Ti Rag-o nga Inyeg Kaniak ti Panagserbi ken Jehova
KAS INSALAYSAY NI GEORGE BRUMLEY
Kalkalpasko a nangisuro ti radio kadagiti agtutubo a police cadet ni Emperador Haile Selassie idi maysa kadagitoy ti sililimed a nangibaga kaniak nga ammona a maysaak a misionero dagiti Saksi ni Jehova. “Mabalin kadi nga iyadalandak ti Biblia?” sigagagar a sinaludsodna.
YANTANGAY naparitan idi ti trabahomi idiay Ethiopia, napapanawak koman iti pagilian, a kas kadagiti dadduma a Saksi, no naammuan dagiti agtuturay ti maipapan kaniak. Nagduaduaak no napasnek ti estudiante wenno imbaon ketdi ti gobierno a mangpalutpot kaniak. Kas maysa nga ama nga addaan iti tallo a babassit nga annak nga aywanan, amkek ti mapukawan iti trabaho ken mapilitan a mangpanaw iti pagilian ken kadagiti patpatgek a gagayyem.
‘Ngem,’ mabalin nga isaludsodyo, ‘apay a pinili ti maysa nga Americano a kas kaniak nga addaan iti pamilia a suportaran ti agnaed iti makin-amianan a daya nga Africa, nga adayo iti pagilian ken kadagiti kakabagian?’ Palubosandak a mangilawlawag.
Dimmakkelak idiay Estados Unidos
Idi 1920’s, idi addaak pay laeng iti primaria, nagsuskribir ni tatangko iti magasin a Watchtower ken gimmun-od iti maysa a set ti Studies in the Scriptures. Kaay-ayo ni tatang ti agbasa, ket inungpotna a binasa dagiti libro. Isut’ nasaririt ken naparato, kas paneknekan ti panagangawna kadagiti sangaili nga awisenna iti Domingo. Adda napintas a librona a lalat ti akkubna a nasuratan iti “Holy Bible” kadagiti pamalitoken a letra iti sango ken likudanna. Kastoy ti panangirugina iti panagpapatang, “Bueno, Domingo ita. Mabalin kadi nga ibasaandakami iti sumagmamano a bersikulo?”
Di makapagkedked ti sangaili, ngem no maukagna ti libro, awan met ti linaon dagiti binulong! Siempre maklaat. Kalpasanna ibaga ni tatang ‘nga awan pulos ammo dagiti manangaskasaba maipapan iti Biblia,’ sa mangala iti Biblia ket ibasana ti Genesis 2:7. Sadiay, iti panangdeskribirna iti pannakaparsua ti immuna a tao, kunaen ti Biblia: “Ti tao nagbalin a kararua a sibibiag.”—Genesis 2:7, King James Version.
Kalpasanna ilawlawag ni tatang a ti tao awan kararuana no di ket isu ti kararua, a ti supapak ti basol isu ni patay, ket no matay ti tao, pudno a natay, awan pulos ti puotna. (Eclesiastes 9:5, 10; Ezequiel 18:4; Roma 6:23) Uray idi sakbay a makabasaak a naimbag, kabesadokon ti Genesis 2:7. Dagitoy ti immuna a pakalaglagipak iti pudno a rag-o iti pannakaammo kadagiti kinapudno ti Biblia ken panangiranud kadakuada kadagiti sabsabali.
Yantangay umaw-awatkami idi ti The Watchtower iti pagtaenganmi, tinagiragsak ti intero a pamiliami daytoy naespirituan a taraon. Kabbalaymi ti lolak iti ina, ket isu ti immuna a nagbalin nga agibumbunannag ti naimbag a damag iti pamiliami. Awan ti kongregasion idiay Carbondale, Illinois, a nagtaenganmi, ngem maang-angay dagiti impormal a gimong. Ikuyognakami ni nanang a lima nga annakna iti sabali a bangir ti ili a sadiay dagiti natataengan a babbai ti mangikondukta iti panagadal ti Watchtower. Inrugimi metten ti nakiraman iti tay-ak ti ministerio.
