Pumangpanglaw Dagiti Napanglaw
“Awan ti kagimongan a sigurado a makuna a narang-ay ken naragsak no napanglaw ken nakaay-ay-ay ti kaaduan a kamengna.”
IMBAGA dayta ni Ekonomista Adam Smith idi maika-18 a siglo. Patien ti adu a ti imbagana ket nangruna a pudno iti kaaldawantayo. Ad-adda a dimmakkel ti naggidiatan dagiti nabaknang ken napanglaw. Iti Pilipinas, kakatlo iti populasion ti addaan iti pagbiag a nakurang a $1 (U.S.) iti kada aldaw, a sueldo iti uneg ti awan pay maysa nga oras a panagtrabaho kadagiti nabakbaknang a pagilian. Ti Human Development Report 2002 ti United Nations kunana a “dagiti kabaknangan a 5% a tattao iti lubong addaanda iti sapul a 114 a daras a dakdakkel ngem kadagiti kapanglawan a 5%.”
Nupay adda dagiti medio nanam-ay ti kasasaadda, minilion dagiti iskuater, a mangikagkagumaan a mangbangon kadagiti saan a desente a balay iti sadinoman. Nakarkaro pay ti kasasaad ti dadduma; agnanaedda kadagiti lansangan, a nalabit karton wenno plastik laeng ti pagiddaanda. Adu kadakuada ti marigrigatan nga agbiag—nga agsuksukain kadagiti basura, agibakbaklay iti nadagsen, wenno mangikarkariton kadagiti banag a mabalinda nga ilako.
Saan laeng a dagiti panaggidiat dagiti napanglaw ken nabaknang ti masarakan kadagiti napanglaw a pagilian, no di pay ket, kas iti kuna ti World Bank, “kadagiti amin a pagilian, gagangay ti ‘kaadda dagiti napanglaw a sangakaarrubaan.’” Manipud Bangladesh agingga iti Estados Unidos, uray kasano pay ti kinadur-as dagiti dadduma, adda dagiti marigrigatan a gumun-od iti makapnek a taraon wenno pagyanan. Ti The New York Times inadawna ti inreport ti U.S. Census Bureau idi 2001 a mangipakpakita a nagtultuloy a dumakdakkel ti naggidiatan dagiti nabaknang ken napanglaw iti Estados Unidos. Kinuna ti report: “Dagiti kabaknangan a kakalima ti populasion naaddaanda iti sapul a kagudua iti pakadagupan a sapul dagiti amin a pamilia idi napan a tawen . . . Dagiti kapanglawan a kakalima naaddaanda iti 3.5 a porsiento.” Kasta met laeng wenno nakarkaro pay ti kasasaad ti dadduma a pagilian. Inreport ti World Bank nga iti populasion ti lubong, agarup 57 a porsiento ti addaan iti pagbiag a nakurang a $2 (U.S.) iti kada aldaw.
Adda dagiti nangpakaro iti kasasaad. Idi 2002, minilion dagiti maringgoran gapu kadagiti naipadamag a kuestionable nga ibabaknang dagiti ehekutibo. Uray awan ti nabatad nga ilegal nga ar-aramidenda, patien ti adu a dagitoy nga opisial ti kompania “bumakbaknangda babaen ti nakaro a pananggundaway,” kas nailanad iti magasin a Fortune. Iti panangamirisda iti paspasamak iti lubong, pagsiddaawan ti dadduma no kasano a mailawlawag ti kasta a kuestionable a nagdakkel a kantidad, a napattapatta a ginasut a milion a doliar ti ik-ikutan ti dadduma nga indibidual, idinto ta nagadu ti agbibiag a napanglaw.
Agnanayon Kadi ti Kinapanglaw?
Saanna a kaipapanan daytoy nga awan ti mangikagkagumaan a tumulong kadagiti napanglaw. Adda dagiti napasnek nga opisial ti gobierno ken tumultulong nga organisasion a talaga nga addaan kadagiti singasing a solusion. Kaskasdi, makapaupay latta dagiti pasamak. Kuna ti Human Development Report 2002 nga “adu a pagilian ti napangpanglaw ita ngem iti naglabas a 10, 20 ken, iti dadduma a kasasaad, 30 a tawen,” iti laksid dagiti adu a nasayaat ti motibona a panangikagumaan tapno sumayaat ti kasasaad.
No kasta, awan kadin ti namnama dagiti napanglaw? Awisendakayo a mangbasa iti sumaganad nga artikulo tapno usigen ti sumagmamano a praktikal a kinasirib a makatulong ita, agraman dagiti nalabit saanyo pay a napanunot a solusion.