Ti Napateg nga Akem Dagiti Nars

“Ti nars ket maysa a tao a mangsaranay, mangparegta, ken mangsalaknib​—maysa a tao a sisasagana a mangaywan iti masakit, nadangran, ken lakay wenno baketen.”​—Nursing in Today’s World​—Challenges, Issues, and Trends.

NUPAY napateg, saan nga umdas ti di panagimbubukodan, tapno agbalin a nalaing ti nars. Kasapulan met dagiti nalaing a nars ti adu a panagsanay ken kapadasan. Maysa kadagiti nasken a kasapulan ket maysa agingga iti uppat a tawen wenno ad-adu pay a panagadal ken praktikal a panagsanay. Ngem ania dagiti kalidad a kasapulan tapno agbalin a nalaing ti maysa a nars? Adtoy ti sumagmamano a sungbat dagiti aduan kapadasanen a nars nga ininterbiu ti Agriingkayo!

“Mangagas ti doktor, ngem ti nars aywananna ti pasiente. Masansan a kasapulan a pabilgenna dagiti pasiente a madandanagan ken makarikna iti ut-ot, no kas pagarigan ta naibaga kadakuada a grabe ti sakitda wenno dandanidan matay. Sika ti agbalin nga ina ti masakit.”​—Carmen Gilmartín, España.

“Nasken a makipagriknaka iti ut-ot ken danag a marikrikna ti pasiente ken kayatmo ti tumulong. Kasapulan ti panangngaasi ken mabayag a panagitured. Masapul a kanayon a kayatmo a sursuruen ti ad-adu pay maipapan iti panangtaripato ken panangagas.”​—Tadashi Hatano, Japan.

“Kadagiti kallabes a tawen, kasapulanen dagiti nars ti ad-adu a pannakaammo iti propesionda. Ngarud, nasken a tarigagayanda ti agadal ken kabaelanda a tarusan ti ad-adalenda. Kasta met, masapul dagiti nars ti napartak a panagdesision ken nasiglat a panagtignay no sapulen ti kasasaad.”​—Keiko Kawane, Japan.

“Kas maysa a nars, masapul nga ipakitam ti kinapasnek. Masapul nga agpasensia ken makipagriknaka.”​—Araceli García Padilla, Mexico.

“Ti nalaing a nars masapul a nagaget nga agadal, managpaliiw, ken talaga a propesional. No saan a managsakripisio ti maysa a nars​—no agimbubukodan wenno guraenna ti balakad dagiti nangatngato ti saadna iti medisina​—dayta ket saan a maitutop nga agbalin a nars dagiti pasiente ken saan a naimbag a katrabahuan.”​—Rosângela Santos, Brazil.

“Adda sumagmamano a kalidad a nakapatpateg: mannakibagay, napasensia, ken naanus. Masapul met a mannakaawatka, mannakibagay iti katrabahuam ken kadagiti nangatngato ti saadda. Masapul a nasiglatka a mangsursuro kadagiti baro a paglaingan tapno kanayon a nasigoka.”​—Marc Koehler, Francia.

“Masapul nga ayatem dagiti tattao ken talaga a kayatmo a tulongan ti dadduma. Adda dakes a mapasamak no dimo saysayaaten ti trabahom, isu a masapul a daeram ti rigat. Masapul a makibagayka tapno maaramidmo ti isu met la a trabaho nupay no dadduma, manmano laeng ti kakaduam​—ngem saysayaatem latta ti trabahom.”​—Claudia Rijker-Baker, Netherlands.

Ti Agaywan a Nars

Kuna ti Nursing in Today’s World a ti “panangtaripato saklawenna ti panangaywan iti tao iti sidong ti nadumaduma a kasasaad a nainaig iti salun-at. Isu a mapanunottayo ti medisina a mangpaimbag iti pasiente ken ti naannad a pannakataripato dayta a pasiente.”

Isu a ti nars ket maysa nga agaywan. Nalawag ngarud a masapul a maseknan ti nars. Nabiit pay a napagsaludsodan ti 1,200 a lisensiado a nars, “Ania ti kapatgan kadakayo iti trabaho kas nars?” Panangipaay iti nasayaat a panangaywan ti insungbat ti 98 a porsiento.

