ti 70 a kilo [150 a libra] a karne iti maminsan a pannangan. Bassit ti gundaway nga adda pay nabati a lasag ti tao, nangnangruna no masarakan dagiti hyena ken chacal ti pinatay ti leon.”
Kasasaad ti Ubbing iti Gubatan
Ay-aywanan dagiti organisasion ti Terre des Hommes dagiti ubbing nga agkasapulan. Sigun ken ni Petra Boxler, tserman iti organisasion idiay Alemania, “agarup dua a milion nga ubbing ti natay iti napalabas a sangapulo a tawen kadagiti gubat, panaglalaban, ken rinnanget iti kalsada.” Ipadamag met ti Süddeutsche Zeitung, ti innem a milion pay nga ubbing a nakarot’ pannakadunorda, ken ti sangapulo a milion a nadudog ti pakinakemda. Isennaay ni Boxler a para kadagiti ubbing, nabiit pay nga ad-adda a dimmakes ti kasasaad ti gubat. Iti dadduma a lugar, mapilit dagiti ubbing nga agsanay kas mammapatay, ken iti dadduma a pagilian “maus-usar[da] kas sibibiag a para sapul iti landmine.”
Natakkuatan Dagiti “Kabbaro” nga Animal
“Sumagmamano a dekadan ti napalabas, sigun iti kadawyan a pannakaammo, natakkuatanen ti kaaduan a mamalia iti lubong—burboran, nabara ti darada, agpasuso a parsua. Saanen a kasta,” kuna ti U.S.News & World Report. “Iti nagbaetan ti 1983 ken 1993 nga edision ti Mammal Species of the World, 459 ti nainayon a nailista. Iti napalabas nga uppat a tawen, natakkuatan dagiti biologo ti nagadu pay—utot, panniki, ugsa, antelope, atap a baka, ken uray pay sunggo.” Naipadles nga umadunto pay agingga iti 8,000 ti listaan ti 4,600 a kita ti mamalia a nailasin itan. Dadduma a “‘panangtakkuat’ kadagiti mamalia ket naaramid kadagiti museo, idi nga inusig a naimbag dagiti sientipiko dagiti specimen a naurnong adu a tawenen ti napalabas.” Mainayon pay, “adu a kabbaro a kita ti biag ti agpampannuray iti nagadu a parasito ken dadduma pay a babassit a parsua a di pay naammuan ti siensia,” kuna ti artikulo, ken “1 iti kada 3 a kabbaro ti pannakadeskribirna a mamalia ket animal a di pay pulos nakitkita ti maysa a sientipiko.” Kaaduan a baro a panangtakkuat ket maar-aramid kadagiti tropikal a kabakiran ken dadduma pay a naiputputong a rehion iti lubong. Kuna ti mangad-adal kadagiti mamalia a ni George Schaller: “Masdaawak a makaimatang iti kasta unay a kinaragsak dagiti tattao maipapan iti maysa a bakteria idiay Mars idinto ta ti mismo a planetatayo ket napnuan kadagiti di pay natakkuatan a kita [ti biag].”
Relihion Adda iti Narikut a Kasasaad
“Bayat nga agturturongtayo iti panungpalan daytoy a siglo ken daytoy a milenio, marikna a saan laeng a simboliko a [milenio] a pangrugian, no di ket adda pay mapasamak a naisangsangayan a panagbalbaliw,” kinuna ni Konrad Raiser, sekretario-heneral ti World Council of Churches. “Ti problema ket talaga a ditay maawatan no kasano nga apektarannatayo daytoy a panagbalbaliw. Gapuna, medio bumdengkami nga aktibo a mangiturong iti panagbalbaliw no di ket basta paiturong ken agtignaykami a maitunos wenno kontra [iti dayta].” Inlista ni Dr. Raiser “ti kinaadu ti relihion” kas maysa nga isyu a rumbeng a sanguen. Dinakamat ti ENI Bulletin nga imbagana kano a ti Kakristianuan ket “kumarkaro a paset iti problema imbes a paset iti solusion.” Kinunana pay: “Saankami pay a nakapataud kadagiti pamay-an tapno makapagbiagkami kas agkakaarruba a din agtultuloy a mangmatmat iti sabali, ti dimi karelihionan ken kapammatian, kas pangta imbes ketdi . . . kas potensial a gubuayan ti pammabileg.”
Nagpatinggan ti Milenio?
Sigun kadagiti eskolar, “nagpatinggan ti milenio sumagmamano a tawenen ti napalabas. Dispensarenyo ta ditay amin naawatan dayta,” kuna ti magasin a Newsweek. Ti gapuna? Ti kalendariotayo “ket naibasar iti di nainkalintegan a pannakabingay ti panawen,” a maipagarup a naibasar iti pannakaipasngay ni Kristo. Ngem, kuna ti artikulo a patien dagiti moderno nga eskolar a kinaagpaysuanna, naipasngay ni Jesus sumagmamano a tawen “sakbay ni Kristo.” Sigun iti Newsweek, “kaipapanan[na] nga addatayon iti maikatlo a milenio.” Ni Dionysius the Short ti nagkamali idi a binilin ni Pope John I idi 525 K.P., a mangaramid iti pagsurotan a liturhiko a kalendario. Inkeddeng ni Dionysius nga usaren ti pannakaipasngay ni Jesus kas ti napateg a petsa ngem nagkamali a nangkalkular iti dayta. “Pulos a dinto ammo dagiti historiador no kaano ti eksakto a pannakaipasngay ni Jesus,” kuna ti Newsweek. “Uray ti petsa ti Krismas, a mangselebrar iti pannakaipasngayna, ket di nainkalintegan. Patien dagiti eskolar a pinili ti iglesia ti Dis. 25, tapno maipada—ken narelihiosuan a mangwaswas—kadagiti pagano a selebrasion iti winter solstice.” Ipamatmat ti kronolohia ti Biblia a naipasngay ni Jesus idi tawen 2 K.K.P.