Manipud Panangtarimaan ti Radio Agingga iti Pagbaludan
Nangasawaak idi 1937 idi 17 pay laeng ti tawenko. Panangtarimaan kadagiti radio ken panangisuro met iti dayta a paglaingan ti pagsapulak. Kalpasan ti pannakaipasngay ti dua nga annakmi, da Peggy ken Hank, narakrak ti panagasawami. Siak ti akimbasol iti panagsinami; saan ngamin a Nakristianuan ti panagbiagko. Sakiten ti nakemko ti diak panangaywan kadagiti dua nga inauna nga annakko.
Bimtak ti Gubat Sangalubongan II ket pinagpanunotnak dayta maipapan iti adu a bambanag. Indiaya dagiti grupo militar kaniak ti gundaway nga agbalin a teniente ken mangisuro iti radio kadagiti naayaban nga agsanay iti buyotan, ngem ti pannakalagipko iti panangmatmat ni Jehova iti gubat tinignaynak nga agkararag iti inaldaw. Nagpason ti suskripsionko iti The Watchtower, ket naawat ni Lucille Haworth ti pakaammo ti panagpaso ket sinarungkarannak. Sipud pay idi 1930’s a Saksi ni Perry Haworth, ti ama ni Lucille, ken ti kaaduan a kameng ti dakkel a pamiliana. Nagbalin a kaayan-ayatko ni Lucille, ket nagsimpakami idi Disiembre 1943.
Idi 1944, nagbautisarak ket kinaduak ni baket iti amin-tiempo a ministerio kas payunir. Idi agangay naayabanak nga agsanay iti militaria ngem nagkedkedak. Kas nagbanaganna, nasentensiaanak iti tallo a tawen iti federal reformatory idiay El Reno, Oklahoma. Maysa a rag-o ti agsagaba gapu ken Jehova. Tunggal makariingak iti agsapa ken malagipko no sadino ti yanko ken no apay, mariknak ti dakkel a pannakapnek ket pagyamanak ni Jehova. Kalpasan ti gubat, nawayawayaan dagiti agtawen ti nasurok a 25 kadakami iti sumagmamano a kondision. Nawayawayaanak idi Pebrero 1946.
Ti Amin-Tiempo a Ministerio
Idi naikaykaysaak ken ni Lucille, isut’ agpaypayunir iti bassit nga ili ti Wagoner, Oklahoma. Awan ti kotsemi, isu a nagnagnakami a nangwanas iti intero nga ili. Idi agangay immakarkami idiay Wewoka, Oklahoma. Di nagbayag nakastrekak iti asideg nga estasion ti radio ket nagtrabahoak iti broadcasting. Saan a nalaka ti agtrabaho iti innem nga oras iti tunggal aldaw ken ti panangabot iti oras ti payunir, ngem naragsakkami iti pribilehiomi iti serbisio ni Jehova. Apag-isu a nakagatangkami iti daan a kotse idi a maangay ti kumbension idiay Los Angeles idi 1947. Sadiay, pinampanunotmi ti agaplikar iti Watchtower Bible School of Gilead tapno agsanay kas misionero.
Ammomi a napateg nga addang daytoy, ket dikam kayat ti agdarasudos a pumanaw idiay Estados Unidos. Nasakit pay laeng ti nakemko iti kaawan dagiti annakko, isu nga inkagumaanmi manen nga alaen ida iti dennami. Gapu iti napalabas nga estilo ti panagbiagko ken ti rekordko iti pagbaludan, awan naaramidanmi. Gapuna, inkeddengmi a padasenmi ti agbalin a misionero. Naayabankami iti maika-12 a klase ti Gilead.