No dadduma, tagtagibassiten dagiti nars ti pategda kadagiti pasiente. Ti naadaw itay a nars a ni Carmen Gilmartín, nga addaanen iti 12 a tawen a kapadasan, imbagana iti Agriingkayo!: “Naminsan, impudnok iti maysa a gayyem a mariknak a limitado ti maaramidak no aywanak ti pasiente a grabe ti sakitna. Kasla ‘bassit laeng ti maipaayko a tulong.’ Ngem kinuna ti gayyemko: ‘Maysa a nakapatpateg ken makapnek a “Bassit a Tulong,” ta no agsakit ti maysa a tao, sika ti ad-adda a kasapulan​—maysa a nars a mannakipagrikna.’”

Uray din ibagbaga, ti kasta a panangaywan ket makaipaay iti dakkel a rigat iti nars nga agtrabaho iti sangapulo wenno ad-adu pay nga oras iti kada aldaw! Ania ti nangtignay kadagitoy a managsakripisio nga agaywan tapno agbalinda a nars?

Apay a Nagbalinda a Nars?

Ininterbiu ti Agriingkayo! dagiti nars iti intero a lubong ket dinamagna kadakuada, “Ania ti nakagutugotanyo nga agbalin a nars?” Adtoy ti sumagmamano kadagiti insungbatda.

Ni Terry Weatherson adda 47 a tawenen a kapadasanna kas nars. Agtartrabaho itan kas clinical nurse specialist iti Urology Department ti maysa nga ospital sadi Manchester, England. “Napadakkelak a Katoliko ket nageskuelaak iti boarding school dagiti Katoliko,” kunana. “Idi balasitangak, kayatko ti agbalin a madre wenno nars. Kayatko ti agserbi iti sabsabali. Nalabit awaganyo dayta a bokasion. Kas makitayo, inkeddengko ti agbalin a nars.”

Ni Chiwa Matsunaga a taga Saitama, Japan, adda bukodna a klinika iti walo a tawen. Kunana: “Tinuladko ti kapanunotan ni tatangko a ‘kasayaatan a sursuruen ti maysa a paglaingan a mangkualipikar kenka iti trabaho nga agingga iti tungpal biagmo.’ Isu a pinilik ti karera a kina-nars.”

Kinuna ni Etsuko Kotani a taga Tokyo, Japan, maysa a pangulo dagiti nars ken addaanen iti 38 a tawen a kapadasan iti panangtaripato: “Idi ages-eskuelaak pay laeng, natumba ni tatang ket adu a dara ti nagsayasay. Idi bambantayak ni tatang idiay ospital, inkeddengko nga agbalinakto a nars tapno matulongak dagiti masakit iti masanguanan.”

Natignay ti dadduma gapu iti mismo a kapadasanda idi nagsakitda. Kuna ni Eneida Vieyra, maysa a nars a taga Mexico: “Idi innem pay la ti tawenko, nayospitalak iti dua a lawas gapu iti bronkitis, ket tinarigagayak idin ti agbalin a nars.”

Nabatad a kasapulan ti adu a panagsakripisio iti panagbalin a nars. Amirisentayo a naimbag dagiti karit ken gunggona daytoy nadayaw a propesion.

Dagiti Rag-o ti Panagbalin a Nars

Ania dagiti rag-o ti panangtaripato? Ti sungbat dayta a saludsod ket agpannuray iti tay-ak a pagtaripatuan ti maysa a tao. Dagiti komadrona, kas pagarigan, mariknada a magunggonaanda iti tunggal naballigi a panagpasngay. “Nakaay-ayat ti mangpaltot iti nasalun-at a maladaga a naaywanam ti idadakkelna,” kuna ti maysa a komadrona a taga Netherlands. Kuna met ni Jolanda Gielen-Van Hooft a taga Netherlands: “Ti pannakaipasngay ti ubing ti maysa kadagiti kapintasan a kapadasan ti agassawa ken ti agtartrabaho iti health center. Maysa a milagro dayta!”

