Dagiti Nars—Apay a Kasapulantay Ida?
“Ti panangtaripato ti maysa kadagiti karirigatan nga arte. Mabalin a panangngaasi ti motibo, ngem ti pannakaammo ti kakaisuna a bileg ti panagtrabahomi.”—Mary Adelaide Nutting, 1925, kaunaan iti lubong a propesor iti kina-nars.
ITI kasisimplean a langana, rinibribu a tawenen ti panangtaripato—uray pay idi panawen ti Biblia. (1 Ar-ari 1:2-4) Iti intero a pakasaritaan, adu a naisangsangayan a babbai ti nangtaripaton kadagiti masakit. Kas pagarigan, panunotenyo ni Elizabeth sadi Hungary (1207-31), anak a babai ni Ari Andrew II. Inorganisarna ti pannakaiwaras ti taraon bayat ti bisin idi 1226. Kalpasanna, inyurnosna ti pannakaibangon dagiti ospital, ket sadiay a tinaripatona dagiti agkukutel. Natay ni Elizabeth idi agtawen laeng iti 24. Binusbosna ti kaaduan a tiempo ti ababa a panagbiagna a nangtaripato kadagiti masakit.
Saan a mabalin a salaysayen ti pakasaritaan ti panangtaripato no di madakamat ni Florence Nightingale. Kadua daytoy naandur nga Ingles a babai ti 38 a nars a nangorganisar manen iti ospital ti militar sadi Scutari, a kaparanget ti Constantinople, bayat ti Gubat ti Crimea idi 1853-56. Idi simmangpet sadiay, dandani 60 a porsiento ti matmatay; idi pimmanaw idi 1856, kurang payen a 2 a porsiento.—Kitaem ti kahon iti panid 6.
Ti sabali pay a napigsa nga impluensia iti panangtaripato ket ti Institution of Protestant Deaconesses sadi Kaiserswerth, Alemania, nga inasikaso ni Nightingale sakbay a napan idiay Crimea. Idi agangay, timmauden ti dadduma a nalalatak a grupo dagiti manangtaripato. Kas pagarigan, idi 1903, impasdek ni Agnes Karll ti Professional Organization for German Nurses.
Iti kaaldawantayo, dagiti nars ti mangbukel ti makuna a kadakkelan a propesional a grupo iti sistema ti panangaywan iti salun-at. Ipadamag ti World Health Organization nga addan nasurok a 9,000,000 a nars ken komadrona nga agserserbi iti 141 a pagilian. Ket anian a nagpateg a trabaho ti ar-aramidenda! Kuna ti The Atlantic Monthly a dagiti nars “pagnanaigenda ti panangtaripato, pannakaammo, ken panagtalek a nasken unay iti iyiimbag ti pasiente.” No kasta, kastoy ti mayataday nga iyimtuodtayo maipapan kadagiti nars, Kasanotayo ngata no awanda?
Ti Akem ti Nars iti Iyiimbag
Depinaren ti maysa nga ensiklopedia ti panangtaripato a kas “ti proseso ti panangtulong ti nars iti pasiente tapno maimbagan ti an-annayen wenno pannakadangranna, wenno tapno makapagwaywayas manen no mabalin.”
Siempre, nagadu ti nairaman iti dayta a proseso. Dayta ket saan laeng a panangaramid iti gagangay a panangeksamen, kas iti panangammo iti pulso ken presion ti dara. Napateg ti akem ti nars iti iyiimbag ti pasiente. Sigun iti The American Medical Association Encyclopedia of Medicine, “ad-adda a maseknan ti nars iti intero nga epekto ti sakit iti pasiente ngem iti sakit a mismo, ket sipapasnek iti pannakakontrol ti panagut-ot ti bagi, pannakabang-ar iti panagdanag, ken, no mabalin, panangliklik kadagiti komplikasion.” Mainayon pay, ti nars “mangtaripato a buyogen ti pannakaawat, a pakairamanan ti siaanus a panagimdeng kadagiti pakadanagan ken pagbutngan ti pasiente, ken mangipaay iti emosional a pannaranay ken panangliwliwa.” Ket no matmatayen ti pasiente, kuna daytoy a libro a ti nars “tulonganna ti pasiente a mangsaranget ken patay a di unay maparigat ken sidadayaw unay no mabalin.”
Saan laeng a ti makalikaguman ti aramiden ti adu a nars. Kas pagarigan, insurat ni Ellen D. Baer ti kapadasanna idiay Montefiore Medical Center sadi New York City. Iti agsapa, dina kayat ti agapura iti panagbisitana kadagiti pasiente a kadua dagiti grupo a nagopera. “Kayatko a kaduaen dagiti pasiente,” insuratna. “Kayatko a tulongan ida iti panagangesda, tulongan ida a magna, mangdalus ken mangbenda iti sugatda, mangsungbat kadagiti saludsodda, mangilawlawag iti bambanag kadakuada, ken mangliwliwa. Pagay-ayatko ti nasinged a pannakilangen kadagiti pasiente.”
Awan duadua a malagip ti maysa a pasiente a nayospitalen ti maysa a mannakipagrikna a nars nga addaan iti kasta nga espiritu ti panagsakripisio. Ngem ania ti kasapulan iti panagbalin a nalaing a nars?
[Ladawan iti panid 3]
Ni Florence Nightingale
[Credit Line]
Impaay ti National Library of Medicine