Nagturposkami idi 1949, ngem idi damo natudingankami a bumisita kadagiti kongregasion idiay Tennessee. Kalpasan ti tallo a tawen iti trabaho a panagdaliasat idiay Estados Unidos, nakaawatkami iti surat manipud iti opisina ti presidente ti Watch Tower Society a mangdamdamag no kayatmi ti mangisuro iti eskuelaan idiay Ethiopia malaksid iti trabaho a panangasaba. Ipaalagad ngamin ti gobierno ti Ethiopia a masapul a mangisuro dagiti misionero. Immannugotkami, ket idi kalgaw ti 1952, nagluaskami idiay Ethiopia.
Idi simmangpetkami idiay Ethiopia, nangisurokami kadagiti primaria a klase iti agsapa ket nangikonduktakami kadagiti libre a panagadal ti Biblia iti malem. Di nagbayag nakad-adun ti immay nagpaiyadal ti Biblia ta masansan a tallo wenno uppat nga oras a nangisursurokami ti Biblia iti inaldaw. Polis ti dadduma kadagiti estudiante; dagiti dadduma ket mannursuro ken diakono kadagiti eskuelaan dagiti misionero ken kadagiti eskuelaan nga imatmatonan ti Ethiopian Orthodox. No dadduma 20 wenno nasursurok pay ti tumabuno iti tunggal panagadal ti Biblia! Adu kadagiti estudiante ti nangpanaw iti ulbod a relihion ken nangrugi a nagserbi ken Jehova. Nalaus ti ragsakmi. Manen, tunggal makariingak iti agsapa, agyamanak ken Jehova.
Panagbalin a Nagannak ken Panangasaba iti Baet ti Panangiparit
Idi 1954 naammuanmi nga agbalinkamton a nagannak, isu a nasken nga agpilikami no agsublikami idiay Estados Unidos wenno agtalinaed idiay Ethiopia. Siempre, no agtalinaedkami masapul nga adda pagsapulak. Nakastrekak iti trabaho kas maysa a broadcast engineer, a mangimatmaton iti estasion ti radio maipaay ken Emperador Haile Selassie. Isu a nagtalinaedkami.
Idi Setiembre 8, 1954, naipasngay ti anakmi a babai a ni Judith. Impapanko a natalged ti trabahok gapu ta ti emperador ti pagpapaayak, ngem kalpasan ti dua a tawen napukawko dayta a trabaho. Nupay kasta, iti kurang a makabulan, naayabanak iti Police Department—ket dakdakkel ti sueldo—a mangisuro kadagiti agtutubo a lallaki a mangtarimaan kadagiti two-way a radio. Iti las-ud ti simmaruno a tallo a tawen, naipasngay dagiti annakmi a lallaki, da Philip ken Leslie.
Kabayatanna, nakedngan ti wayawayami a makiraman iti trabaho a panangasaba. Naallukoy ngamin ti Ethiopian Orthodox Church ti gobierno a mangpapanaw kadagiti amin a misionero dagiti Saksi ni Jehova. Iti balakad ti Sosiedad, pinabaliwak ti visak a kinamisionero iti sekular a trabaho. Naparitan ti trabahomi kas misionero, ket masapul a nasiput ken naannadkami. Nagtultuloy amin a gimong ti kongregasion, ngem nagtataripnongkami iti babassit a grupo.
Sinukisok dagiti polis dagiti pagtaengan dagiti maatap a Saksi. Nupay kasta, dida ammo nga adda maysa a teniente ti polisia a managdaydayaw ni Jehova a kanayon a mangipakaammo kadakami no kaano a rumaut dagiti polis. Gapuna, awan literatura a nakumpiskarda kadagidi a tawtawen. Inangaymi dagiti Panagadal ti Watchtower iti Domingo kadagiti restauran iti pingir ti ili a sadiay adda dagiti lamisaan a pagpiknikan.