Ni Rachid Assam a taga Dreux, Francia ket maysa a nars a lisensiado ti Estado a mangin-ineksion iti pagpipikel, ken nasurok la nga 40 ti tawenna. Apay a tagtagiragsakenna ti panangtaripato? Gapu “iti pannakapnek a nakatulongak iti panagballigi ti operasion ken gapu ta kamengak iti maysa a propesion a makaparagsak ken kanayon a rumangrang-ay,” kunana. Kinuna ni Isaac Bangili, manipud Francia: “Matignayak kadagiti panagyaman dagiti pasiente ken ti pamiliada, nangnangruna no adda emerhensia ket mapaimbagmi ti pasiente a pagarupmi a din maimbagan.”

Immawat ni Terry Weatherson, a nadakamat itay, iti kasta a panagyaman. Insurat ti maysa a biuda: “Dimi malipatan a dakamaten manen ti pannakabang-armi gapu iti nakalma, mangpatalged a kaaddam iti intero a panagsakit ni Charles. Makaparagsak ti asi ken kinapasnekmo, ket dayta ti nangsaranay ken nangpabileg kadakami.”

Panangsaranget Kadagiti Karit

Ngem adu dagiti karit a kakuykuyog dagiti rag-o iti panangtaripato. Saan a mabalin ti agkamali! Masapul a nakaan-annad ti nars iti man panangited iti agas wenno panangala iti dara wenno panangitudok iti suero wenno uray panangyakar iti pasiente. Masapul a kanayon a sigurado​—nangnangruna kadagiti pagilian a gagangayen ti panagdarum. Ngem maisagmak no dadduma ti nars iti narigat a kasasaad. Kas pagarigan, no ngay ammo ti nars a nagkamali ti doktor iti inresetana nga agas iti pasiente wenno kadagiti imbilinna nga aramiden a di pagimbagan ti pasiente. Ania ti maaramid ti nars? Makirinnason iti doktor? Kasapulan ti tured, taktika, ken diplomasia​—ket saan a nalaka nga aramiden daytoy. Nakalkaldaang ta di ipangag ti dadduma a doktor dagiti singasing ti matmatanda a nababbaba ngem isuda.

Ania ti napaliiw ti dadduma a nars maipapan iti daytoy a kasasaad? Ni Barbara Reineke a taga Wisconsin, E.U.A., maysa a lisensiado a nars iti 34 a tawenen, imbagana iti Agriingkayo!: “Masapul a natured ti nars. Umuna unay, sungsungbatanna iti linteg ti aniaman nga itedna nga agas wenno aramidenna a panangagas ken ti aniaman a dakes nga epektoda. Masapul a pagkedkedanna ti bilin ti doktor a mariknana a di saklawen ti rumbeng nga aramidenna wenno ammona a di umiso. Ti panangtaripato saanen a kas idi panawen ni Florence Nightingale wenno uray pay iti napalabas a 50 a tawen. Itatta, masapul nga ammo ti nars no kaano a tungpalenna ti doktor ken no kaano nga ipapilitna iti doktor a masapul a kitaenna ti pasiente, uray pay no agtengnga ti rabii. Ket no agbiddutka, masapul a dika ikankano ti aniaman a panangrabak ti doktor.”

Ti kinaranggas ti sabali pay a parikut a sarangten dagiti nars. Adda naipadamag idiay South Africa a dagiti nars “ti mabigbigbig a kaaduan a maabuso wenno maranggasan iti pagtrabahuan. Kinapudnona, ad-adda a dagiti nars ti maabuso iti pagtrabahuan ngem kadagiti guardia iti pagbaludan wenno polis ken marikna ti 72 a porsiento kadagiti nars nga agpegpeggad a maabusoda.” Kasta met la ti impadamag ti United Kingdom, a sadiay 97 a porsiento kadagiti nars a napagsaludsodan iti nabiit pay a surbey ti nagkuna nga adda ammoda a nars a naabuson iti pisikal idi napan a tawen. Ania ti makagapu iti daytoy a kinaranggas? Masansan a ti problema ket aggapu kadagiti nakadroga a pasiente wenno dagiti nakainum wenno marigrigatan wenno dagidiay agladladingit.

Mapaksuyan met dagiti nars gapu iti rigat. Ti kurang a bilang dagiti kameng ti ospital ti maysa pay a makagapu. No di makaipaay ti naannad a nars iti umdas a panangaywan iti pasiente gapu iti kaadu ti trabahona, di agbayag, marigatanton. Kumaro laeng ti pannakaupayna no ikagumaanna nga ipamuspusan ti kasasaad babaen ti dina panaginana ken panag-overtime-na.