Nairamanen Dagiti Pusa
Iti adun a dekada, krimen idiay New York State ti ipapanaw iti nakapasamakan ti aksidente a nakainaigan ti baka, kabalio, wenno aso, a di sapulen ti makin-animal wenno uray pakaammuan la koma ti lokal a polisia. Saan idi a nairaman dagiti pusa. Nupay kasta, nairamanen dayta a banag iti baro a linteg nga inanamongan ti adu sa napagbalin a linteg. Iti pannakaawagna a linteg ti “Nakadata a Pusa,” sagudayen daytoy a linteg a krimen ti panangpanaw iti nakapasamakan ti aksidente a nakadangran ti pusa, a di man la naipakaammo ti pannakadunor [dayta] iti polisia. Ti di panangireport ti pakamultaan iti $100 para iti “di simmardeng a nakaatal” kadagiti pusa. “Para kadagiti managayat iti pusa, dayta irepresentarna ti nabatad a posibilidad a nalabit mapasardeng ti maysa nga ebidensia ti pannakaidumduma ti maysa a kita ti biag,” kinuna ti The New York Times.
“Epidemia ti Kinalukmeg”
“Ti kumarkaro nga epidemia ti kinalukmeg ti mamagpeggad iti salun-at ti minilion iti sangalubongan,” kuna ti The Journal of the American Medical Association, a nangdakamat iti impakdaar ti World Health Organization. “Kinuna dagiti eksperto iti nutrision ken salun-at manipud iti 25 a pagilian a nalukmeg ti 25% kadagiti adulto iti sumagmamano a pagilian iti makinlaud a Europa ken kadagiti pagilian ti America. Immadu ti bilang iti 40% kadagiti babbai iti makindaya a Europa ken pagpagilian iti Mediterraneo ken kadagiti nangisit a babbai idiay Estados Unidos. Ti Melanesia, Micronesia, ken ti Polynesia ti kaaduan kadagiti nalukmeg—agingga iti 70% iti dadduma a lugar.” Namakdaar dagiti eksperto a no saan a maitandudo ti pannangan iti bassit ti tabana ken ad-adda nga aktibo nga estilo ti panagbiag, adu a pagilian ti agproblemanto iti umad-adu a tattao nga addaan iti coronary heart disease, saksakit iti aangsan, istrok, sakit iti apro, kanser, diabetes mellitus, ken saksakit iti masel ken tulang. “Ti kinalukmeg ket ‘rumbeng a maibilang kas maysa kadagiti kangrunaan a nabaybay-an a parikut iti salun-at ti publiko iti panawentayo, nga addaan iti dakes nga epekto iti salun-at [a] mabalin a mapaneknekan a kas iti kinakaro ti panagsigarilio,’ kinuna dagiti eksperto.”
Mangiwawa a Debosion?
Idi Hunio 1, 1997, maysa a pigura—nabatad a maigapu iti agneb—ti nagparang iti pader ti maysa kadagiti estasion ti Mexico City Metro. Iti adu a debotado a Katoliko, daytoy ket supernatural a panagparang ti Birhen ti Guadalupe—ti naipanagan iti Birhen Maria idiay Mexico. “Saan nga ibilang ti Iglesia Katolika ti panagparang ti Birhen iti Metro kas agpayso a milagro no di ket natural a timmaud gapu iti isasarut ti danum iti pader ti estasion,” kinuna ti periodiko nga El Universal. Nupay kasta, adu a tattao ti agsardeng iti sanguananna tapno agdaydayaw, ken ti pigura ket “sarsarungkaranen ti nasurok a sangaribu iti kada oras.” Naibangon ti bassit nga altar para iti imahen ket maysa a Katoliko a padi ti nanginagurasion iti dayta.
Panagganansia Manipud Pannakaadikto
Sigun iti United Nations Organization, mapattapatta nga adda ag-340 a milion nga adikto iti droga iti intero a lubong. Kas naipadamag iti Jornal da Tarde, “ti panagpannuray kadagiti pampaganaygay ken sedatibo ti kangrunaan, nga addaan iti 227.5 a milion a managusar, wenno gistay 4 a porsiento iti populasion ti lubong. Sumaganad ti marijuana, nga addaan iti 141 a milion nga adikto, nga agdagup iti 2.5 a porsiento iti populasion ti lubong.” Mapattapatta met a 5 agingga iti 10 a porsiento laeng kadagiti amin a maiparit a droga ti makompiskar ti polisia. Makaganar iti aginggat’ $400 a bilion ti panagilako iti droga iti kada tawen. Iti dadduma a kaso, dagiti negosiante ti makaganansia iti aginggat’ 300 a porsiento—“ganansia a pulos a di magun-odan iti aniaman a sabali a kita ti negosio,” kuna ti periodiko.