Iti dayta a tiempo, bayat a mangisursuroak ti radio kadagiti police cadet, a kiniddaw ti estudiante a nadakamatko iti pangrugian a paiyadalan ti Biblia kaniak. Impapanko nga isut’ napasnek, isu nga inrugimi. Kalpasan laeng ti dua a panagadal, nakitimpuyog ti sabali nga estudiante, kalpasanna timmipon ti maikatlo. Pinagannadko ida a saanda pulos nga ibagbaga iti uray siasino a makiad-adalda kaniak, ket nagtungpalda.
Idi 1958 naangay ti Nadiosan a Pagayatan nga Internasional nga Asamblea iti Yankee Stadium ken Polo Grounds idiay Nueva York. Kabayatanna, nagbalinen nga aktibo a Saksi da Peggy ken Hank, agraman ti adu pay a dadduma a kameng ti dakkel a pamiliak. Anian a ragsakko a nakatabuno! Saan laeng a tinagiragsakko ti pannakaikaykaysak iti dua nga inauna nga annakko ken dadduma pay a kameng ti pamiliak no di ket naragsakanak pay a nakakita iti dakkel nga umariwekwek a buklen ti nasurok a kakapat ti maysa a milion a tattao a nagtitipon iti maudi nga aldaw ti kumbension!
Iti simmaruno a tawen, sinarungkarannakami ti presidente ti Sosiedad, ni Nathan H. Knorr, idiay Ethiopia. Nangted kadagiti nasayaat a singasing iti panangituloy iti trabaho iti sidong ti pannakaparit ken interesado met iti pamiliami ken iti naespirituan a kasasaadmi. Inlawlawagko nga isursuromi dagiti annakmi nga agkararag. Sinaludsodko no kayatna a denggen ti panagkararag ni Judith. Nag-wen, ket kalpasanna kinunana kenkuana: “Nagsayaat dayta, Judith.” Kalpasanna, iti pannangan kiniddawko ken Kabsat Knorr nga idauluannakami iti kararag, ket idi nalpas a nagkararag, kinuna ni Judith: “Nagsayaat dayta, Kabsat Knorr!”
Panangaywan kadagiti Annakmi idiay Estados Unidos
Nagpatingga ti kontratak iti Police Department idi 1959. Kayatmi ti agtalinaed, ngem di inaprobaran ti gobierno ti aniaman a baro a kontrata para kaniak. Isu a sadino ngay ti papananmi? Pinadasko ti mapan kadagiti sabali a pagilian a dakkel ti pakasapulan kadagiti kakabsat ngem napaayak. Naladingitan bassit, nagsublikami idiay Estados Unidos. Idi simmangpetkami, naragsakankam a nakapagtitipon manen a sangkapamiliaan; dagus a nagiinnammo ken nangpipinnateg dagiti lima nga annakko. Nadekketda iti maysa ken maysa nanipud naga-ammoda.
Nagnaedkami idiay Wichita, Kansas, a sadiay nakastrekak iti trabaho kas maysa a radio engineer ken disc jockey. Ni Lucille ti nagtagibalay, ket nagbasa dagiti annakmi iti eskuelaan nga asideg iti pagtaenganmi. Inkonduktak ti pamilia a panagadal ti Watchtower iti tunggal rabii ti Lunes, a kanayon nga inkagumaanak a pagbalinen dayta a nabiag ken makapainteres. Inaldaw nga ammuenmi no adda parikut idiay eskuelaan.
Nakatulong ti panagsanay dagiti annakmi iti Teokratiko nga Eskuelaan ti Panagministro iti panageskuelada. Sinanaymi ida manipud iti kinaubing iti tay-ak ti serbisio. Nasursuroda ti mangitukon kadagiti literatura kadagiti balbalay, ket kimmuykuyogda kadakami kadagiti panagadal ti Biblia iti pagtaengan.