Iti intero a lubong, adu nga ospital ti agkurang kadagiti nars. “Kurang dagiti nars iti ospitalmi,” kuna ti report iti Mundo Sanitario idiay Madrid. “Siasinoman a makasapul iti pannakaaywan ti salun-atna bigbigenna ti kinapateg dagiti nars.” Ania ti naibaga a makagapu iti daytoy a pagkurangan? Masapul nga agsalimetmetda iti kuarta! Impadamag dayta met laeng a report nga agkurang dagiti ospital idiay Madrid iti 13,000 a propesional a nars!

Ti maysa pay a rason a naibaga a pakaigapuan ti rigat ket ti nakabaybayag a panagririnniliebo ken ti nababa unay a sueldo. Kinuna ti The Scotsman: “Ad-adu ngem iti maysa iti kada lima a nars idiay Britania ken kakapat kadagiti nursing assistant ti addaan iti maikadua a trabaho tapno mayan-anay ti mateggedanda, sigun iti Unison, maysa a grupo ti serbisio publiko.” Tallo iti kada 4 a nars ti agkuna a nababa ti sueldoda. Kas resultana, adu ti nagplano nga agikkat.

Adda pay dadduma a banag a mangdegdeg iti rigat dagiti nars. No ibasar iti komento a nakalap ti Agriingkayo! kadagiti nars iti intero a lubong, makapaleddaang kadagiti nars ti ipapatay dagiti pasiente. Agtartrabaho ni Magda Souang, a taga Egipto, idiay Brooklyn, New York. Idi napagsaludsodan no ania ti pakarigatanna iti trabaho, kinunana: “Ti pannakakitak iti agsasaruno nga ipapatay ti di kumurang a 30 a pasiente a graben ti sakitda iti las-ud ti sangapulo a tawen. Napaksuyanak iti dayta.” Di ngarud nakaskasdaaw a kuna ti maysa a libro: “Makapaladingit ken makapaksuy ti kanayon a panangipaay iti pigsa ken emosionmo a mangtaripato iti matay a pasiente.”

Ti Masakbayan Dagiti Nars

Ti irarang-ay ken impluensia ti teknolohia pakaruenna dagiti rigat iti panangtaripato. Makakarit ti panamagtunos iti teknolohia ken ti konsiderasion, ti nakonsiderasion ken naasi a panangaywan kadagiti pasiente. Awan ti makina a mabalin nga isukat iti apros ken asi ti maysa a nars.

Kuna ti maysa a pagiwarnak: “Ti panangtaripato ket agnanayon a propesion. . . . Agingga nga adda ti sangatauan, kanayonto a kasapulan ti panangaywan, panangngaasi, ken pannakaawat.” Ti panangtaripato ti mangipaay iti kasta a pakasapulan. Ngem adda pay dakdakkel a pakaigapuan ti naraniag a namnama no maipapan iti panangaywan iti salun-at. Ipakita ti Biblia a dumtengto ti tiempo nga awanen ti agkuna a “masakitak.” (Isaias 33:24) Saanto a kasapulan dagiti doktor, nars, ken ospital iti baro a lubong nga inkari ti Dios.​—Isaias 65:17; 2 Pedro 3:13.

Ikari met ti Biblia a “ti Dios . . . punasennanto ti amin a lua kadagiti matada, ket awanton ni patay, awanto metten ti panagleddaang wenno panagsangit wenno ut-ot. Dagiti immuna a bambanag naglabasdan.” (Apocalipsis 21:3, 4) Nupay kasta, agyamantay pay laeng iti amin a panangasikaso ken panagsakripisio ti minilion a nars iti intero a lubong, ta no awanda, sigurado a saan a makaay-ayo no di pay ket imposible ti pannakayospital! Anian ti kinaagpayso ti saludsod a, “Dagiti nars​—kasanotayo ngata no awanda?”

