Iti Panangbiruk ti Baro a Lubong nga Urnos
“AWAN mapmapa a mangiturong kadatayo iti papanantayo, iti daytoy baro a lubong nga inaramidtayo a bukbukod. Bayat a ti sangalubongan lagipenna ti siam a dekada ti gubat, ti riribuk, ti panagduadua, manginanamatayo met—iti maysa a baro a siglo, ken maysa a baro a milenio, iti talna, wayawaya ken kinarang-ay.”
Dagidiay a kumento ti inaramid ti presidente ti E.U. a ni George Bush idi Enero 1, 1990. Iti umasping a mensahe, ni presidente ti Soviet a Mikhail Gorbachev idi improponerna ti panagtitinnulong iti 1990’s tapno ruk-atan “ti lubong manipud buteng ken panangallilaw, kadagiti di nasken nga armas, kadagiti nagkupasen a napolitikaan a prinsipio ken doktrina ti militar, ken kadagiti artipisial a lapped iti nagbaetan dagiti tattao ken estado.” Daytat’ impadamag ti Mainichi Daily News ti Japan idi Enero 3, 1990.
Nalawag, dadakkel dagiti panginanamaan. Dagitat’ maysa a tawen laeng a naladladaw. Iti State of the Union a mensahena idi Enero 29, 1991, saan a direkta a tinukoy ni Presidente Bush ti gubat idiay Persian Gulf ken kinunana: “Ti nakataya ket saan laeng a basta maysa a bassit a pagilian [ti Kuwait], daytat’ maysa a dakkel nga ideya—maysa a sangalubongan a baro nga urnos a sadiay dagiti nagduduma a nasion ti mapagkaykaysada iti maymaysa a kalat iti pananggun-od ti sapasap a panginanamaan ti sangatauan: ti talna ken talged, wayawaya ken ti kasasaad a ti linteg ti agpannuray.”
Maysa a Nariribuk a Panagbiruk
Adu a parikut ti manglapped iti tao iti panangbirukna ti sangalubongan a baro nga urnos. Sigurado a masabat dagiti gubat. Iti panangtukoyna kadagiti panangriribuk idiay Iraq ken Kuwait, ti Time a magasin idi Enero 28, 1991, kinunana: “Bayat a nagtinnag dagiti bomba ken timmayab dagiti missiles, dagiti namnama iti sangalubongan a baro nga urnos nagtungpalda iti pamiliar a riribuk.” Innayon ti pagiwarnakan: “Awan koma ti mangar-arapaap a ti maipagpampannakkel unay a sangalubongan a baro nga urnos ket naipasdeken wenno uray pay asidegen.”
Ti internasional a panagtitinnulong pulos a di pay nagun-odan, ket daytoy ti manglapped kadagiti panagregget ti tao a mangipasdek ti sangalubongan a baro nga urnos. Iti maysa a report a nagparang iti publikasion a The World & I (Enero 1991), dagiti eskolar inusigda “dagiti tumataud a ganggannaet a paglintegan dagiti dadakkel a pannakabalin ken ti mabalbalin nga epektona iti sangalubongan a baro nga urnos.” Inleppas ti editor: “Isingasing ti historia a ti linia iti nagbaetan ti gubat ken talna ket maysa a nasayaat kadagiti kasayaatan a panawen. Ti panagtitinnulong dagiti nasion, kangrunaanna iti nagbaetan dagiti dadakkel a pannakabalin, ket napateg unay iti naballigi a panagbalbaliw manipud Cold War nga agturong iti sangalubongan a baro a lubong.”
Masabat met dagiti parikut iti aglawlaw iti dalan nga agturong iti sangalubongan a baro nga urnos nga in-inanamaen ti adu. Iti State of the World 1991 (maysa a report ti Worldwatch Institute), kinuna ni Lester R. Brown: “Awan ti makasigurado no aniat’ langa ti sangalubongan a baro nga urnos. Ngem no buklentay ti naraniag a masakbayan para ti sumaruno a kaputotan, iti kasta ti kasapulan a nagdakkelan a panagregget tapno pasayaaten ti pannakadadael ti aglawlaw ti planeta ti mangdominarto kadagiti aramid ti lubong iti dekdekada nga umay.” Napaliiw ti report a ti pannakarugit iti angin ket “nadanonnan dagiti mangpapeggad-salun-at a tukad kadagiti ginasut a siudad ken makadadael-mula a tukad kadagiti pinullo a pagilian.” Innayonna: “Bayat a ngumato ti bilang dagiti tattao nga agnanaed iti planeta, agpabpababa ti bilang dagiti nabiag a mula ken an-animal. Ti pannakadadael dagiti pagtaengan ken ti polusion pabpabassitenda ti biolohikal a panagdudumaduma iti daga. Ti panagngato dagiti temperatura ken ti pannakadadael ti ozone layer mangnayon pay kadagiti pukaw.”
Nalawag, ngarud, ti panangbiruk ti tao iti baro a lubong nga urnos ket napnuan kadagiti parikut. Mapaneknekanto aya a naballigi dayta a panagbiruk? Maikuna kadi nga asidegen ti baro a lubong? No kasta, kasanontot’ pannakaiyeg dayta?