Inkagumaanmi met nga insuro kadagiti annakmi dagiti pamunganayan a bambanag maipapan iti biag, nga inlawlawagmi a saan a kanayon a magun-odan ti tunggal maysa kadakuada dagiti bambanag nga adda kadagiti dadduma. Kas pangarigan, saan a kanayon a magun-odan ti pareho a regalo para iti amin. “No maikkan ti kabsatyo a lalaki wenno babai iti abalbalay,” ilawlawagmi no kua kadakuada, “ket awan ti maited kadakayo, rumbeng kadi nga agreklamokayo?” Siempre, kadagiti sabali a gundaway, adda maawat dagiti dadduma nga annak, isu nga awan ti maliwayan. Inay-ayatmi ida amin, nga awan ti indumdumami.
No dadduma mapalubosan dagiti dadduma nga annak a mangaramid kadagiti bambanag a saan a maipalubos nga aramiden dagiti annakmi. Masansan a mangngegko, “No mabalin kada Kua, apay ngay a saan a mabalin kadakami?” Ikagumaanak nga ilawlawag no kua, ngem no dadduma isungbatko lattan, “Sabalida a pamilia; maysakayo a Brumley. Naiduma dagiti pagannurotantayo.”
Panagserbi idiay Peru
Nanipud idi pimmanawkami idiay Ethiopia, mailiwkami ken Lucille a makiraman manen iti trabaho a panagmisionero. Kamaudiananna, idi 1972, naikkankami iti gundaway a mapan idiay Peru, Sud America. Awanen ti sabali pay a nasaysayaat a lugar a pangtaraknan kadagiti annakmi bayat ti kinaagtutuboda. Ti naragsak a pannakilangenda kadagiti misionero, espesial payunir, ken dadduma pay a napan idiay Peru tapno agserbi ti nakatulong kadakuada a nakakita no kasano karagsak dagidiay pudpudno a mangiyun-una kadagiti intereses ti Pagarian. Inawagan ni Philip ti pannakitimpuyogna kas positibo a panangpilit dagiti kapatada.
Kalpasan ti sumagmamano a tiempo, naammuan dagiti dadduma a gagayyem manipud Kansas no kasano kaballigimi iti ministerio ti Pagarian, ket nakitimpuyogda kadakami idiay Peru. Inorganisarko ti pagtaengak kas maysa a pagtaengan dagiti misionero. Addaan ti tunggal maysa iti naituding a trabaho tapno maaddaan ti amin iti panawen a mangtagiragsak iti tay-ak ti ministerio. Binigat a pagsasaritaanmi ti teksto ti Biblia. Naragsak a kanito dayta para iti amin. Manen, tunggal makariingak iti agsapa malagipko no sadino ti yanko ken no apay, ket siuulimek nga ipaayko ti nauneg a panagyaman ken Jehova.
Idi agangay nakiasawa ni Judith ken nagsubli idiay Estados Unidos, ket intuloyna sadiay ti nagserbi iti amin-tiempo a ministerio. Kalpasan ti tallo a tawen a panagserbina kas espesial payunir, nagaplikar ken naawat ni Philip maipaay iti serbisio iti Bethel idiay Brooklyn, Nueva York. Kamaudiananna, nagsubli met ni Leslie idiay Estados Unidos. Maragsakanda a maladingitan a pimmanaw, a masansan nga imbagada kadakami a ti panangikuyogmi kadakuada idiay Peru ti kasayaatan a banag nga inaramidmi para kadakuada.
Sumalsalog idi ti ekonomia ti Peru, ket masapul a pumanawkam metten. Idi nagsublikami idiay Wichita idi 1978, nasangpetanmi ti maysa a grupo dagiti Español-pagsasaona a Saksi. Dinawatda nga agtalinaedkami ken tulonganmi ida, ket siraragsak a nagtalinaedkami. Nabuangay ti maysa a kongregasion, ket daras a simmingedkami iti dayta a kas kadagiti napalabas a nagserbianmi.