[Kahon/Ladawan iti panid 6]

Florence Nightingale​—Nangirugi iti Moderno a Panangtaripato

Naipasngay ni Florence Nightingale idiay Italia kadagiti nabaknang a nagannak a Briton idi 1820, isu a napampanuynoyan idi dumakdakkel pay. Di inawat ni agtutubo a Florence dagiti kiddaw a makiasawa ket nagadal iti panangagas ken panangaywan kadagiti napanglaw. Nupay nagkedked dagiti dadakkelna, inawat ni Florence ti panagtrabahona iti maysa nga eskuelaan a pagsanayan dagiti nars idiay Kaiserswerth, Alemania. Kalpasanna, nagadal idiay Paris, ket idi agtawen iti 33, isut’ nagbalin a superintendente iti ospital dagiti babbai idiay London.

Ngem sinarangetna ti kadakkelan a karit idi nagboluntario nga agaywan kadagiti nasugatan a soldado idiay Crimea. Sadiay isu ken ti grupona a 38 a nars masapul a dalusanda ti ospital nga aduan iti utot. Adu ti trabaho, ta idi damo awan ti sabon, awan dagiti lababo wenno tualia, ket awan ti umdas a kama, kudson, wenno benda. Inkagumaan ni Florence ken dagiti kakaduana a sinaranget ti karit, ket idi agngudo ti gubat, nakaaramiden kadagiti reporma iti tay-ak ti panangtaripato ken iti administrasion ti ospital iti intero a lubong. Idi 1860, impasdekna ti Nightingale Training School for Nurses idiay St. Thomas’ Hospital sadi London​—ti kaunaan nga eskuelaan ti panangtaripato nga awan ti pakainaiganna iti relihion. Sakbay ti ipapatayna idi 1910, isut’ naidalit ken baldado iti adu a tawen. Ngem, intultuloyna ti nagsurat kadagiti libro ken pampleta gapu iti panangikagumaanna a mangpasayaat iti kasasaad ti pannakaaywan ti salun-at.

Supiaten ti dadduma ti kinatao ni Florence Nightingale kas awanan agum a manangisakit iti dadduma, a kunaenda a maikari met ti dadduma iti kasta a dayaw gapu iti kontribusionda iti panangtaripato. Maysa pay, mapagsusupiatan unay ti reputasionna. Sigun iti libro nga A History of Nursing, kunaen ti dadduma a “naarsagid, natangsit, napangas, managpungpungtot, ken dominante,” nupay naallukoy ti dadduma iti “kinalaing ken kinapintasna, nakaskasdaaw a kinaparagsitna, ken ti agsusupadi a personalidadna.” Aniaman ti pudno a kinataona, agpayso ti maysa a banag: Nagsaknap dagiti pamuspusanna iti panangtaripato ken iti pannakaimaton ti ospital iti adu a pagilian. Isu ti maibilang a nangirugi iti propesion a kina-nars kas iti pagaammotayo iti kaaldawantayo.

[Ladawan]

Ti St. Thomas’ Hospital kalpasan a naipasdek ti Nightingale Training School for Nurses

[Credit Line]

Impaay ti National Library of Medicine

[Kahon/Ladawan iti panid 8]

Dagiti Kualipikasion ti Nars

Nars: “Maysa a tao a talaga a nasanay iti nasientipikuan a pamay-an ti panangtaripato ken addaan kadagiti naikeddeng a nagadalan ken pannakasanay a mangipaay iti agas.”

Lisensiado a nars: “Nagraduar a nars nga inautorisaran ti linteg (rehistrado) nga agtrabaho kalpasan a nakaruar iti eksamen nga impaay ti gobierno kadagiti nars . . . ken pinalubosan ti linteg a mangusar iti designasion nga R.N.”

Clinical nurse specialist: “Lisensiado a nars a nalaing, nasigo, ken makaipaay iti naisangsangayan a kita ti panangtaripato.”

Nars-komadrona: “Maysa a tao nagadal iti kina-nars ken kinakomadrona.”

Practical nurse: “Maysa a tao nga addaanen iti praktikal a kapadasan iti panangtaripato ngem saan a nagraduar iti kina-nars iti aniaman nga eskuelaan.”

Lisensiado a practical nurse: “Nagraduar iti practical nursing . . . a naikkan iti lisensia nga agtrabaho kas lisensiado nga agtaripato wenno agtrabaho a nars.”

[Dagiti Credit Line]

Naggapu iti publikasion ti E.U. a Dorland’s Illustrated Medical Dictionary

UN/J. Isaac

[Kahon/Dagiti ladawan iti panid 9]

‘Ti Pamuon ti Panangaywan iti Salun-at’

Iti International Council of Nurses Centennial Conference idi Hunio 1999, imbaga ni Dr. Gro Harlem Brundtland, director-general iti World Health Organization:

“Dagiti nars kas ti napateg a kameng iti pannakaaywan ti salun-at, ket adda iti naisangsangayan a saad nga agserbi kas nabileg a manangitandudo iti nasalun-at a planeta. . . . Tangay dagiti nars ken komadrona ti mangbukel iti 80 a porsiento kadagiti kualipikado a trabahador nga agaywan iti salun-at iti kaaduan a sistema ti pannakaaywan ti salun-at iti nasion, irepresentarda ti nakabilbileg a puersa a makapataud kadagiti nasken a panagbalbaliw tapno maipaay dagiti kasapulan iti pannakaaywan ti Salun-at ti Amin iti maika-21 a siglo. Kinapudnona, ti tulongda iti pannakaaywan ti salun-at saklawenna ti amin a nadumaduma a klase ti pannakaaywan ti salun-at . . . Nalawag a dagiti nars ti pamuon ti kaaduan a grupo a mangay-aywan iti salun-at.”

Ti dati a presidente ti Mexico a ni Ernesto Zedillo Ponce de León nangted iti naisangsangayan a pammadayaw kadagiti nars idiay Mexico iti palawagna idi kinunana: “Kada aldaw, dakay amin . . . ipampamaysayo ti kasayaatan a pannakaammo, panagkaykaysa, panagserbiyo tapno maitalimeng ken mapasalun-at dagiti amin a taga Mexico. Kada aldaw, ipapaayyo kadagidiay makasapul saan laeng a ti propesional a tulongyo no di ket uray ti liwliwa gapu iti naasi, mannakipagrikna, ken mannakitinnulong a kababalin. . . . Dakayo ti kaaduan a grupo kadagiti institusion a mangay-aywan iti salun-at . . . Tunggal biag a maispal, tunggal ubing a mabakunaan, tunggal matulongan nga agpasngay, tunggal saritaan maipapan iti salun-at, tunggal panangagas, tunggal pasiente a maasikaso ken masaranay, kanayon nga adda maitultulong dagiti nars nga agserserbi kadatayo itatta.”

[Dagiti Credit Line]

UN/DPI Rinetrato ni Greg Kinch

UN/DPI Rinetrato ni Evan Schneider

[Kahon/Ladawan iti panid 11]

Manangapresiar a Doktor

Inamin ni Dr. Sandeep Jauhar nga agserserbi iti New York Presbyterian Hospital nga adda utangna kadagiti nalaing a nars. Babaen ti kinataktika, isut’ nakombinsir ti maysa a nars a kasapulan ti matmatayen a pasiente ti ad-adu a morpina. Insuratna: “Isuro met dagiti nalaing a nars ti dodoktor. Dagiti nars nga agserserbi kadagiti naisangsangayan a siled a kas iti intensive care unit dagiti kasasayaatan ti pannakasanayda a propesional iti ospital. Idi maysaak pay la nga interna, insurodak no kasano nga ikabil dagiti catheter ken no kasano a baliwan ti andar dagiti respirator. Imbagada kaniak no ania dagiti agas a liklikan.”

Kinunana pay: “Andingayen ti nars dagiti pasiente iti sikolohikal ken emosional, ta ad-adu ti tiempo a busbosenda a kadua ti pasiente. . . . Manmano a giddato nga agtignayak malaksid no ibaga ti taltalkek a nars a masapul a mapanko kitaen a dagus ti pasiente.”

[Ladawan iti panid 7]

“Kayatko ti agserbi iti sabsabali.”​—Terry Weatherson, England.

[Ladawan iti panid 7]

“Idi bambantayak ni tatang idiay ospital, inkeddengko nga agbalinakto a nars.”​—Etsuko Kotani, Japan.

[Ladawan iti panid 7]

‘Ti pannakaipasngay ti ubing ti maysa kadagiti kapintasan a kapadasan ti maysa a komadrona.’​—Jolanda Gielen-Van Hooft, Netherlands.

[Ladawan iti panid 8]

Maragsakan ken mapnek dagiti komadrona no tumulongda nga agpaltot