Umay-ayab ti Ecuador
Iti baet ti pannakaparalisadok gapu iti pannakaistrokko, aggagarak latta a makapagserbikami manen koma ken Lucille iti sabali a pagilian. Idi 1984 impadamag kadakami ti maysa nga agdaldaliasat a manangaywan ti irarang-ay idiay Ecuador ken ti pannakasapul sadiay kadagiti Kristiano a panglakayen. Imbagak a bassit ti maaramidak iti tay-ak ti ministerio gapu iti pannakapilayko, ngem impanamnamana kaniak nga uray ti paralitiko a 65-años a panglakayen ket makatulong.
Kalpasan ti ipapanawna, nagpatpatnag a saankam a nakaturog, a pagsarsaritaanmi ti posibilidad a makapan idiay Ecuador. Nasged ti tarigagay ni Lucille a mapan a kas kaniak. Isu nga impaiwaragawagmi ti bassit a pest-control a negosiomi ket nailakomi dayta iti las-ud ti dua a lawas. Inlakomi ti balaymi iti las-ud laeng ti sangapulo nga aldaw. Gapuna, uray no lakay ken baketkamin, nalaus ti ragsakmi a nakapagsubli manen iti serbisiomi a kas misionero iti sabali a pagilian.
Nagtaengkami idiay Quito, ket makaay-ayo ti agserbi sadiay, tunggal aldaw mangyeg ti baro a kapadasan wenno pannakigasangasat. Ngem idi 1987, naaddaanak iti kanser ti duri; masapul a maoperaak a dagus. Nagsublikami idiay Wichita para iti operasion, a naballigi. Nagsublikami idiay Quito iti dua a tawen laeng ngamin adda manen kanserko, ket masapul nga agsubli ken agtalinaedkamin idiay Estados Unidos. Nagtaengkami iti North Carolina, a pagnanaedanmi ita.
Nabaknang, Makagunggona a Biag
Saan a masinunuo ti pisikal a kasasaadko. Kinasapulak iti colostomy idi 1989. Kaskasdi, kabaelak pay laeng ti agserbi kas maysa a panglakayen ken mangikondukta iti sumagmamano a panagadal ti Biblia kadagiti umay iti pagtaengak. Iti las-ud ti adu a tawen, ginasut ti natulonganmin babaen ti panagmula, panagsibog, wenno panangitugkel kadagiti bin-i ti kinapudno. Maysa dayta a rag-o a di pulos agkupas, uray no mamin-ano a maulit.
Mainayon pay, maragsakanak unay ta agserserbi amin nga annakko ken Jehova. Tallopulo a tawenen nga agkuykuyog da Peggy ken ni lakayna a Paul Moske iti trabaho a panagdaliasat idiay Estados Unidos. Adda pay laeng da Philip ken ni baketna nga Elizabeth, agraman ni Judith, iti espesial nga amin-tiempo a serbisio idiay Brooklyn Bethel, Nueva York. Aktibo a Saksi da Hank ken Leslie ken dagiti assawada, ket ti uppat a kakabsatko a lallaki ken babbai ken dagiti pamiliada, agraman ti nasurok a 80 a kakabagian ti agserserbi amin ken Jehova. Ket maysa a pagwadan a Kristiano nga asawa a babai ni Lucille iti ngannganin 50 a tawen a panagdennami. Kadagiti kallabes a tawen situtulok nga inaramidna ti adu a di makaay-ayo a trabaho iti panangtulongna kaniak a mangaywan iti kumapkapsut a bagik.
Pudno unay, naragsak ti panagbiagko. Naragragsak ngem ti maiyebkas dagiti sasao. Makaparag-o unay ti agserbi ken Jehova ta naimpusuan a tarigagayak ti agserbi kenkuana iti agnanayon ditoy daga. Silalagipak a kanayon iti Salmo 59:16, a kunana: “No kaniak, ikantakto a natibong iti agsapa ti naayat a kinamanangaasim. Ta sikan ti nangato a baluartek ken kamangko iti aldaw ti pannakariribukko.”
[Ladawan iti panid 23]
Ni George Brumley ken ti emperador ti Ethiopia a ni Haile Selassie
[Ladawan iti panid 25]
Ni George Brumley ken ni baketna a Lucille